دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

مروری بر 12 اثر شهید آیت ا... سیدمصطفی خمینی

آیت‌ا... سیدمصطفی خمینی، در نخستین روز آبان ماه سال 1356، در حالی که تنها 46 سال از عمر بابرکتش می‌گذشت و همراه با پدر بزرگوارش، ایام تبعید در نجف را می گذراند، به شهادت رسید.
مروری بر 12 اثر شهید آیت ا... سیدمصطفی خمینی
مروری بر 12 اثر شهید آیت ا... سیدمصطفی خمینی

مجتهد و فیلسوف مؤلف

آیت‌ا... سیدمصطفی خمینی، در نخستین روز آبان ماه سال 1356، در حالی که تنها 46 سال از عمر بابرکتش می‌گذشت و همراه با پدر بزرگوارش، ایام تبعید در نجف را می گذراند، به شهادت رسید. آن مرحوم، فرزند ارشد حضرت امام خمینی(ره) بود و در مراحل مختلف نهضت اسلامی، حضوری فعال و مؤثر داشت. با این حال، حضور در مبارزات انقلابی، تنها وجه شخصیت آن شهید سعید نیست. آیت‌ا... سیدمصطفی خمینی عالم جوان و باریک‌بینی بود که از درس علمای بنام آن دوران استفاده فراوانی کرد و توانست آثار گران قدری در موضوعات و مباحث مختلف علوم عقلی و نقلی، از خود برجای بگذارد. متأسفانه، بخشی از مکتوبات او، هنوز به زیور طبع آراسته نشده ‌است؛ با این حال، مجموعه آثار انتشار یافته، حکایت از تسلط، جامع‌نگری و دقت‌نظر شهید آیت‌ا... سیدمصطفی خمینی دارد. به طور کلی، می‌توان آثار آن مرحوم را، بر اساس زمان تألیف و نگارش، به دو بخش آثار قبل از تبعید و مکتوبات پس از تبعید، تقسیم کرد. از دوران فعالیت علمی او در قم، هشت کتاب و رساله موجود است. این آثار عموماً درباره مباحث فقهی، رجالی و فلسفی است. نکته مهمی که باید در بررسی مکتوبات نگارش یافته در دوران پیش از تبعید شهید آیت‌ا... سیدمصطفی خمینی به همراه پدر بزرگوارش، مد نظر قرار داد، تدوین و نگارش این کتاب‌ها توسط آن مرحوم، پیش از 34 سالگی است. در واقع، بخش مهمی از آثار درخور تأمل او، در دوران جوانی‌اش به رشته تحریر درآمده و این خود، نشان‌دهنده نبوغ علمی و توانایی قلمی آن شهید سعید است. دوران حضور شهید آیت‌ا... سیدمصطفی خمینی در نجف اشرف، فرصتی مغتنم برای آن مرحوم بود تا بتواند، با بهره‌گیری از علمای برجسته حوزه کهن سال نجف، بر توانایی‌های علمی خود بیفزاید و وقت بیشتری را صرف تحقیق و تتبع کند. مداومت همراهی و همنشینی با حضرت امام(ره) نیز، نقش مهمی در تقویت دیدگاه‌های فقهی و فلسفی وی داشت. شهید آیت‌ا... سیدمصطفی خمینی تا پیش از شهادت، توانست کتاب‌ها و رساله‌های متعددی درباره ابواب مختلف فقه و نیز، فلسفه و منطق به رشته تحریر درآورد. آن چه در پی می‌آید، بررسی و معرفی اجمالی تعدادی از این آثار ارزشمند است.

آثار دوران پیش از تبعید

همان‌طور که اشاره شد، هشت کتاب و رساله از دوران پیش از تبعید شهید آیت‌ا... سیدمصطفی خمینی به نجف اشرف، در دسترس است. با این حال، برخی از همدرسان و اقوام آن مرحوم معتقدند که آثار قلمی او، بیش از این تعداد بوده که متأسفانه، مفقود شده است. به نظر می رسد، در آثار این دوره از زندگی فرزند برومند امام(ره)، مباحث فقهی بر فلسفی غلبه دارد؛ چرا که از مجموع هشت کتاب موجود، سه اثر، یعنی «قواعد الحکمیة»، «حاشیه بر اسفار الاربعة ملاصدرا» و «حاشیه بر مبدأ و معاد» درباره مباحث فلسفی و پنج کتاب درباره مباحث فقهی به رشته تحریر درآمده است. او درس‌های مربوط به فلسفه را نزد استادان بنام حوزه علمیه قم، مانند آیت‌ا... سیدابوالحسن رفیعی قزوینی و حضرت امام خمینی(ره) فرا گرفت و آن‌چه به عنوان حاشیه بر آثار صدرالمتألهین به رشته تحریر درآورده، حاصل فیض حضور در درس علمای نام دار این دانش است. وی با نگارش رساله‌ای با عنوان «الفوائد الرجالیة»، تسلط خود را بر علم رجال نیز، نشان می‌دهد و در دو نوشتار «قضای صلوات» و «الخلل فی الصلاة»، آگاهی و باریک‌بینی‌اش را در مباحث فقهی، برای خوانندگان آشکار می‌کند.

مکتوبات و آثار دوران تبعید

پیشتر اشاره کردیم که همراهی شهید آیت‌ا... سیدمصطفی خمینی با پدر بزرگوارش در دوران تبعید به نجف اشرف، زمینه‌ای مساعد را برای مطالعات گسترده‌تر و استفاده از محضر استادان حوزه کهن سال این شهر، فراهم کرد. با این حال، نباید از یاد برد که رژیم شاه، ابتدا امام(ره) و فرزندشان را به ترکیه تبعید کرد و توقف این دو بزرگوار در شهر «بورسا»، حدود یک سال طول کشید. حضرت امام(ره) در دوران تبعید به ترکیه، کار نگارش اثر گران سنگ «تحریرالوسیلة» را آغاز کردند. فرزند برومند ایشان نیز، با استفاده از فرصت حضور در کنار پدر، به نگارش دو اثر دست زد، نخست «الواجبات فی الصلاة» و دوم، «الفوائد والعوائد» که دومی، مجموعه یادداشت‌های پراکنده‌ای درباره مسائل مختلف اصول، فقه، کلام و عرفان است. پس از انتقال امام(ره) و فرزندشان شهید آیت‌ا... سیدمصطفی خمینی به نجف اشرف، کار تحقیق و تتبع آن شهید سعید نیز، شتاب مضاعفی پیدا کرد. حضور در میان جمع استادان و استفاده از کتاب‌های ارزشمندی که در کتابخانه‌های نجف وجود داشت، زمینه را برای پرداختن به این مهم، فراهم می‌کرد. آن مرحوم در این دوران، به صورت خاص، مباحث مختلف فقهی را مورد توجه قرار داد و آثار ارزشمندی در این زمینه به رشته تحریر درآورد که از میان آن‌ها می‌توان به این آثار اشاره کرد:

1- تحریرات فی الاصول: محتوای این کتاب، مباحث علم اصول، از ابتدا تا بحث «استصحاب تعلیقی» است. آن مرحوم در این اثر، به نظریات مطرح شده در بسیاری از کتاب‌های پیشین علم اصول اشاره و آن ها را نقد می‌کند. از این نظر، می‌توان «تحریرات فی الاصول» را هم شرحی بر کتاب‌های اصولی معروف و هم نقد نویسنده بر آرای اصولیین صاحب نام دانست. این کتاب، نشان‌دهنده تسلط و آگاهی مثال‌زدنی آن مرحوم، در علم اصول و نیز، علوم عقلی است. یکی از جنبه‌های مثبت و قابل توجه کتاب، اشاره مختصر و در حد لزوم به مباحث کم اهمیت و کم‌فایده اصولی است. شهید آیت‌ا... سیدمصطفی خمینی در سراسر کتاب، به شرح نظرات حضرت امام خمینی(ره) پرداخته، اما با وجود اهتمام و توجه به آرای ایشان، از بیان نظر خود در این زمینه خودداری نکرده است.

2- کتاب الطهارة: این کتاب در 514 صفحه دستنویس به رشته تحریر درآمد و در برگیرنده مباحث مربوط به «نجاسات» تا فروعات بحث «میته» است. شهید آیت‌ا... سیدمصطفی خمینی مباحث مربوط به طهارت را در قم و نزد پدر بزرگوارش فرا گرفت و ظاهراً، در همان زمان، رساله‌ای نیز در این باب نوشت. به همین دلیل، بیشتر مباحث فقهی طرح شده در این کتاب، تحت تأثیر آثار فقهی حضرت امام(ره) قرار دارد. با این حال، نباید از ویژگی مهم تکرارنشدن بحث‌های رجالی و اصولی در این کتاب چشم پوشید. به همین دلیل، «کتاب الطهارة»، خالی از مباحث اضافه و دارای نکات فقهی، به صورت خلاصه و اختصاصی است.

3- کتاب البیع: این کتاب در چند مجلد تنظیم شده است که متأسفانه فقط جلد اول آن، در 518 صفحه و تا بحث «تعاقب ایدی»، در دسترس قرار دارد و از جلد دوم، فقط بحث «ولایت فقیه» موجود است. ظاهراً، قسمت‌های دیگر این کتاب که از عراق به ایران انتقال یافته، مفقود شده است. آیت‌ا... شهید در این کتاب نیز، مانند دیگر کتاب‌های فقهی، تحت تأثیر آرای حضرت امام(ره) قرار دارد؛ اما تأثیر دیدگاه‌های «شیخ انصاری» را نیز، می‌توان در جای جای این اثر ارزشمند مشاهده کرد که این امر، در بحث «معاملات» به خوبی قابل درک است.

4- تفسیر القرآن الکریم: این تفسیر که از ابتدای قرآن کریم شروع می شود و تا آیه 46 سورۀ بقره ادامه دارد، در چهار مجلد به چاپ رسیده است. شهید آیت ا... سیدمصطفی خمینی، این کتاب را، همزمان با تدریس درس قرآن در نجف اشرف و در مسجد شیخ انصاری(ره)، نگاشت. این کتاب یکی از مفصل‌ترین تفاسیر موجود محسوب می شود. نویسنده درباره هر آیه، به نکات و جنبه‌های مختلف و متعدد توجه می‌کند. این موارد عبارت اند از: 1- رسم‌الخط: در این قسمت به چگونگی نوشتن کلمه قرآنی پرداخته شده است، 2- صرف: درباره بحث‌های صرفی که مربوط به هر آیه می شود، بحث شده است، 3- نحو و اعراب: به استفاده‌ای که نحویین از ترکیب آیات و اعراب می توانند داشته باشند، در این بخش توجه شده است، 4- لغت: بحث درباره معنای هر کدام از کلمات، در این بخش مورد توجه است، 5- معانی و بیان، 6- تجوید و قرائت، 7- تاریخ و شأن نزول آیات، 8- اصول فقه، 9- کلام، 10- فلسفه، 11-عرفان، 12- اخلاق: در این تفسیر، در موارد متعددی به مباحث اخلاقی و نصایح خواندنی اشاره و همراه با این مباحث، به فلسفه اخلاق، مباحث اخلاقی علمی، روایات و امثال آن نیز توجه شده است.

منبع:  www.imam-khomeini.ir

نویسنده : جواد نوائیان رودسری

روزنامه خراسان

تاریخ انتشار: چهارشنبه 10 آبان ماه 1396

مقاله

نویسنده جواد نوائیان رودسری

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

نگاهی به رفتارشناسی اهل نفاق از دیدگاه قرآن

نگاهی به رفتارشناسی اهل نفاق از دیدگاه قرآن

نقش منافقان در جامعه اسلامی، نقشی بسیار مخرب و زیانبار است. حساسیت قرآن به این دسته از شهروندان به خوبی نشان می‌دهد که نمی‌توان به صرف شهروندی با همه افراد جامعه یکسان برخورد کرد و حقوق یکسانی را برای همگان به طور مطلق قائل شد؛ بلکه می‌بایست ملاحظاتی در نحوه تعامل با دسته‌هایی از افراد جامعه اعمال کرد.
مجالست با بدان در فضای مجازی

مجالست با بدان در فضای مجازی

فضاي مجازي هرچند که به نظر مي رسد که مجاز باشد و حقيقت نيست، ولي اگر دقت شود معلوم مي شود که حقيقت است نه مجاز؛ زيرا فضايي که امروز از آن به مجازي ياد مي شود، جلوه اي از دنياي حقيقي و واقعي است.
نقل 80 حدیث مُسلّم از ائمه اطهار(ع)

نقل 80 حدیث مُسلّم از ائمه اطهار(ع)

حجت‌الاسلام ناصر رفیعی نکات و مصادیق برجسته‌ای از بُعد ولایتمداری و جایگاه علمی حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع)بیان کرده است که در ذیل می‌آید.
نسبت عدالت و آزادی در انديشه شهيد مطهری

نسبت عدالت و آزادی در انديشه شهيد مطهری

نسبت ميان دو واژه «آزادي» و «عدالت» و شيوه اعمال توازن بين اين دو مفهوم همواره از بحث‌هاي مناقشه برانگيز در ميان انديشمندان سياسي طول تاريخ بوده است.
قرآن و جریان نفوذ

قرآن و جریان نفوذ

نفوذ به معنای رخنه است.

پر بازدیدترین ها

No image

نحوه های مختلف شـروع کلاس توسط مربی

در این بخش "شـروع ها" در جهت آموزش کلاسداری مطرح می شود.
No image

ذكر مصیبت امام حسین علیه السلام : امام حسین(ع) تنها در صحرای کربلا

ذکر مصیبت امام حسین علیه السلام با موضوع امام حسین(ع) تنها در صحرای کربلا
No image

سخنرانی استاد فرحزاد با عنوان آماده شدن برای سفر آخرت

سخنرانی استاد فرحزاد با عنوان آماده شدن برای سفر آخرت در رابطه با موضوع اخلاق در این قسمت قرار دارد.
No image

تفكر در خلقت

No image

ویژگی های خانواده موفق از نظر اسلام

از دیدگاه اسلام انسانها از لحاظ ویژگیها ، توانایی و استعدادها متفاوت از یکدیگر هستند. بر این اساس در نظر گرفتن این تفاوتها را نیز در تربیت فرزندان در خانواده دارای اهمیت می‌داند. از نمونه احادیثی که ذکر شد و هزاران شواهد معتبر دیگر می‌توان به نقش اهمیت خانواده از دیدگاه اسلام پی برد. اسلام سعادت و شقاوت فرد را تحت تاثیر خانواده چه در دوران قبل از تولد و چه بعد از تولد می‌داند.
Powered by TayaCMS