كلمات كليدي : رشد، تغيير، تحول، روان شناسي رشد
نویسنده : مهدي مطهري
برای روانشناسی رشد تعاریف مختلفی ارایه شده است که به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1. روانشناسی رشد، شاخه‌ای از علم روانشناسی است که به منشا و تغییر رفتار و پدیده‌های روانی و جسمی مربوطه می‌پردازد.[1]
2. روانشناسی رشد، شاخه‌ای از روانشناسی است که رشد انسان را از بارداری تا مرگ با تاکید بر تغییراتی که در خلال دوره‌های مختلف زندگی رخ می‌دهد، مطالعه می‌کند.[2]
3. روانشناسی رشد، علمی است که درباره چگونگی قوانین حاکم بر رشد در جنبه‌های جسمانی، ذهنی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی در سنین مختلف و نیز تاثیر وراثت و محیط در رشد بحث می‌کند.[3]
4. روانشناسی رشد، علمی است که جریان تحولات و تغییرات جسمی، ذهنی، عاطفی و عملکرد اجتماعی فرد را در طول عمر "از لحظه انعقاد تا هنگام مرگ" مطالعه می‌کند.
حوزه تغییرات این رشته به موضوعاتی چون مهارت‌های حرکتی، رفتار اجتماعی و شخصیت مربوط می‌شود. این رشته، دگرگون شدن متغیرهای روانی و تاثیرات محیط و تجربه را در مراحل رشد مشخص ساخته و چگونگی شکل‌گیری و از بین رفتن آن‌ها را توضیح می‌دهد.
هم‌چنان که گفتیم تعاریف روانشناسی رشد متفاوت می‌باشند و بعضی آن را علمی نامیده‌اند که فرآیند تحولات نسبتا نظام‌دار زیستی، شناختی، عاطفی و اجتماعی فرد را در طول زندگی مطالعه می‌کند. و منظور از "تحولات نظام‌دار" تغییراتی است که معمولا با نظم معین رخ می‌دهد و در یک زمان نسبتا طولانی دوام می‌آورد. برای مثال، تغییرات موقتی و زودگذر ناشی از یک بیماری مختصر را نمی‌توان رشد به حساب آورد.[4]
روانشناسی رشد، فرد را با قوانین و اصول حاکم بر رشد آشنا می‌سازد و به او امکان می‌دهد تا برای مقابله با مشکلات آینده آماده شود.
هم‌چنین با شناخت مراحل رشد، مقایسه رفتار و تعیین انتظارات منطقی از هر فرد در سنین مختلف ممکن می‌گردد. به عنوان نمونه، اطلاع از سن عادی برای راه افتادن و حرف زدن کودک به فرد امکان می‌دهد تا کودکان پیشرفته و عقب‌مانده را از هم تشخیص بدهد.
برای ارایه تعریف جامعی از روانشناسی رشد شاید بتوان گفت: روانشناسی رشد، شاخه‌ای از علم روانشناسی است که به توصیف و تبیین فرآیند کمی و کیفی در تمامی ابعاد روان‌شناختی، ساختار و رفتار آدمی از انعقاد نطفه تا مرگ می‌پردازد و در صدد کشف قوانین حاکم بر این تغییرات، منشا عوامل مؤثر و پدیده‌های برآمده از آن‌ها می‌باشد.[5]
تعریف کاربردی
رشد، اگر چه شامل همه تحولات سازمان‌یافته در زندگی روان‌شناختی فرد است، اما می‌توان یک تعریف کاربردی و تربیتی زیر را برای آن ارایه نمود:
رشد، آن دسته از تحولاتی را شامل می‌شود که باعث رفتارهای سازمان‌یافته و مؤثر و پیچیده می‌شود. در این تعریف چند نکته وجود دارد:
الف؛ رشد، نوعی پیشرفت منظم و منطقی دارد.
ب؛ رشد، به طور تدریجی و دوره‌ای صورت می‌گیرد و به ندرت می‌توان یک تحول خیلی سریع را در فرد مشاهده کرد.
ج؛ رشد، همراه با تفاوت‌های فردی ناشی از تعامل وراثت و محیط است.
د؛ جوانب مختلف رشد فرد(شناختی، زبانی، عاطفی، اجتماعی و شخصیتی) را در نظر می‌گیرد.
ه؛ کمک و مداخله والدین، مربی و روان‌شناس یا هر فرد متخصص دیگر می‌تواند رشد را گسترش دهد.[6]
بنابراین روانشناسی رشد از این نظر که کوشش می‌کند تا نظریه‌هایی را برای رشد ذهنی، عاطفی و اجتماعی کودک کشف کند یک علم بنیادی است و از آن‌جایی که سعی دارد این یافته‌های علمی را به طور عملی در زندگی کودک وارد کند، یک علم کاربردی است که همه مربیان و معلمان در دوره‌های مختلف زندگی به آن نیازمندند.[7]