كلمات كليدي : اتحاد ، قرآن، اتفاق، دين الهي
نویسنده : بهرام پناهي
تعریف لغوی:
اتحاد به معنای یکتایی و یگانگی است[1]
تعریف اصطلاحی:
اتحاد می‌تواند به دو صورت حقیقی و مجازی تصور شود،
اتحاد حقیقی: به معنای تبدیل دو چیز یه یک چیز است، اگر چه تحقق چنین اتحادی در خارج محال است.
اتحاد مجازی: تبدیل یک چیز به چیز دیگر است که خود بر دو نوع است: یکی آن که، بر اثر ضمیمه شدن یک شیء به شیء دیگر ، محصول سومی پدید می‌آید؛ نظیر آنکه خاک با درآمیختن با آب به گِل تبدیل شود و دیگر آنکه چیزی بدون ممزوج شدن با چیز دیگر صورت جدیدی بپذیرد؛ مانند تبدیل شدن آب به بخار بر اثر حرارت[2].
جایگاه علمی واژه در علم مربوطه
قرآن کریم به مسئله «اتحاد» از دیدگاه اجتماعی نگریسته و بر اهمیت اتحاد میان جهانیان، ادیان، مسلمانان و نهاد خانواده تاکید کرده است و پیوند میان دلهای مومنان را نوعی تصرف الهی می‌شمارد و برای ایجاد و حفظ چنین یگانگی، ارسال پیامبران به همراه شرایع را ضروری می‌داند.
تبیین علمی واژه
قرآن از اتحاد به صورت «نعمت بزرگ » سخنی به میان آورده و از مومنان خواسته است تا تلخی و خطر آفرین دوران تفرقه را از یاد نبرند و به یاد داشته باشند که چگونه خداوند میان آنان انس و الفت برقرار ساخت.
واذکروا نعمت الله علیکم اذ کنتم اعداءاٌ فالّف بین قلوبکم[3]
ترجمه:
در این آیه دو بار از نعمت اتحاد یاد شده است، که جایگاه و اهمیت آن را نشان می‌دهد. اتحاد و همبستگی همه انسانها چنان مطلوب و در برابر، اختلاف چنان نکوهیده است که قرآن در پنج آیه اعلام داشته: اگر مصلحت ایجاب می‌کرد، خداوند با ارادۀ تکوینی خود، همه مردم را یکپارچه و یک امت قرار می‌داد.
مائده 48- انعام 35- هود 118- نحل 93- شوری 8
از آیه
«ولو شاء الله لجمعهم علی الهدی[4]»
برمی‌آید که مقصود از «امت واحده» همان یک پارچگی در پذیرش دین الهی است و آیه
« ولو شاء الله لجمعکم امة واحدة ولکن لیبلوکم فی ما اتئکم»
بیان می‌دارد: مصلحتی که مانع تحقق این ارادۀ تکوینی الهی شده، ابتلاء و آزمایش مردم با برخورداری از اصل اختیار است.
آیات و روایات:
1- واعتصموا بحبل الله جمیعا ولاتفرقوا[5]
2- کان الناس امة واحدة[6]
3- ضربت علیهم الذلة این ما ثقفوا الا بحبل من الله و حبلِ من الناس[7]
4- حضرت امیر (ع) در گفتاری بلند، سرنوشت امت‌های پیشین را گوشزد می‌کند که هنگام اتحاد و یک‌پارچگی، چگونه دارای عزت و شوکت بودند و بر جهانیان فرمان روایی داشتند؛ اما آنگاه که از هم پراکنده شدند، خواری و ذلّت به آنان روی آورد و از هر سوی تاراج شدند.[8]
5- امیرالمومنین (ع):اتحاد را عامل پیروزی می‌داند و می‌فرماید:و آنگاه که مردم حق رهبری را اداء کنند، و زمامدار حق مردم را بپردازد، حق در آن جامعه عزت یابد و راههای دین پدیدار و نشانه‌های عدالت برقرار و سنت پیامبر (ص) پایدار گردد پس روزگار اصلاح شود و مردم در تداوم حکومت امیدوار و دشمن در آرزو‌هایش مأیوس گردد[9].