دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

از مدینه تا مرو

No image
از مدینه تا مرو

امام رضا (ع) ؛ از مدینه تا مرو

زمانی که در سال 200 هجری مأمون امام رضا (ع) را وادار کرد به خراسان برود در پی آن بود که امام را از شیعیان دور کرده و ایشان را در انزوا قرار دهد و هرگز انتظار نداشت امام هشتم شیعیان پس از طی راهی طولانی با استقبال گسترده مردم مواجه شود .
در جاده نیشابور به مشهد بقعه ای است با ساختمانی قدیمی که در اتاقکی از آن ، سنگی سیاه با جای پاییدیده می شود. زائران به این بقعه قدم گذارده ، آن جای پا را بوسیده و خاک آن را بر دیده می کشند .این مکان، قدمگاه علی ابن موسی الرضاست.

مردم عاشق آن خطه 1200 سال پیش به یمن قدوم مبارک امامشان جای پایی را بر سنگ نقر کرده و معجزه عشق را به نمایش گذاشتند، این مکان جایی است که خاک پا ، توتیای چشم و درمان آلام جسم و جان است .

مسیری که مأمون تأکید داشت حضرت رضا را از آن عبور دهد یکی از راههای متداول آن زمان به شمار می رفت و آن از مدینه به بصره و از طریق سوق الاهواز ( اهواز) به فارس و سپس از راه کویر و بیابان میان فارس و خراسان می گذشت و به مرو ختم می شد .

سفر امام رضا از مدینه تا مرو را در 5 بخشمی توان دسته بندی کرد:

- از مدینه تا بصره
- از بصره تا فارس
- از فارس تا یزد
- از یزد تا خراسان
- امام در خراسان

از مدینه تا بصره

دو تن از مأموران مأمون به نامهای رجاء بن ضحاک و یاسر خادم به همراه نامه ایی مأمور انتقال امام از مدینه به مقر حکومت وی بودند. آن دو به منزل امام رفتند و نامه مأمون را به حضرت تسلیم کردند. امام با فرستادگان مأامون سخنی نگفت و با کراهت نامه را خواند و به ناچار پیشنهاد مأمون را پذیرفت و آماده سفر شد و در اولین گام قبل از آغاز سفر به سوی مرو، امام دست به اقداماتی زد که ماهیت پذیرش ولایتعهدی را آشکار ساخت .

امام رضا(ع) بااقداماتی نظیر وداع با مرقد مطهر رسول اکرم، تعیین جانشین و اعلام امامت امام جواد(ع) و وداع با خانواده خویش نشان دادند که ولایتعهدی ظاهری آراسته و مجلل بر چهره تبعید و نفی بلد است.

منابع اولیه و سایر تواریخ معتبر آغاز حرکت امام رضا را از مدینه به سوی بصره ذکر کرده اند. با این وجود برخی از منابع به خصوص تذکره های متأخر می نویسند: حضرت ، ابتدا به مکه رفته و در این سفر امام جواد نیز همراه ایشان بوده است ، امام با خانه خدا وداع کرده و سپس از مکه به سفر ادامه داده اند.


از بصره تا سوق الاهواز

از دیار عرب ( عراق) تا خوزستان دو راه وجود دارد، یکی از بغداد به واسط و از واسط به خوزستان و راه دیگر از بصره به خوزستان که کوتاهترین راه و فاصله میان ایران و عراق آن روز محسوب می شد.

راه بصره- اهواز در آن زمان 9 منزل و سی و شش فرسنگ بود ولی از نامهای قدیم منازل این مسیر در نقشه های امروزین اثری نمانده است از این رو به سختی می توان مسیر حرکت امام را مشخص کرد، امام رضا از بصره به اهواز حرکت کرد ولی از جزئیات مسیر حرکت امام و منزل گاههایی که حضرت در آن توقف فرمود منابع هیچ گزارشی ارائه نکرده اند.

با ورود امام رضا به اهواز، بیماری امام روی می دهد که منابع دلیل بیماری امام را هوای بسیار گرم و مرطوب این شهرعنوان می کنند، لذا می توان دریافت که سفر امام در تابستان رخ داده است.

سه بقعه به نام امام رضا در شوشتر، دو بقعه به نام شاخراسون( شاه خراسان) در دزفول و شوشتر و دو بقعه دیگر به نامهای امام ضامن وجود دارد که بایستی با نظری نقادانه به آن نگریست.

این بناها ( یادبود امام رضا) که تعدادشان قریب به ده بنا است اگر چه از حیث کثرت، گذر امام رضا را در این دو شهر قوت می بخشند اما به لحاظ اعتبار، متزلزل و مبهم هستند. سه بقعه امام رضا دیمی در شوشتر که مردم عاشق آن را محل توقف حضرت رضا می دانند برابر گفته شرف الدین شوشتری سندی ندارد... بقعه شاخراسون در دزفول نیزبا ابهام روبروست.

از اهواز تا فارس

درباره ادامه مسیر حرکت امام رضا به فارس منابع توضیحی نمی دهند که حضرت از کدام راه به سمت فارس و از آن جا به خراسان عزیمت کرده است.

اما بررسیهای تاریخی نشان می دهد از اهواز به فارس 24 منزل و در مجموع 102 فرسنگ راه بوده است. احتمال دارد حضرت در سفر تاریخی خود به مرو از راه ارجان، رامهرمز گذشته باشد زیرا نسبت به ابتدا و میانه این راه گزارش هایی از عبور آن حضرت وجود دارد .

درباره خروج امام از اهواز خبر دقیقی وجود دارد که امام از پل اربق یا اربک عبور کرده اند و این خود کلیدی برای حل این معماست. در ادامه مسیر پل اربک در شهر ارجان قدیم( بهبهان) قدمگاهی است موسوم به قدمگاه امام رضا.

وجود این قدمگاه در این مکان مسیر امامروشن می کند. قدمگاه بعدی که در منابع تاریخ محلی، به تناوب از آن یاد شده شهر ابرقو یا ابرکوه است که در منتهی الیه جاده شمالی شیراز به شهر یزد است.

منابع تاریخی اطلاع می دهند که امام رضا از اهواز و از طریق فارس و نه شهر شیراز به سمت خراسان رفته اند.

از ورود حضرت به شیراز در منابع گزارش موثقی ثبت نشده و در منابع محلی تاریخ این شهر هیچگاه قدمگاه و یا بنای یادبودی به آن حضرت منسوب نیست. این موضوع احتمال عبور حضرت رضا را از راه باستانی اهواز به پاسارگاد که بعد از ارجان از طریق راههای کوهستانی منطقه کهکیلویه به جلگه مرودشت اصطخر می پیوست قوت می بخشد.

از فارس تا یزد

ابن بلخی منازل شیراز به یزد را 9 منزل و مسافت میان این دو شهر را 54 فرسنگ یاد کرده است. در آن روزگار یزد نه شهر مهمی به قاعده نبوده است. در این منطقه چند قدمگاه و بنای یادبود امام رضا(ع) وجود دارد. با توجه به تأکید منابع به عبور آن حضرت از راه کویر به سوی مرو، بر اعتبار این قدمگاه ها افزوده می شود. ولی این نکته را نیز باید مورد توجه قرار داد که یزد در قرن دوم اسلامی نه یک شهر که یک منطقه بیابانی بوده و در منابع اولیه نیز به صراحت نامی از یزد به میان نیامدهو تنها عبور آن حضرت از یک کویر و یا بیابان ذکر شده است .

برخی بر این باورند که امام ر ضاطی مسیر وارد شهر قم شده و در منزل یکی از اهالی این شهر منزل کرده اند که این مکان امروزه به مدرسه رضویه یا مأموریه شهرت یافته است. ولی باید اذعان کرد که مأمون گذر امام از شهرهای محل تجمع شیعیان را ممنوع کرده بود. لذا حضور امام در این شهر سند محکم ندارد از سوی دیگردر مورد توقف حضرت در قم منابع تاریخ محلی نیز آن را تائید نمی کند.

از یزد تا خراسان

به طور کلی تعیین خط مسیر دقیق سفر امام رضا به واسطه گزارش های متعدد و گاه متناقض منابع دشوار است. به همین سیاق تعیین مسیر حرکت امام رضا از یزد تا خراسان نیز با دشواری همراه است.

تنها نقطه روشن که در این مسیر از منابع اولیه به دست می آید اشاره ایی است که شیخ صدوق و سایر منابع معتبر به مسیر راه کویر و ورود آن حضرت به نیشابور کرده اند.

امام در خراسان

خوشبختانه از ورود امام رضا به نیشابور گزارشهای متعدد و مستندی وجود دارد. به ویژه حدیث سلسلة الذهب که امام در این شهر ایراد فرموده اند خود به قوت گزارشهای ورود امام به نیشابور افزوده است.

مهمترین و معتبرترین گزارشی که از توقف حضرت رضا در نیشابور ضبط شدهروایت عبدالسلام بن صالح ابوصلت هروی است که حدیث مشهور و معروف سلسلة الذهب را از امام رضا در نیشابور نقل می کند.

چشمه کهلان که امام در آن غسل کرده و در کنار حوض آن به نماز ایستاده اند و همچنین قدمگاه نیشابور در 24 کیلومتری آن شهر، یادگارهای مستند و مستدل حضور امام رضا در این شهراست.

باید توجه داشت که نیشابور در آن زمان از شهرهای آباد و بزرگ خراسان به شمار آمده و ابر شهر نامیده می شد لذا بعیداست که مکان فعلی قدمگاه نیشابور که اینک در جاده نیشابور به مشهد واقع شده است ، آن زمان در خود شهر نیشابور و یا در حومه آن بوده باشد. امام رضا پس از نیشابور به طوس، ده سرخ و کوه سنگی سفر کرده اند داستان های مشهور بین مردم این ناحیه خود گویای حضور امام در این منطقه است.

در ده سرخ امام به منظور دستیابی به آب جهت وضو زمین را به دست خویش اندکی حفر کرده، چشمه ای می جوشد که تاکنون موجود است.

در کوه سنگی، امام برکت سنگهای این ناحیه را که از آن دیگ ها و ظروف سنگی می تراشیدند طلب می کنند که تا امروز نیز همچنان این شغل در این ناحیه برجاست.

استقبال گرم مردم نیشابور از امام سبب می شود که مأمون به حبس امام در سرخس دستور دهد تا شاید از این طریق تماس امام با مردم را غیرممکن سازد.

سرخس آخرین شهر پیش از مرو و یا مقصد حرکت است امام رضا (ع) در شهر مرو با وجود سلطه آشکار مأمون مورد استقبال مردم و اهالی آن شهر قرار می گیرند و در همین شهر است که به ناچار ولایتعهدی مأمون را پذیرفته و به زهرکین خاندان سیاه جامه و سیاه دل بنی عباس به شهادت می رسند.

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

اول اردیبهشت روز بزرگداشت سعدی شیرازی

اول اردیبهشت روز بزرگداشت سعدی شیرازی

شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی بی تردید بزرگترین شاعری است که بعد از فردوسی آسمان ادب فارسی را با نور خیره کننده اش روشن ساخت و آن روشنی با چنان تلألویی همراه بود که هنوز پس از گذشت هفت قرن تمام از تاثیر آن کاسته نشده است و این اثر تا پارسی برجاست همچنان برقرار خواهد ماند.
عید غدیر در سیره اهل بیت(ع)

عید غدیر در سیره اهل بیت(ع)

غدیر، تنها نه به عنوان «روزى تاریخى» ، بلکه به عنوان یک «عید اسلامى» مطرح است. عید بودن آن نیز، مراسم و سنتهاى خاصى را مى‌طلبد و نه تنها باید آن را عید دانست، بلکه باید آن را عید گرفت و به شادمانى پرداخت و به عنوان تعظیم شعائر دینى، آن را بزرگ داشت و برشکوه آن افزود، تا ارزشهاى نهفته در این روز عظیم، همواره زنده بماند و سیره معصومین (علیهم السلام)احیاگردد.
السلام علیک یا جواد الائمه (ع)

السلام علیک یا جواد الائمه (ع)

صبر را بالش کن، و فقر را در آغوش گیر، و شهوات را ترک کن، و با هوای نفس مخالفت کن و بدان که از دیده خدا پنهان نیستی، پس بنگر که چگونه ای.
هدایتگران راه نور

هدایتگران راه نور

پروردگارم را سپاس که به بندگانش توفیق طاعت ارزانى فرمود و خیرونیکى را در عبادت خویش براى آنان منظور داشت.
کاظمین دلربای عاشقان

کاظمین دلربای عاشقان

مومن به سه خصلت محتاج است : کسب موفقیت از سوی خدا ،‌ نصیحت کننده‌ای در خود ،‌و قبول نصیحت از دیگران

پر بازدیدترین ها

No image

تاریخ‌ اجتماعى‌ شیعیان‌ ایران‌ و عراق‌ در قرن‌ پنجم‌ هجرى‌ (قسمت دوم-قسمت پایانی)

خبرگزاری فارس: نویسنده‌ در این‌ مقاله‌ بر مبناى‌همین‌ رویکرد سعى‌ مى‌کند تا وضعیت‌ اجتماعى‌ و سبک‌ زندگى‌ شیعیان‌ را در قرن‌ پنجم‌ هجرى‌ بررسى‌ نماید.بر این‌ اساس‌، در ابتدا عوامل‌ مؤثر در شکل‌گیرى‌ تاریخ‌ اجتماعى‌؛ نظیر نژاد، مذهب‌، وضعیت‌ جغرافیایى‌ و...،بررسى‌ مى‌گردد...
No image

خوش بینی ،پویایی وفداکاری در خانواده‌

پایه ارتباط صحیح در خانواده دو چیز است:‌‌ ‌ 1‌‌-- ‌‌ارزیابی و سنجش رفتارهای زوجین توسط یکدیگر و تلاش برای رشد و کمال زندگی‌.... ‌
No image

ایمان‌ شفابخش و درمان‌کننده‌

یک پروفسور آمریکایی بهداشت روانی اعلام کرد، باورهای اعتقادی می‌تواند به انسان‌ها کمک کند تا با معلولیت‌ها و ناتوانی‌های جسمی سازگار شوند و نیز قدرت آنها را در توان‌بخشی و بهبودی سریع‌تر افزایش می‌دهد.‌ پروفسور بریک جانستون از دانشگاه میسوری در کلمبیا در این رابطه خاطرنشان کرد: مذهب می‌تواند به بهبود بیماران مبتلا به معلولیت‌ها و ناتوانی‌های مزمن مانند آسیب‌های مغزی، سکته...
No image

گفتگو با دکتر ابراهیم فیاض ،جامعه شناس واستاد دانشگاه

در فرایند وحدت حوزه و دانشگاه حرفى براى گفتن نداریم. درحوزه‌‌ها کاملا عقب ماندیم، در دانشگاه هم دانشگاهیان یاد گرفتند فقط درس‌هاى خودشان را بخوانند و کارى به حوزه نداشته باشند.” نگاه نقاد فیاض متضمن دغدغه‌هاى استراتژیک نظام جمهورى اسلامى است که على‌رغم گذشت 28 سال هنوز بى‌پاسخ مانده‌اند. در واقع میان حرف خوب وحدت حوزه و دانشگاه و تبدیل آن به یک استراتژى اثرگذار براى تولید ثروت ملی، فرهنگ عمومی، مناسبات نوین اجتماعى فاصله زیادى وجود دارد. در گفتگو با دکتر ابراهیم فیاض جامعه‌شناس و استاد دانشگاه به نقادى مسیر فرایند وحدت حوزه و دانشگاه طى سالیان پس از انقلاب پرداختیم که مشروح آن در ذیل از نظرتان مى‌گذرد. همان‌طور که مى‌دانید24 آذرماه روز وحدت حوزه ودانشگاه است. این مقوله على‌رغم اینکه در اثر تکرار فراوان درسال‌هاى گذشته بسیار سادهبه نظر مى‌رسد اما داراى یک منشور پیچیده وانسانى است که ارائه تعریف ازآن را بسیار مشکل کرده است پر واضح است کهدر بحث وحدت و حوزه و دانشگاه اتحاد ساختارى مطرح نیست بلکه اتحاد تولیدات وکارکردهاى این دو مدنظر است . حال قصد داشتم با توجه به اینکه هم در دانشگاه تدریس کردید وهم با محیط حوزه ارتباط دارید تعریف مبسوطى را از این مقوله ارائه نمایید...
No image

ماهیت و وظیفه عقل در فقه شیعه (قسمت چهارم-قسمت پایانی)

هدف اساسى این مقاله از یک سو, اثبات ناتوانى ابزار و مفاهیم فقیهان گذشته در پدید آوردن نظریه‌اى منسجم در باب عقل, و از سوى‌دیگر, نقد مدعیات آن گروه از نواندیشان دینى است که طى سده گذشته (احیاى اجتهاد) را به عنوان راه‌حل اساسى براى معضلات و عامل تحول جوامع اسلامى مطرح کرده‌اند...
Powered by TayaCMS