ابعاد سوءظن

پرسش: سوءظن که یکی از رذایل اخلاقی به حساب می‌آید در چه ابعاد و گستره‌ای تحقق پیدا می‌کند؟

پاسخ: دربخش‌های قبلی بحث پیرامون «سوءظن» به مفهوم سوءظن از لحاظ لغوی و دیدگاه قرآن در این باره و همچنین اقسام سوءظن و آثار سوءظن به خدا را مورد بررسی قرار دادیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب پیرامون ابعاد سوءظن را پی می‌گیریم.

1- سوءظن به علم خدا: قرآن کریم در این زمینه در سوره فصلت آیه22 می‌فرماید: گمان می‌کردید که خداوند بسیاری از کار و کردار آنان را نمی‌داند و این گمان شما بود که در حق پروردگارتان می‌پنداشتید که شما را هلاک کرد و از زیانکاران شدید.

2- بدگمانی به یاری خدا در جهاد: قرآن کریم در این رابطه در سوره فتح آیه12 می‌فرماید: حق این است که گمان می‌کردید که پیامبر و مومنان هرگز به سوی خانواده‌هایشان باز نمی‌گردند.

منافقان و افرادی که در دلشان مرض بود و ضعف ایمان داشتند، به یاری رساندن خدا به مجاهدان در جنگ، سوءظن داشتند و قرآن این بدگمانی را سرزنش می‌کند.

3- سوءظن به یاری کردن پیامبر(ص): افرادی که تنها به اسباب طبیعی فکر می‌کنند، در بسیاری از موارد موفقیت حق را غیرممکن می‌دانند، در حالی که این موفقیت‌ها ممکن می‌شود.

در صدر اسلام، بعضی قدرت محدود پیامبر(ص) را با هیمنه عظیم کفر در شبه جزیره عربستان مقایسه می‌کردند و شکست آن حضرت را حتمی می‌دانستند. آنان به عنایت و نصرت خدا به پیامبرش بدگمان بودند. خدای تعالی آنان را این چنین سرزنش می‌کند: هرکس گمان می‌برد که خداوند هرگز او (پیامبر) را در دنیا و آخرت یاری نمی‌کند، ریسمانی به سقف (خانه اش) ببندد ( و به گردن اندازد) پس (آن را) قطع کند. آنگاه بنگرد آیا این تدبیر او مایه خشمش را از بین می‌برد؟

4- بی توجهی به مواخذه الهی: قرآن کریم در سوره انبیاء آیه 87 می‌فرماید: و ذاالنون (صاحب ماهی- یونس) را (یاد کن) که خشمگنانه به راه خود رفت و گمان کرد هرگز بر او تنگ نمی‌گیریم. این آیه به داستان حضرت یونس اشاره دارد که وقتی حضرت یونس(ع) بعد از مدت‌ها تبلیغ نتیجه ای نگرفت، آنان را نفرین کرد. وقتی آثار عذاب ظاهر شد با غضب از قوم خود دور شد، در حالی که قومش وقتی چنین وضعی را دیدند توبه کردند و خداوند آنان را مورد لطف قرار داد. یونس(ع) توجه نکرد که ممکن است آن مردم مورد رحمت خدا قرار گیرند و از قوم خود دور شد. از این رو خداوند متعال او را با عذاب دنیوی خود گرفتار ساخت.