دیوان بین‌المللی دادگستری

دیوان بین‌المللی دادگستری،‌ صلاحیت دیوان، سازمان دیوان، قضات دیوان

دیوان بین‌المللی دادگستری در سال 1945 طبق تصمیم متخذه در سان‌فرانسیسکو ایجاد شد و امروزه یکی از ارکان سازمان ملل متحد، و جزء لاینفک سازمان ملل است که به طور دائمی فعالیت دارد. و مقر آن در شهر لاهه (هلند) است.

تشکیلات دیوان:

دیوان هیأتی مرکب از 15 قاضی است که نباید تابعیت مشابهی داشته باشند و طبق مواد 2و3 اساسنامه از میان افرادی انتخاب می‌شوند که دارای اعتبار معنوی در کشورشان هستند و دارای مشاغل مهم قضائی بوده و یا حقوق‌دان و متخصص در حقوق بین‌الملل باشند. قضات دیوان، مصونیت دیپلماتیک دارند و غیرقابل عزل می‌باشند. قضات دیوان برای 9 سال انتخاب می‌شوند و انتخاب مجدد آنان بلامانع است.

دیوان دارای یک رئیس و یک نائب رئیس است، که برای مدت سه سال توسط قضات دیوان انتخاب می‌شوند برای تشکیل جلسات دیوان، حدنصاب 9 قاضی کافی است. دیوان می‌تواند بنا به درخواست طرفین یا به تشخیص خود، به منظور رسیدگی به موضوع یا دعاوی معین، یک یا چند شعبه خاص ایجاد کند.

روش انتخاب قضات:

با توجه به این‌که قضات دیوان باید نمایندگان تمدن‌های بزرگ بشری و نظام‌های مهم حقوقی باشند، کشورهای عضو دیوان مستقیماً حق دخالت و معرفی کاندیدا را ندارند، بلکه انتخاب قضات در دو مرحله انجام می‌پذیرد.

مرحله اول) معرفی کاندیداها توسط گروه‌های ملی است که در دیوان دائم داوری، عضویت دارند. هر گروه ملی حق دارد 4 کاندیدا به دبیر کل سازمان ملل معرفی نماید و دبیر کل نیز فهرست کامل کاندیداها را جهت اقدام به شورای امنیت و مجمع عمومی ارسال می‌دارد.

مرحله دوم) انتخاب قضات به عهدۀ مجمع عمومی و شورای امنیت است. طبق بند 2 ماده 10 اساسنامه اعضاء دائم شورای امنیت در این مورد حق وتو ندارند. هر کاندیدا برای برگزیده شدن باید اکثریت مطلق آراء مجمع عمومی و هم‌چنین شورای امنیت را به‌دست آورد.

صلاحیت دیوان:

اشخاصی که حق مراجعه به دیوان را دارند عبارتند از:

1) کشورها: طبق بند1 ماده 34 اساسنامه دیوان، فقط کشورها صلاحیت مراجعه به دیوان را دارند.

أ) کشورهایی که عضو سازمان هستند و به‌خودی خود اساسنامه دیوان را قبول کرده‌اند.

ب) کشورهایی که عضو سازمان نیستند، اما با قبول شرایط مورد توصیه شورای امنیت، اساسنامه دیوان را پذیرفته‌اند.

ج) کشورهائی که عضو سازمان ملل نیستند و اساسنامه دیوان را امضاء نکرده‌اند در صورتی می‌توانند به دیوان مراجعه کنند که شرایط شورای امنیت را به‌پذیرند.

2) افراد: درست است که طبق اساسنامه فقط کشورها حق دارند به دیوان مراجعه نماید. ولی قبول این اصل مانع حق مراجعه افراد به دیوان با توسل به اصل حمایت دیپلماتیک، نخواهد بود. به طوری‌که افراد حق دارند، با شرایطی از کشورهای متبوع خود بخواهند که به نفع آنان از دیوان تقاضای رسیدگی کنند.

3)سازمان‌های بین‌المللی: طبق بند1 ماده 34 اساسنامه دیوان، سازمان‌های بین‌المللی حق مراجعه به دیوان را ندارند، ولی می‌توانند همکاری‌های مشورتی داشته باشند.

صلاحیت ترافعی دیوان:

اصل بر این است که صلاحیت دیوان اختیاری است، چرا که صلاحیت اجباری دیوان مورد موافقت قرار نگرفته و فقط دیوان می‌تواند بر اساس موافقنامه خاص که در آن توافق طرفین اختلاف صراحتاً آمده است، عمل نماید. بنابراین کشورهای طرف اختلاف در صورتی می‌توانند، اختلاف خود را از طریق دیوان حل کنند که هر دو آن‌ را ب‌پذیرند و الّا یک کشور به تنهایی نمی‌تواند به دیوان مراجعه نماید و این یکی از نقاط ضعف دیوان است.

استثناء بر صلاحیت اختیاری:

در مواردی صلاحیت دیوان اجباری می‌باشد و آن در معاهدات قضاوت اجباری است. که این معاهدات یا بصورت معاهدات عمومی حل اختلافات حقوقی بین‌المللی است، مثل بوگوتا 1948 و یا بصورت معاهداتی است که شرط قضاوت اجباری را در بر دارند.

صلاحیت مشورتی دیوان:

برخلاف صلاحیت ترافعی، فقط مجمع عمومی و شورای امنیت، صلاحیت و حق تقاضای مشورت با دیوان را دارند.

خصوصیات آراء دیوان:

1) الزام آور بودن

2) قطعی بودن

3) ضمانت اجرا داشتن: که این ضمانت اجرا حق شکایت ذینفع در شواری امنیت است، که شورای امنیت در این خصوص، تصمیماتی اتخاذ می‌کند.

احکام دیوان مستند به موازین حقوق بین‌الملل بوده و طبق آئین دادرسی دیوان صادر می‌شود. و تصمیمات دیوان با اکثریت آراء قضات حاضر که حداقل 9 نفر خواهند بود صادر می‌شود. بودجه دیوان به ترتیب مقرر توسط مجمع عمومی، بر عهده سازمان ملل متحد است.

أ) کشورهایی که عضو سازمان هستند و به‌خودی خود اساسنامه دیوان را قبول کرده‌اند.