دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

مراقبه

No image
مراقبه

مراقبه از جمله مراحل و شرایط سیر و سلوک الی الله پس از مشارطه است که سالک باید در تمام مراحل حرکت آن را رعایت کند.

«مراقبه‌» از ماده «رقبه‌» به معنى «گردن‌»، گرفته شده و از آنجا که انسان به هنگام نظارت و مواظبت از چیزى گردن مى‌کشد، و اوضاع را زیر نظر مى‌گیرد، این واژه بر معنى نظارت و مواظبت و تحقیق و زیر نظر گرفتن چیزى، اطلاق شده است. در اصطلاح عبارت است از آنکه سالک در جمیع احوال مراقب و مواظب باشد تا از آنچه وظیفه اوست تخطّى ننماید و از آنچه بر آن عازم شده تخلّف نکند. یعنى انسان بعد از عهد و پیمان با خویش براى طاعت فرمان الهى و پرهیز از گناه باید مراقب پاکى خویش باشد، چرا که اگر غفلت کند، ممکن است تمام شرط و پیمانها به هم بریزد.

مراقبه معناى عامّى است که به اختلاف مقامات و درجات و منازل سالک تفاوت مى‌کند. در ابتداى امر سلوک مراقبه عبارتست از آنکه از آنچه به درد دین و دنیاى او نمى‌خورد اجتناب کند و از ما لا یعنى دورى گزیند و سعى کند تا خلاف رضاى خدا در قول و فعل از او صادر نگردد، ولى کم‌کم این مراقبه شدّت یافته و درجه به درجه بالا مى‌رود. گاهى مراقبه عبارتست از توجّه به سکوت خود و گاهى به نفس خود و گاهى به بالاتر از آن از مراتب حقیقت از اسماء و صفات کلّیّه الهیّه.

مراقبت از برون

پیش از آن که انسان مراقب خویش باشد، فرشتگان الهى مراقب اعمال او هستند؛ قرآن مجید مى‌فرماید:

« و ان علیکم لحافظین » (انفطار/‌10)

بى‌شک حافظان و مراقبانى بر شما گمارده شده است.

در اینجا منظور از «حافظین‌» همان حافظان و مراقبان اعمال است ‌به قرینه آیات بعد که مى‌فرماید:

« یعلمون ما تفعلون »

آنها مى‌دانند شما چه مى‌کنید.

و از آن بالاتر، خداوند عالم و قادر، همیشه و در همه جا مراقب اعمال ما است.

« ان ‌الله‌ کان ‌علیکم‌ رقیبا» (نساء /1)

به ‌یقین‌ خداوند مراقب ‌شماست!

اما آنچه سالک خود انجام میدهد مراقبتی است که از درون مى‌جوشد، نه از برون، و به همین دلیل، تاثیر آن، بسیار زیاد، و نقش آن فوق‌العاده مهم است. البته توجه به «مراقبت از برون‌» سبب مى‌شود که پایه‌هاى «مراقبت از درون‌» محکم گردد.

باید دانست که مراقبه از اهمّ شرائط سلوک است، و مشایخ عظام را در آن تأکیداتى است و بسیارى آن را از لوازم حتمیّه سیر و سلوک شمرده‌اند، چه آن به منزله سنگ بنیان است که ذکر و فکر و سایر شرائط بر آن بنا نهاده مى‌شود، لذا تا مراقبه صورت نگیرد ذکر و فکر بدون اثر خواهد بود. مراقبه حکم پرهیز از غذاى نامناسب براى مریض را دارد، و ذکر و فکر حکم دارو، تا وقتى که مریض مزاج خود را پاک ننماید و از آنچه مناسب او نیست پرهیز نکند دارو بى‌اثر خواهد بود و چه بسا گاهى اثر معکوس مى‌دهد، لذا بزرگان و اساتید عظام این راه، سالک بدون مراقبه را از ذکر و فکر منع مى‌کنند و ذکر و فکر را بر حسب درجات سالک انتخاب مى‌نمایند . در آیات قرآن و روایات اسلامى اشارات فراوانى نسبت‌به این مرحله آمده است:

«الم یعلم بان الله یرى» (علق/ 14)

آیا انسان نمى‌داند که خدا او و اعمالش رامى‌بیند»

که هم اشاره به مراقبت پروردگار نسبت ‌به اعمال انسان است، و هم این که او باید مراقب خویش باشد.

«یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و لتنظر نفس ما قدمت لغد و اتقوا الله ان الله خبیر بما تعملون» (حشر/‌18)

اى کسانى که ایمان آورده‌اید! از (مخالفت) خدا بپرهیزید و هر کس باید بنگرد تا براى فردایش چه چیز از پیش فرستاده و از (مخالفت) خدا بپرهیزید که خداوند از آنچه انجام مى‌دهید آگاه است.»

جمله و لتنظر نفس ما قدمت لغد در واقع همان مفهوم مراقبه را مى‌رساند. امام صادق علیه السلام می‌فرماید:

«کسى که مراقب قلب خود در برابر غفلت، و نفسش در برابر شهوت، و عقلش در مقابل جهل باشد، نام او در دفتر بیداران و آگاهان ثبت مى‌شود، و آن کسى که مراقب عملش از نفوذ هوا پرستى و دینش از نفوذ بدعت، و مالش از آلودگى به حرام بوده باشد در زمره صالحان است.» [1]

در یکى از خطب‌ امیرمؤمنان ‌على(علیه‌السلام) ‌آمده‌ است:

«خدارحمت کند کسى‌راکه(دراعمال خویش) مراقب پروردگارش باشد، واز گناه بپرهیزد و با هواى نفس خویش مبارزه کند و آرزوهاى واهى را تکذیب نماید.»[2]

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

هویت زنانه در تندباد تاریخ

هویت زنانه در تندباد تاریخ

✍️ سعید احمدی
سگ کی؟

سگ کی؟

✍️ سعید احمدی 
کارهای کثیف

کارهای کثیف

✍️ سعید احمدی 
الهیات جنگ...

الهیات جنگ...

یادداشت

پر بازدیدترین ها

تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان ʆ) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان (6) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

این نوشتار در نقد سلسله مقالاتی است که فتح ایران توسط اعراب مسلمان را یکی از مقاطع تلخ تاریخ معرفی نموده‌اند.
No image

قالَ رَسُولُ اللّهِ (صلّى اللّه علیه و آله):«اِنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ علیه السّلام حَرارَةً فى قُلُوبِ الْمُؤمنینَ لا تَبْرُدُ اَبَداً.»

پیامبر اکرم (صلّى اللّه علیه و آله) فرمود: «براى شهادت حسین علیه السلام ، حرارت و گرمایى در دلهاى مؤمنان است که هرگز سرد و خاموش نمی‌شود.» (جامع احادیث الشیعه ، ج 12، ص 556)
No image

امام حسین (ع): «الناسُ عبیدُ الدنیا و الدین لعق علی السنتهم یحوطونه مادرَّت معایشُهم فاذا مُحَّصوا بالبلاء قَلَّ الدَیّانون»

«مردم بندۀ دنیایند و دین بر زبانشان می‌چرخد و تا وقتی زندگی‌هاشان بر محور دین بگردد، در پی آنند، امّا وقتی به وسیلۀ «بلا» آزموده شوند، دینداران اندک می‌شوند.»
Powered by TayaCMS