چشم زخم
پرسش: براساس آموزه‌های اسلامی آیا چشم زخم در روابط و تعاملات میان انسان‌ها وجود دارد، اگر چنین است لطفا راهکار‌های مقابله و دفع این آفت را بیان کنید؟
پاسخ: اصل وجود چشم زخم براساس آموزه‌های وحیانی قطعی است، چنان که در روایات متعددی آمده است: «العین حق» یعنی وجود چشم زخم حق است و واقعیت دارد. (مستدرک الوسایل، ج 1، ص 422)
در تاریخ صدر اسلام نقل شده است که گروهی از طایفه بنی اسد به چشم زخم معروف بودند، و در شان نزول آیه 51 سوره قلم که به آیه «وان یکاد» معروف است، بسیاری از مفسران این مطلب را نقل کرده‌اند. (بحارالانوار، ج 6، ص 39) همچنین حضرت یعقوب(ع) به فرزندان خود سفارش می‌کند که از درهای مختلف و به صورت پراکنده وارد شهر شوند (تا از چشم زخم در امان باشند) (یوسف- 67)
از طرفی تجربه انسانی نیز وجود چنین امری را تایید می‌کند، اما آنچه باید بدان توجه داشت جلوگیری از افراط جامعه در این مقوله است که بسیاری از وقایعی که مستند به چشم زخم نیستند به آن نسبت داده می‌شود. بنابراین نباید هر اتفاقی که رخ می‌دهد را بدون علت یابی و ریشه یابی علل آن به چشم زخم نسبت داد، آن هم با اشاره به شخص خاصی که چشم زخم دارد. چنین برخوردی زمینه ساز ایجاد فتنه، قطع ارتباط با رحم و سلب اعتماد نسبت به دیگران می‌شود.
مطلب دیگر راههای دفع آفت چشم زخم است که براساس آموزه‌های وحیانی به موارد زیر اشاره می‌کنیم:
1- در روایت نقل شده است که درمان و مانع چشم زخم خواندن آیه 51 سوره قلم یعنی همان آیه «وان یکاد» است. همچنین به خواندن سوره ناس و فلق نیز سفارش شده است. (بحارالانوار، ج 92، ص 124)
2- راهکار دیگر صدقه دادن است که بر اساس روایات درمان و مانع همه خطرات از جمله چشم زخم است چنان که در روایاتی آمده است:
«ان الصدقه لتدفع سبعین بلیه من بلایا الدنیا» همانا صدقه، هفتاد بلا از بلایای دنیا را دور می‌کند. (کافی، ج 4، ص 6)
3- اما راجع به راهکار دود کردن اسپند، لازم به ذکر است که این واژه در عربی به «حرمل» تعبیر شده و در روایات متعددی نیز آمده است. به عنوان نمونه از علی(ع) حدیثی در این خصوص نقل شده است که فرمود:
«هیچ بوته اسپندی نیست مگر اینکه ملائکه‌ای با آن هستند و از آن محافظت می‌کنند تا به (دست) کسی که قرار است برسد. «آنگاه ملائکه همراه آن شخص می‌روند و از او محافظت می‌کنند.» (مستدرک الوسائل، ج 61، ص 64) حضرت در ادامه می‌فرماید: «در اصل (دانه) اسپند بوی خوش است و در فرع (ریشه و شاخه آن) درمان هفتاد و دو درد است» (همان)
در طب النبی(ص) و طب الرضا(ع) نیز روایاتی در این مورد آمده است. بنابراین اصل خواص این بوته هم در روایات آمده است و هم به تجربه ثابت شده است. از این جهت در طول اقدام به دود کردن اسپند، قرائت آیات و سوره‌های ذکر شده و یا حتی آیه الکرسی و پناه بردن به قدرت لایزال الهی و صدقه دادن به نظر می‌رسد خالی از اشکال است.
4- اینکه چشم زخم در برخی افراد یک امر طبیعی است یا اینکه اختیاری است و می‌توان از آن جلوگیری کرد ذکر این نکته لازم است که بعضی گفته‌اند چشم کسی که از روی حسادت یا از روی شگفتی به موردی حساس می‌شود، تشعشعی از خود ساطع می‌کند، که شاید بتوان گفت این حالت قدرت نفس آن شخص است. بی شک چشم زخم به عنوان علت ناقصه و در طول علت فاعلی حقیقی یعنی خداوند متعال قرار دارد و به إذن او تأثیر می‌گذارد. نکته بعدی آن که این قدرت تحت اختیار و اراده آن شخص نیست که زخم خود را تنها نثار دشمنان کند، با این همه کسی که چشم او دچار این قدرت شده است، شایسته است به نکات زیر برای جلوگیری از آسیب رسانی کمتر به مؤمنین توجه کند.
الف) اگر انسانی می‌داند این قدرت در چشم‌های اوست تا آنجا که ممکن است به اموری که مورد شگفتی یا حسادت او است، نگاه نکند، یا اگر نگاه کرد فوراً روی خود را برگرداند و با دعا و توسل اثر آن نگاه را از بین ببرد.
ب) اگر چیزی به ذهن چنین شخصی خطور کرد با ذکر «لاحول ولاقوه الابالله العلی العظیم» به قدرت خدا اقرار کند و به او پناه ببرد.
ج) هر چه ایمان به خدا، معاد و عقاید مذهبی محکم تر باشد، اموری مثل چشم زخم در آنجا زمینه بروز و ظهور کمتری پیدا می‌کند و در صورت رعایت این موارد و اصول مربوطه اگر احیانا چشم زخمی اتفاق افتاد، دیگر آن شخص مقصر نیست.