آیا شب قدر در امتهاى پیشین نیز بوده است؟
ظاهر آیات این سوره، نشان مى‌دهد: شب قدر مخصوص زمان نزول قرآن و عصر پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله نیست، بلکه، همه سال تا پایان جهان تکرار مى‌شود.
تعبیر به فعل مضارع (تَنَزَّلُ) که دلالت بر استمرار دارد، و همچنین تعبیر به جمله اسمیه «سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ» که نشانه دوام است نیز، گواه بر این معنى است.
به علاوه، روایات بسیارى که شاید در حدّ تواتر باشد نیز، این معنى را تأیید مى‌کند (این نسبت به آینده).
ولى، آیا در امتهاى پیشین نیز بوده است، یا نه؟
صریح روایات متعددى این است: این از مواهب الهى بر این امت مى‌باشد، چنان که در حدیثى از پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله آمده است:
انَّ اللَّهَ وَهَبَ لِامَّتِى لَیْلَةَ الْقَدْرِ لَمْ یُعْطِها مَنْ کانَ قَبْلَهُمْ[1]:
«خداوند شب قدر را به امت من بخشیده، و احدى از امتهاى پیشین از این موهبت برخوردار نبودند».
در تفسیر آیات فوق نیز، بعضى از روایات دلالت بر این مطلب دارد.
چگونه شب قدر برتر از هزار ماه است؟
ظاهر این است: بهتر بودن این شب از هزار ماه، به خاطر ارزش عبادت و احیاى آن شب است، و روایات فضیلت «لیلة القدر» و فضیلت عبادت آن که در کتب شیعه و اهل سنت فراوان است، این معنى را کاملًا تأیید مى‌کند.
علاوه بر این، نزول قرآن در این شب، و نزول برکات و رحمت الهى در آن، سبب مى‌شود که از هزار ماه برتر و بالاتر باشد.
در حدیثى، از امام صادق علیه السلام آمده است: به «على بن ابى حمزه ثمالى» فرمود: «فضیلت شب قدر را در شب بیست و یکم و بیست و سوم بطلب، و در هر کدام از این دو، یک صد رکعت نماز به جاى آور، و اگر بتوانى هر دو شب را تا طلوع صبح احیا بدار و در آن شب غسل کن».
راوى مى‌گوید: عرض کردم: اگر نتوانم این همه نماز را ایستاده بخوانم؟
فرمود: نشسته بخوان.عرض کردم: اگر نتوانم؟
فرمود: در بستر بخوان، و مانعى ندارد در آغاز شب، خواب مختصرى بکنى و بعد مشغول عبادت شوى، درهاى آسمان در ماه رمضان گشوده است، شیاطین
در غل و زنجیرند، و اعمال مؤمنین مقبول است و چه ماه خوبى است ماه رمضان»؟![2]
چرا قرآن در شب قدر نازل شد؟
از آنجا که در شب قدر سرنوشت انسان‌ها براى یک سال، بر طبق لیاقت‌ها و شایستگى‌هاى آنها، تعیین مى‌شود، باید آن شب را بیدار بود، توبه کرد و خودسازى نمود، به درگاه خدا رفت و لیاقتى بیشتر و بهتر براى رحمت او پیدا کرد.
آرى، در لحظاتى که سرنوشت ما تعیین مى‌شود، نباید انسان در خواب باشد، و از همه چیز غافل و بى خبر، که در این صورت، سرنوشت غم‌انگیزى خواهد داشت!
قرآن، چون یک کتاب سرنوشت‌ساز است، و خط سعادت، خوشبختى و هدایت انسان‌ها در آن مشخص شده است، باید در شب قدر- شب تعیین سرنوشت‌ها- نازل گردد، و چه زیبا است رابطه میان «قرآن» و «شب قدر»؟ و چه پر معنى است پیوند این دو با یکدیگر؟
آیا شب قدر در مناطق مختلف، یکى است؟
مى‌دانیم: آغاز ماه‌هاى قمرى، در همه بلاد یکسان نیست، و ممکن است در منطقه‌اى امروز اول ماه باشد و در منطقه دیگرى دوم ماه، بنابراین، شب قدر نمى‌تواند یک شب معین در سال بوده باشد، چرا که فى المثل: شب بیست و سوم در «مکّه» ممکن است شب بیست و دوم در «ایران» و «عراق» باشد، و به این ترتیب، قاعدتاً هر کدام باید براى خود شب قدرى داشته باشند.
آیا این با آنچه از آیات و روایات استفاده مى‌شود که: شب قدر یک شب معین است، سازگار است؟!
پاسخ این سؤال با توجه به یک نکته روشن مى‌شود و آن این که:
شب، همان سایه نیم کره زمین است که بر نیم کره دیگر مى‌افتد، و مى‌دانیم: این سایه همراه گردش زمین در حرکت است، و یک دوره کامل آن در بیست و چهار ساعت انجام مى‌شود، بنابراین ممکن است شب قدر یک دوره کامل شب به دور زمین باشد، یعنى مدت بیست و چهار ساعت تاریکى که تمام نقاط زمین را زیر پوشش خود قرار مى‌دهد، شب قدر است، که آغاز آن از یک نقطه شروع مى‌شود و در نقطه دیگر پایان مى‌گیرد (دقت کنید).
خداوندا! به ما آن چنان بیدارى و آگاهى عطا کن که از فضیلت لیلة القدر بهره کافى گیریم!
پروردگارا! چشم امید ما به لطفت دوخته است مقدرات ما را بر وفق آن تعیین فرما!
بارالها! ما را از محرومان این ماه قرار مده که محرومیتى از آن بالاتر نیست![3]
منبع:تفسیر نمونه تألیف حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
پی نوشت:
-
[1] . (در المنثور جلد 6 صفحه 371)
-
[2] . نورالثقلین جلد 5 صفحه 625ح 58(با تلخیص)
-
[3] . تفسیر نمونه، ج27، ص: 214الی 216