انحرافات اقتصادی
سرقت
سرقت از باسابقه‌ترین جرایم بشری و ازآسیب‌های مهم اجتماع میباشد که در جامعه‌های مختلف به شیوههای گوناگون دیده میشود. اگرچه این پدیده در طول زمان دستخوش دگرگونی‌ها و تغییرات زیادی شده اما تنها انحرافی است که از بدو پیدایش و شکل‌گیری آن تا کنون مفهوم وماهیت زشت آن ثابت مانده است.
سرقت به معنای ربودن مکارانه اموال دیگران و یا برداشتن اموالی از دیگری بدون اطلاع ورضایت مالک میباشد. گرفتن و بردن مال و پول کسی به زور یا مکر و فریب، ربودن متقلبانه وسایل متعلق به دیگری ازمصادیق دزدی است. از نظر قانون، سرقت زمانی محقق میشود که شئ موضوع مسروقه، بدون آگاهی یا اجازه صاحب یا دارنده قانونی آن، به تصرف سارق درآید.
این مطلب را همواره بیاد داشته باشیم که «دزدی» همیشه به معنای برداشتن وسیله ارزشمند از کسی نیست، بلکه همین که هر وسیله و شیء دیگران(هرچند بی ارزش یا کم ارزش) را که بدون اجازه صاحبش برداشته شود، دزدی محسوب میشود.
وظایف پیشگیرانه والدین
مهمترین راههای مقابله با انحرافات و خلافکاری‌ها، مقابله با عوامل بوجودآورنده آنهاست، برخوردهای مقطعی و موردی با افراد خلافکار به نتیجه دلخواه منجر نشده و مبارزه قطعی محسوب نمی‌شود.
والدین یا سرپرست خانواده، برای جلوگیری ازاین نوع انحراف و پیشگیری از آثار زیانبار سرقت میبایست به امور زیر توجه نمایند:
1- تقویت اعتقادات مذهبی
سرقت و برداشتن اموال دیگران بدون رضایت مالک آن، از گناهان کبیرهای است که خداوند در قرآن مجید وعده عذاب بر آن داده است. به همین دلیل میزان جرم و جنایت و دزدی در کسانی که اعتقادات مذهبی قوی دارند به شدت پایین است.
در تمام ادیان آسمانی(یهود، مسیح، اسلام) و نیز مکاتب دیگر، دزدی و غارت اموال دیگران مورد نکوهش قرارگرفته است. از این رو افراد مذهبی، حرمت اموال دیگران را رعایت میکنند زیرا معتقد هستند این کار گناهی نابخشودنی است و لذتی که از این اموال و امکانات در زندگی دنیایی به دست میآید با ذلت و عذابی که در آخرت بدان گرفتار خواهد شد قابل مقایسه نیست.
مطالعات و تحقیقات نشان میدهد تا زمانی که اعضای جامعه پایبند به اعتقادات مذهبی خود باشند، خود و فرزندانشان به فساد و بزهکاری روی نمیآورند. در پژوهشی که توسط مرکز ملی تحقیقات اجتماعی کشور مصر در سال 1959 صورت گرفته است، 72 درصد نوجوانان بزهکارکه به دلیل سرقت و دزدی توقیف و یا زندانی شده بودند، نماز نمی خواندند و 53 درصد آنان در ماه رمضان روزه نمی گرفتند.
بنابراین از آنجا که ایمان و اعتقادات مذهبی مهمترین سد دفاعی در مقابل جرائم بحساب میآید والدین محترم لازم است از دوران کودکی روح ایمان و باورهای دینی و اعمال مذهبی را در فرزندان خویش تقویت و تثبیت نموده و با تکیه بر مسائل اخلاقی و تقویت ارزشهای دینی و ایجاد باور به معاد در وجود خود و فرزندانشان، میتوانند آنان را از اینگونه انحرافات باز داشته وهرگونه آسیبی را از زندگی آنان در دوران زندگی برهانند.
2- تامین نیازهای روحی و عاطفی
توجه به نیازهای روحی وعاطفی کودکان و نوجوانان بویژه محبت و ساختن فضای مطلوب و آرام خانوادگی در عدم گرایش آنان بسوی سرقت بسیار تاثیرگذاراست. اولین و مهمترین وظیفه خانواده، تأمین محبت درمیان اعضای خود و سپس اشاعه و ترویج این ارزش از راه ایجاد روابط محبت آمیز و دوستی‌های ژرف در میان افراد جامعه است.
کانون خانواده آموزشگاه، مقدس محبت است ومهر ومحبت والدین را میتوان ویتامین روانی فرزندان نامید. با محبت والدین شایسته و نیکوکار، همه احساسات وعواطف عالی در نهاد کودک شکفته میشود. ازاین رو وجود رابطه عاطفی بین والدین و فرزندان مورد تأکید روانشناسان قرار گرفته است. مهر ومحبت در تکوین شخصیت افراد نقش قابل توجهی دارد. چنانچه فردی از شناخت لازم و کافی برخورد باشد، اما ازجهت عواطف و احساسات، ارضا نشده باشد، مثلاً دچار کمبود محبت والدین باشد، همین مسئله میتواند موجب بروز اختلالات رفتاری و انواع انحرافات گردد.
3- نظارت بر دوستان
دوستی با همسالان برای نوجوانان و جوانان بسیار قابل اهمیت میباشد. زیرا آنها در یک محدوده سنی قرار دارند وبا شکستها، محدودیتها، علایق، تشویشها، اضطرابها و احساسات مشابهی روبروهستند. البته نه تنها برای نوجوانان، بلکه برای بزرگسالان نیز بسیار اساسی و آرامش بخش است که کسی را داشته باشند و بتوانند آئینه وار در او بنگرند. او را در افکار و احساساتش شریک کرده و ناگفتههای خود را با او در میان بگذارند.
نوجوانان ازهمسالان خود الگو میگیرند. به خصوص از دوستانی که محبوبیتی در بین گروه همسالان دارند تقلید کرده و سعی میکنند راهحلهایی که آنان برای مشکلات برگزیدهاند، در زندگی خود بکار گیرند.
نظارت مستمرو نامحسوس و نیز مراقبت والدین نسبت به اعمال و رفتار فرزندان و رفت وآمد وارتباط آنها با دوستانش ازوظایف والدین میباشد. بدیهی است شناسایی روحیه، افکار و وضعیت خانوادگی دوستان او، بخش مهمی از وظیفه نظارتی والدین بحساب میآید.
تشویق وهدایت او به ارتباط با دوستان مناسب واظهار ناخوشایندی ازارتباط با دوستان غیرمناسب و بیان نقش و آثار دوستان وآگاه سازی منطقی و مستدل فرزندان در باره نقش سازنده یا مخرب دوستانش، تاثیر مثبتی برتصمیم گیریهای فرزندان در دوست یابی دارد.
در یک پژوهش،50 درصد بزهکاران و سارقان اظهار کردهاند که دوستان ایشان توسط پلیس دستگیر شده اند و نیز حدود 47 درصد ازآنان، تیپ دوستانشان نوعاً افراد خلافکار بوده اند! 5/87 درصد از آنان نیز اظهار کردهاند که دوستان ناباب نقش زیادی در سارق شدن افراد دارند. 53 درصد از همین افراد اظهار کردهاند که به خاطر جلب توجه دوستانشان دست به سرقت زدهاند.
4- تامین نیازهای مالی
تامین ضرورتها و حداقلهای زندگی و نیازمندیهای مالی خانواده و لوازم مورد نیاز فرزندان، حس گرایش بسوی سرقت برای برآوردن نیازمندیهای آنان را کاهش میدهد. براساس قواعد فقهی و حقوقی اسلام، پدران شرعا موظف به تامین مایحتاج زندگی همسر و خانواده خویش میباشند و سهلانگاری دراین وظیفه عواقب شرعی و اجتماعی خواهد داشت. بنابراین والدین نباید با ایجاد محرومیتها و سختگیریهای نامعقول در خرید و تهیه لوازم زندگی، عامل انحراف فرزندان خود شوند.
5- معقول بودن توقعات
والدین میبایست ازطریق بیان و صحبتهای منطقی و قابل پذیرش برای اعضای خانواده بویژه فرزندان خود سطح توقعات مادی ومالی آنان را در حد متعادل و قابل قبولی نگهدارند. لزوم واقعی بودن درخواستهای و تقاضاهای مالی فرزندان، پرهیز از چشم و همچشمی از سوی فرزندان پویژه دختران، ارتباط و توجه به خانوادههای کم بضاعت و به اصطلاح نگاه کردن به طبقات پایین تر از خود در مسائل اقتصادی و مالی از توصیههای بزرگان دینی محسوب شده است.
البته رعایت این اصول و توصیههای دینی از سوی والدین ضروریتر بوده و دارای اولویت است. فرزندان با نگاه به رفتارها ودرخواستهای والدین خود، تناسب در گفتارها و رفتارهای والدین را احساس کرده و درس خواهند آموخت.
6- قناعت پیشگی
قناعت واکتفاء کردن به حداقلهای زندگی از سفارشات دینی اسلام است. ایجاد روحیه قناعت و مناعت طبع دراعضای خانواده بویژه فرزندان از طریق صحبتهای دوستانه و بیان خاطرات افراد و خانوادههای قانع که دارای زندگی شیرینی بوده اند در ایجاد این روحیه و صفت نیکوی اسلامی موثر میباشد. همچنین بیان نمونههای عینی در جامعه و برخاستن نخبگان و دانشمندان جهان از میان خانوادههای قانع و کم بضاعت یا متوسط جامعه و ارائه کتابها و شرح زندگی بزرگان میتواند در ایجاد این خصلت ارزشمند دخالت بسیاری داشته باشد.
7- پرهیز از اسراف
اسراف و تبذیروریخت و پاشهای بی حد وحصرو تهیه یا خرید لوازم غیر مورد نیاز از صفات مسلمانی نخواهد بود و خداوند در قرآن مجید اسراف کنندگان و تبذیر گنندگان را برادران شیطان معرفی کرده و آنان را از محدوده دوستداران خود بیرون دانسته است. پرهیز از سفرههای رنگین، خرید وسایل تجملاتی و بی مصرف، کنار نهادن فرهنگ مصرف گرایی و ... از اموری است که موجب کاهش هزینههای زندگی شده و موجب خودکفایی و اقتدار اقتصادی خانوار و در نهایت رهایی از فقر اقتصادی می شود.
8- آموزش مهارتهای مالی(مدیریت پول)
آموزش مهارتهای زندگی درزمینه اقتصادی ومالی از قبیل بیان حلال و حرامهای شرعی، میزان و چگونگی پس انداز، خرید وهزینههای زندگی، چگونگی تدبیر و تنظیم و هماهنگی و ایجاد اعتدال میان درآمدها و هزینهها از جمله مسائلی است که والدین با رعایت آن و آموزش آن به فرزندان خود، میتوانند وضعیت کنونی خود و آینده فرزندان خویش را سامان داده واز این طریق از برخی انحرافات اقتصادی خانواده جلوگیری بعمل میآید.
9- بهینه سازی اوقات فراغت
براساس آمارهای متعدد نیروهای انتظامی، اغلب جرائم و تخلفات در ایام تعطیلی مدارس بویژه فصل تابستان اتفاق میافتد. توجه به این موضوع و نیز استفاده ارزشمند از وقت و عمرفرزندان، وظیفه والدین را در آن ایام دوچندان میکند.
برنامهریزی مناسب برای مفید سازی و تنظیم اوقات فراغت فرزندان در فصل تابستان و ایام تعطیلی مدارس، هدایت و تشویق آنان برای شرکت در برنامهها و کلاسهای مناسب یا گارگاههای صلاحیت دار و مورد علاقه آنان و نیز برنامهریزی برای مسافرتها و تفریحات سالم در اوقات فراغت از دیگر راهکارهایی است که والدین را در صیانت اجتماعی فرزندان یاری میکند.
10- پرهیز از ترک تحصیل
والدین و مربیان محترم بخوبی میدانند که جدا شدن افراد از محیط کلاس و مدرسه و ترک تحصیل، در اغلب اوقات نشان از وجود برخی بحرانهای روانی و اختلالات اجتماعی بوده و اولین گام برای گرایش بسوی انحرافات میباشد. اگرچه این سخن در همه موارد ترک تحصیل قابل پذیرش نیست اما حداقل زنگ خطری برای والدین بشمار میآید.
والدین میبایست در برابربرخی درخواستهای نامعقول و بظاهرمنطقی فرزندان از قبیل حضور در مدارس شبانه وبزرگسالان یا ادامه تحصیل به شیوه غیرحضوری و امثال آن مقاومت کرده و از آن نهی کنند زیرا در بسیاری مواقع، پیشنهاد این شیوههای تحصیلی از سوی فرزندان، شگرد و مقدمهای برای ترک تحصیلات و پذیرش آسیبهای اجتماعی خواهد بود.همچنین تشویق وایجاد انگیزه در فرزندان به ادامه تحصیل و سپس وارد شدن در مقاطع تحصیلی بالاتر برعهده پدران و مادران است.
11- عبرت آموزی
آگاه کردن فرزندان نسبت به عواقب دنیوی واخروی و احوال شوم سارقان و غارتگران اموال عمومی و خصوصی مردم و نیز بیان مجازاتهای قضایی و محرومیتهای اجتماعی که در قانون برای این دسته ازمجرمان در نظر گرفته شده است، میتواند درس عبرتی برای فرزندان گشته تا اینکه والدین، فرزندان خود را از غرق شدن درمنجلاب جنایت و فساد حفظ نمایند.
12- ایجاد اشتغال
امروزه برکسی پوشیده نیست که بیکاری ازمهمترین عوامل انحراف و ریشه بسیاری از جرائم محسوب میشود. تلاش و فعالیت والدین برای ایجاد اشتغال مناسب با شئون خانوادگی و شخصیتی برای خود و فرزندان ازعوامل مهم در جلوگیری از آسیبهای اجتماعی است.
والدین میتوانند از طریق حمایتهای مادی و معنوی و نیز زمینه سازی برای اشتغال آنان تلاش کنند. همچنین میتوانند فرزندان را در مسیری هدایت کنند تا آنان با فراگیری حرفه و مهارتی خاص و مناسب، توانمندی اجتماعی و حرفهای برای اشتغال و کسب درآمد مکفی پیدا کرده و قادر به زندگی فردی خود باشند. البته اشتغال خود از موضوعاتی است که نیاز به بررسیهایی دارد زیرا هرنوع اشتغالی موجب جلوگیری از انحراف نخواهد بود بلکه چنانچه در کاریابی و اشتغال به جوانب آسیب زای آن توجه نشود، چه بسا آن خود مشکلی دیگر وعامل انحراف گردد.
در این میان اشتغال بانوان ومادران ازحساسیت بسیار خاصی برخوردار است و عدم توجه به شرایط و ضوابط آن، نتایج ناگواری را در پی خواهد داشت. توجه به نوع کار، زمان کار، مکان کار، مشکلات رفت و آمد به محل کار، ویژگیهای کارفرما و همکاران، میزان درآمد حاصله از آن، سختی و راحتی کار، مدت حضور در محل کار، آسیبهای احتمالی کار، تبعات عدم حضور در خانه، رها کردن موقت وظیفه مادری و ... از جمله مسائلی است که زنان محترم جامعه میبایست قبل از اشتغال به آن بیاندیشند.
دریک پژوهش انجام شده در میان سارقان، بالاترین تراکم مشاغل افراد سارق، مربوط به مشاغل کارگری، رانندگی و دامداری بوده است. عموماً مشاغل افراد سارق، از نوع مشاغل سطح متوسط به پایین جامعه است. این نوع مشاغل عموماً پرزحمت وکمدرآمد می باشد.
13- ایجاد و تقویت عزت نفس
یکی از دلایل بزهکاری افراد، عدم یا کمبود عزت واعتماد به نفس در انسانهاست. در میان عدهای ازجوانان و نوجوانان تمایل شدیدی به جلب توجه وجود دارد. این افراد وقتی که موفق به جلب توجه مثبت ازاطرافیان نمیشوند، سعی میکنند با شیطنت‌های منفی خود، این توجه را به دست آورده و نیاز روحی خود را برآورده سازند. همین امر باعث بروز رفتارهای نامناسب در افراد میشود. مثلاً برخی افراد بخاطر ضعف نفس و حقارت درونی خویش، حتی از چاپ شدن تصویرش به عنوان یک خلافکار در روزنامه خوشحال شده و لذت می‌برد. یک عده هم به خاطر اختلال شخصیتی به بزهکاری و تخلف گرایش پیدا میکنند.
والدین بخوبی میدانند که کاهش اعتماد به نفس وکمبود عزت نفس در نوجوان باعث افزایش اعمال مجرمانه از جمله دزدی میشود. در صورتی که رفتارهای تقویت کننده کرامت و عزت نفسانی نتیجه‌ای جز کاهش آن گونه کارها را ندارد.
والدین می بایست تلاش کنند تا فرزندانی با کرامت وعزت نفس بالا پرورش دهند تا آنها بدانند که آنچنان ارادهای دارند که میتوانند بر تمام نیازها ومشکلات فایق آیند. باید به کودک آموخت حتی در صورت قرار گرفتن در سختترین شرایط گرسنگی، بسیار شرم آور است که شکم خود را با دارایی دیگران سیر کند. تمامی نظریه پردازان امور اجتماعی و تربیتی اعتقاد کامل دارند که وجود عزت نفس درانسان، او را از بروز بسیاری انحرافات که زاییده هوای نفس است باز میدارد. تحقیر، توهین و تنبیه بدنی مکررفرندان، آنها را انسانهایی پست و ناکارآمد و ضعیف جلوه می دهد.
حضرت آیت الله جوادی آملی با بیان اینکه هیچ فردی فطرتاً خلافکار به دنیا نیامده است، معتقد است وقتی حیثیت وعزت انسان لگدکوب شود، دست به هرکاری می‌زند.
14- الگو سازی
نیاز انسان ها به الگوها و مصادیق عینی وعملی زندگی بر کسی پوشیده نیست. بدیهی است چنانچه این عطش و نیاز طبیعی ازمسیر صحیح خود تغذیه نگردد، عناصر دیگری آماده هستند تا از این عطش انسانی سوء استفاده کرده وآنان را با شراب مسموم خود سیراب نمایند.
الگو سازی و معرفی و ارائه الگوهای خوب به جوانان موجب می شود از دنباله روی آنها به سمت الگوهای غربی جلو گیری شود.
شناسایی و معرفی الگوهای مناسب برای کودکان و نوجوانان و بیان شرح زندگی و ماجراهای تلخ و شیرین زندگی آنان و بیان عوامل و دلایل برجسنتگی های معنوی و اجتماعی آنان میتواند در بیدار سازی وهوشیاری فرزندان نسبت به پرهیز ازانحرافات و روی آوردن به صراط مستقیم الهی و دوری از گناهان تاثیر گذار باشد.
معرفی الگوهای مناسب و بیان سرگذشت دانشمندان مذهبی و ایرانی به جوانان، تهیه متون و کتب معتبر و متعدد شرح زندگی الگوهای زندگی (امامان ، پیشوایان دینی ، والدین مناسب، شخصیتهای مذهبی، نخبگان علمی، چهرههای برجسته اجتماعی و...) در این راستا مناسب خواهد بود
15- پرهیز از مهاجرت
جلوگیری والدین ازمهاجرتهای غیرضروری خود یا فرزندانشان، تلاش برای ادامه تحصیلات فرزندان در شهر محل سکونت خانواده، پرهیز ازمسافرتهای طولانی مدت فرزندان، مسافرت به شهرهای بزرگ برای دستیابی به کارو درآمد بدون برنامه ریزی و محاسبات قبلی، ازجمله تدابیری است که موجب پیشگیری ازجرائم اقتصادی بویژه سرقت میباشد.