كلمات كليدي : برّ، انفاق، ايثار، احسان
واژه ایثار بر وزن افعال از ریشه «اثر» به معنای «مقدم داشتن دیگری بر خود»[1] «برگزیدن»[2] و «برتری دادن»[3] است.
این واژه در اصطلاح به معنای مقدم داشتن دیگری بر خود در کسب سود و منفعتی یا پرهیز از ضرر و زیانی است که نهایت برادری و دوستی بین دو نفر را نشان می‌دهد.[4]
واژه ایثار در قرآن:
از مهمترین آیات قرآن که موضوع ایثار به صراحت در آن یاد شده است آیه
« وَیُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَة » [5]
می‌باشد که درباره میزبانی صمیمانه انصار از مهاجران، پس از مهاجرت مسلمانان مکه به مدینه است.
برای بررسی مفهوم ایثار در قرآن باید به دنبال واژه‌هایی باشیم که از نظر مفهوم با آن در ارتباط باشند، مانند «برّ»، «احسان»، «انفاق» و... در نمونه‌ای از این آیات از ایثار جانی با وصف تجارت با خداوند که بهای آن کسب رضایت الهی است یاد شده؛
« وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ » [6]
«و از مردم کسانی هستند که (با ایمان و فداکار، همچون علی (ع) در "لیله المبیت" به هنگام خفتن در جایگاه پیامبر) جان خود را بخاطر خشنودی خدا می‌فروشند»
از امام محمدباقر (ع) نقل شده که فرمودند:
«این آیه در شأن علی (ع) است هنگامی که در جای پیامبر (ص) خوابید»
[7] علاوه بر این آیه، آیات[8] دیگری نیز به مفهوم ایثار اشاره دارند.
عوامل تحقق ایثار در جامعه از دیدگاه قرآن:
1-نیت و انگیزه عمل، فقط عشق به خداوند باشد؛
« وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ » [9]
«غذای خود را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به "مسکین" و "یتیم" و "اسیر" می‌دهند و می‌گویند ما شما را بخاطر خدا اطعام می‌کنیم»
این آیه شریفه بنابر روایات متعدد شیعه و سنی دربارۀ، ایثار امام علی (ع)، حضرت فاطمه (س)، امام حسن (ع) وانفاق تنها غذای خود به نیازمندان در سه شب متوالی می‌باشد.[10]
2- آنچه ایثار می‌کند به آن نیاز داشته باشد؛
«وَیُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَة » [11]
«و در دل خود نیازی به آنچه به مهاجران داده شده احساس نمی‌کنند و آنها را بر خود مقدم می‌دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند»
3- پرهیز از منت‌گذاری و ریاکاری:
«لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَالأذَى کَالَّذِی یُنفِقُ مَالَهُ رِئَاء النَّاسِ » [12]
«بخششهای خود را با منت و آزار باطل نسازید! همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کند»