انس و بهره‌مندی از نهج‌البلاغه

بدون تردید داشتن تعهد و احساس نیاز دردمندانه برای كار، برخورداری از اخلاص و نیت پاك، توكل همه جانبه به خدا، ایمان داشتن به هدف، دارا بودن پشتكار و شكیبایی و بردباری در جریان كار، انسان را وادار می‎كند كه به دنبال پیدا كردن راه‌های هدایت و نجات و رسیدن به كمال و عزت باشد. بسیاری از اهل بصیرت و دقت كه سیری در ساحل دریای بی‎كران نهج‎البلاغه كرده و قدحی از زمزم زلال معارف آن به داشته و پرتویی از نور حقایق آن را دیده باشند، در تعریف نهج‎البلاغه سخنی گفته و نكته‎ای نگاشته‎اند كه در این جا به چند نمونه از آنها اشاره می‎شود: ۱ـ كلام امیرمومنان(ع) بارقه‎ای از علم الهی و عطری از سخنان رسول اكرم (ص) است. ۲ـ به هنگام مطالعه این كتاب گاه خود را در جهانی می‎یافتم كه ارواح بلند معانی، با زیور عبارت‎های پرفروغ آن را آباد ساخته است، و گاهی می‎یافتم كه عقل نورانی از عالم الوهیت جدا گشته است و به روح انسانی اتصال یافته او را از لابه‎لای پرده‎های طبیعت بیرون آورده و تا سراپرده ملكوت اعلی بالا برده است و تا شهودگاه فروغ فروزنده آفرینش رسانده است. ۳ـ نهج البلاغه كتابی است كه نسیم دل‎انگیز آن اگر به قبری بوزد، صاحب قبر از عطر جان‎فزای آن زنده می‎شود. ۴ـ نهج البلاغه فروتر از كلام خالق و فراتر از كلام مخلوق است. به دلیل این ویژگی‎‎ها است كه به آسانی می‎توان گفت: نهج البلاغه كتابی است كه گویا با مسائل و رویدادهای هر زمان همراه و همگام است و با تمامی ویژگی‎‎ها و ریزه‌كاری‎ها و جریان‎های هر عصر آشناست، چه اینكه نهج‌البلاغه تجلی‎گاه عشق، معرفت، سیاست، انسانیت، حكومت، عدالت، حكمت، تربیت، عبادت، فصاحت و بلاغت است چه اینكه صدها مساله معرفتی درباره توحید، نبوت، امامت، معاد، انسان شناختی و جهان شناختی و مانند آن را به زیباترین بیان و دل‎انگیزترین روش طرح و تحلیل كرده است و رمز اصلی وجود این همه زیبایی در نهج البلاغه آن است كه امیرمومنان شاگرد بزرگ قرآن در پرتو تعلیمات پیامبر اكرم(ص)، اول قرآن را خوب فهمید و به آن عمل كرد آنگاه همه معارف وحی در كلمات او به صورت نهج البلاغه تجلی كرده است.

بهره‎مندی از نهج البلاغه

بدون تردید داشتن تعهد و احساس نیاز دردمندانه برای كار، برخورداری از اخلاص و نیت پاك، توكل همه جانبه به خدا، ایمان داشتن به هدف، دارا بودن پشتكار و شكیبایی و بردباری در جریان كار، انسان را وادار می‎كند كه به دنبال پیدا كردن راه‌های هدایت و نجات و رسیدن به كمال و عزت باشد، در این راستا غنی‎ترین گنجینه الهی و آسمانی قرآن مجید است كه بعد از قرآن نهج‌البلاغه كه مفسر و متمم قرآن بوده، بهترین استفاده‎ها و بهره‎مندی از معارف نهج البلاغه را می‎توان برد كه ممكن است در این رابطه روش‎های متعدد و گوناگونی برای بهره‎مندی از نهج البلاغه وجود داشته باشد اما از جمله دو شیوه تاكنون مفید آزموده شده و كارساز بوده است: ۱ـ روش فراگیری آزاد كه انسان برای اساس عشق و علاقه خود، كتاب نهج البلاغه را تهیه نماید و به صورت منظم از اول تا به آخر آن را مطالعه كند، البته این روش وقتی جواب خواهد داد كه پیش زمینه هایی برای بهره‎گیری از نهج البلاغه فراهم شده باشد. مثلا انسان با برخی علوم نظیر ادبیات عرب، فلسفه، كلام، عرفان اسلامی، تاریخ اسلام تا اندازه‎ای آشنا باشد و در ضمن از شرح‎هایی كه تاكنون برای نهج البلاغه و درباره برخی خطبه‎های آن نگارش یافته است مانند شرح ابن‎میثم بحرانی، شرح ابن‎الحدید، شرح علامه شوشتری و شرح علامه جعفری نیز استفاده نماید تا بتواند نكات ظریف و نهفته معارف نهج البلاغه را به‎طور كامل درك كند. ۲ـ شیوه دوم كه به‎ یقین كارآمدتر و مفیدتر خواهد بود آن است كه انسان نهج البلاغه را به عنوان یك متن علمی تخصصی در محضر فردی كه كارشناس معارف نهج البلاغه در محورهای مختلف باشد به‎طور دقیق و منظم تحصیل كند و دوره آموزشی و فراگیری برایش تدارك ببیند این روش در صورتی بهتر عمل خواهد شد كه در مراكز علمی نظیر حوزه و دانشگاه نهج البلاغه به عنوان متن درسی دانش‎پژوهان قرار داده شود. چنان‎كه در گذشته برخی از بزرگان نه تنها متن نهج البلاغه بلكه بعضی شرح‎های آن را در محضر بزرگان تحصیل می‎كرده‎اند كه از جمله در اجازه نامه‎ای كه فخرالمحققین برای سید حیدر آملی داده آمده است كه سید حیدر آملی از جمله كتاب‎هایی را كه نزد فخرالمحققین فراگرفته است نهج البلاغه و شرح میثم بحرانی به نهج البلاغه بوده است. این مسأله دو نكته اساسی را می‎رساند یكی اینكه بزرگان از علمای شیعه در قدیم بر اساس عنایت و اهمیت خاصی كه به نهج البلاغه می‎داده‎اند آن را جزو متون درسی طلاب قرار داده بوده‎اند. دیگر اینكه بهترین روش بهره‎مندی از نهج البلاغه همان است كه نزد متخصصی فن فراگرفته شود.

آثار انس با نهج البلاغه

از آن‎جا كه نهج البلاغه نازله روح بلند امیرمؤمنان (ع) است و در حقیقت نموداری از كمالات وجودی و اوصاف الهی آن حضرت است كه در كلام او تجلی كرده است، لذا انس و حشر مداوم با نهج البلاغه گذشته از درك معارف الهی به انسان، روحیه ایثار، فداكاری، عدالت‎خواهی، آزادمنشی، جوان‎مردی، شجاعت، سخاوت، ستم‎ستیزی، گرایشات معنوی، تقواطلبی، و صدها صفت برجسته‎ای دیگر می‎بخشد. چنانكه از برخی از محققان برجسته معاصر نقل شده كه گفته است: «ما معتقدیم اندیشه و نظر نهج البلاغه شهامت و مردانگی و عظمت روح به انسان می‎دهد، زیرا این كتاب از روح بزرگ و نیرومندی صادر شده كه با همه مشكلات و مصائب همچون شیری پولادین اراده روبه‎رو گردیده است.» شهید مطهری می‎گوید: «... بزرگ مردی كه مرا اولین‎بار با نهج البلاغه آشنا ساخت، میرزا علی آقای شیرازی اصفهانی بود، نهج البلاغه به او حال می‎داد و روی بال و پر خود می‌نشاند و در عوالمی كه ما نمی‎توانیم درست درك كنیم سیر می‎داد، او با نهج البلاغه می‎زیست، با نَفَس نهج البلاغه تنفس می‎كرد، روح او با این كتاب همدم بود، نبضش با این كتاب می‎زد و قلبش با این كتاب می‎تپید، جمله‎های این كتاب ورد زبانش بود و به آنها استشهاد می‎نمود، غالبا جریان كلمات نهج البلاغه بر زبانش با جریان سرشك از چشمانش به محاسن سپیدش همراه بود، او وقتی به نهج البلاغه می‎پرداخت از همه چیز بریده می‎شود منظره‎ای تماشایی و لذت‎بخش و آموزنده بود.