صدقه
قال رسول الله(ص): «ما تقع صدقه المؤمن فی ید السّائل حتّی تقع فی ید اللَّه تعالی»
نظامى که در آن انفاق، صدقه و قرض‌الحسنه رایج باشد، از برکات زیادى برخوردار است. در آن نظام، فقرا مأیوس نبوده و اغنیا در فکر تکاثر و مال‌اندوزی نیستند. محرومان به فکر انتقام و سرقت، و اغنیا نگران حراست و حفاظت از اموال خود نمى‌باشند و جامعه از یک تعادل نسبى همراه با الفت، رحمت، تفاهم و امنیّت برخوردار خواهد بود.[1]
شرایط صدقه
صدقه معامله مستقیم با خداست و نوعى عبادت محسوب مى‌شود و حتى بخشى از جهاد در راه خداست. چنین کار ارزشمندى، شرایط و آداب خاص خود را دارد که در صورت فراهم بودن، ارزش آن را تضمین مى‌کند و آن را مقبول درگاه خدا مى‌سازد.
اقسام صدقه
1. «صدقه مال» که بین عامه مردم معروف و شناخته شده است. این نوع صدقه دارای شرایطی است که رعایت آن برابر با پذیرفته شدن آن نزد خداوند متعال است از جمله:
1،1- پاکیزگى مال: انفاق، بهترین نوع هزینه ثروت است؛ لذا نباید از راه‌هاى نامشروع و انحرافى تأمین شود، بلکه باید مالى حلال و طیّب باشد تا ارزشمند باشد و خود ضد ارزش محسوب نشود.
1،2- اخلاص: در اسلام، ارزش هر کارى به میزان خدایى بودن آن بستگى دارد و محک اخلاص عمل نیز دل و نیّت فرد است.
1،3- حفظ حرمت صدقه‌گیر: مؤمن واقعى، خود و دارایى‌اش را از آن خدا مى‌داند که باید طبق دستور خدا با آنها رفتار کند. بنابراین هنگام انفاق نیز در حال انجام دستور خداست و هیچ منّتى بر انفاق‌پذیران نمى‌گذارد و پول خویش را با آبروى او سودا نکرده، شخصیت‌اش را خدشه‌دار نمى‌کند. بر همین اساس رسول اکرم(ص) فرمود: اگر سائلى نزد شما آمد، به یکى از این دو روش عمل کنید؛ یا چیزى که در توان دارید به او عطا کنید، یا به طرز شایسته‌اى او را رد کنید. هم‌چنین فرمود: اگر با مال نمى‌توانید به مردم رسیدگى کنید، با اخلاق برسید.[2] در کتاب تحف‌العقول آمده است: اى على! آفت بخشش، منّت نهادن است.[3]
1،4ـ میانه‌روى: اسلام، دین عدالت و اعتدال است و به موازى ستم، از افراط و تفریط در کارها نیز تنفّر دارد و پیروان خود را از آن برحذر داشته است. در مورد انفاق نیز این قاعده کلّى را جارى مى‌داند و بندگان خاص خدا را چنین مى‌ستاید:
«وَالَّذینَ اذا انْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً»
کسانى که وقتى انفاق مى‌کنند، اسراف و اجحاف نمى‌ورزند، بلکه میانه‌روى را پیش مى‌گیرند.[4]
2. «صدقه جاه و مقام»؛ انسان داراى مقام، براى نجات مؤمنین، شفاعت کند. رسول خدا(ص) فرمود: «افضل الصّدقه صدقه اللسان. قیل: یا رسول‌اللَّه، و ما صدقه اللسان؟ قال: الشّفاعه تفکّ بها الاسیر، و تحقن بها الدّم، و تجرّ بها المعروف الى اخیک، و تدفع بها الکریهه» برترین صدقه، صدقه زبان است. سؤال شد یا رسول‌اللَّه(ص) صدقه زبان چیست؟ فرمود: شفاعت است که از این طریق مى‌توانى اسیر را آزاد کنى، از خون‌ریزى جلوگیرى نمایى، به برادر مؤمنت نیکى برسانى و بدى را از او دفع کنى.
3. «صدقه دانایى و صاحب رأى و نظر بودن» است که «مشورت» مى‌باشد. از رسول خدا(ص) نقل شده است که فرمود:«تصدّقوا على اخیکم بعلم یرشده و رأى یسدّده» با دانشتان برادر مؤمنتان را راهنمایى کنید و با رأى و نظرتان او را حفظ نمایید که این دو خود صدقه مى‌باشند.
4. «صدقه زبان»؛ میان مردم واسطه شود و سعى کند آتش اختلافات را خاموش کرده، بین آنان صلح برقرار کند. خداوند متعال مى‌فرماید: «لا خَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَه أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاحٍ بَیْنَ النَّاسِ» در بسیارى از گفتگوهاى خصوصى اینان، خیر و فایده‌اى نیست، مگر آنان که به صدقه یا امر نیک یا اصلاح بین مردم، فرمان دهند.
5. «صدقه علم»؛ از طریق بذل و انتشار آن در بین کسانى که صلاحیت و استحقاق آن را دارند. از رسول خدا(ص) نقل شده است که فرمود: «من الصّدقه ان یتعلّم الرّجل العلم و یعلّمه النّاس» یکى از انواع صدقات این است که انسان دانش بیاموزد و بعد به مردم بیاموزاند.[5]
صدقه نام یکی از درهاى بهشت
امام باقر(ع) مى‌فرماید: براى بهشت هشت باب است و درهاى بهشت بیشتر از درهاى جهنم است، زیرا راه نجات و قرب به خدا بیشتر و لطف و رحمت او نیز از غضب و عدلش بیشتر است، بر بالاى درهاى بهشت شعارهاى جالبى نوشته شده است، از جمله: «الصَّدَقَه بِعَشرَه وَالقَرضُ بِثَمانِیَه عَشَر»[6] صدقه دادن ده حسنه دارد، ولى وام دادن هیجده پاداش دارد، چون در صدقه گیرنده حقارتى احساس مى‌کند که در وام گرفتن آن ناراحتى را کمتر دارد.[7]