كلمات كليدي : امر به معروف، آمِر، مأمور
نویسنده : محمدرضا ارائی
«امر» در لغت به معنایِ خواستن[1]، و «معروف» به معنایِ: مهربانی، خوبی و نیکی، و «آمر» به معنایِ دستور دهنده و فرمانده و «مأمور» به معنایِ: دستور گیرنده و فرمانبر می‌باشد.
و در اصطلاح فقهی امر به معروف فقهی، امر به معروف، به معنایِ: وادار کردن دیگری بر انجام کارِ شایسته‌ای که، واجب یا مستحب است.[2]
حکمت تشریع امر به معروف:
حفظ صلاح جامعه و دفع مفاسد و آلودگی‌ها[3]
کسانی که به این عمل مکلَّفند[4]:
- فردی که، شرایط وجوب امر به معروف در او وجود دارد.
- امت اسلامی (یا: طبقه خاصی از آنان)
- صاحبان ولایت، مانند: حاکم اسلامی، پدر، شوهر
اقسام به امر به معروف:
از نظر حکم شرعی، امر به معروف بر دو قسم است: واجب و مستحب
چرا که معروف، یا: واجب است. یا: مستحب[5]
در این نوشتار، مقصود، قسم اول است.
حکم امر به معروف:
معروفی که واجب است امر کردن به آن واجب است.
مستندات:
- کتاب: « وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ...»[6]؛ «باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی و امر به معروف کنند...»
- سنت: «بئس القوم قوم یعیبون الامر بالمعروف والنهی عن المنکر»[7] چه ملت بدی هستند مردمی که امر به معروف و نهی از منکر را، حقیر می‌شمارند.
دلالت آیه شریفه، و حدیث مذکور، بر وجوب امر به معروف روشن و واضح است.
آیات و روایات فراوانی، بر وجوب امر به معروف دلالت دارند.[8]
- اجماع: تمام فِرق مسلمین، بر وجوب این عمل، اجماع دارند.[9]
- عقل: عقل، با تکیه بر «قاعده لطف» بر وجوب این عمل، حکم می‌کند.[10]
شرایط امر به معروف:
امر به معروف، دارای شرایطی است که در سه بند، بصورت جداگانه،بیان می‌شود:
1- فردی که به این عمل، اقدام می‌کند، (یعنی: شخص آمِر به معروف) بایستی: بالغ و عاقل.[11] مسلمان و مقتدر،[12] و آگاه به آن عملِ معروف[13] باشد.
2- کسی که امر به معروف می‌شود، بایستی: بالغ و عاقل[14] فاقد عذر و بهانه[15]، و بر ترکِ آن عملِ واجب، اصرار داشته باشد.[16]
3- خودِ آن امر به معروف نیز، بایستی اثرگذاربوده[17]، و ضرر و مفسده‌ای بدنبال نداشته باشد.[18]
مراتب امر به معروف:
امر به معروف دارای سه مرتبه است:
1. قلب: یعنی در دل خود، نسبت به کسی که عملِ واجب را، ترک می‌کند کراهت داشته باشد.
2. زبان: یعنی با وجود شرایط، آن فرد را نصیحت نموده و به معروف، امر نماید.
3. ید: یعنی با وجود شرایط ابتدا خود به معروف عمل نماید، سپس آن فرد را به انجامِ آن معروف، امر نماید.[19]
تذکر:
در مراتبِ امر به معروف، بایستی مسأله تدریج را رعایت نمود.[20]
یعنی: فردی که می‌خواهد امر به معروف کند، ابتدا در قلب خود،نسبت به آن عمل، (ترکِ واجب، مثلاً: ترک نماز)، کراهت داشته، اظهار ناراحتی کند، از آن شخص (ترک کننده نماز مثلاً) روگردان شود، از او فاصله بگیرد، و... تا این که آن فرد اصلاح شود و نمی‌توان از همان ابتدا با تندی و شدت برخورد کرد.