نيت روزه يعنى شخص تصميم داشته باشد براى انجام دادن فرمان خدا از اذان صبح تا مغرب كارى كه روزه را باطل مى كند انجام ندهد و لازم نيست آنرا از قلب خود بگذراند و يا بر زبان جارى كند. [1]
در روزه ماه رمضان لازم نيست نيت را معين كند بر خلاف روزه قضا و نذر و... كه بايد معين كند. [2]
كسى كه خواب مانده يا مسافر بوده و نتوانسته روزه بگيرد اگر قبل از ظهر بيدار شود و يا مسافر به وطن يا محل اقامت ده روزه برسد اگر شرايط لازم روزه را دارا باشد، مى تواند نيت روزه واجب كند و اگر بعدازظهر بيدار شود نمى تواند نيت روزه واجب كند. [3]
وقت نيت روزه مستحبى از اول شب است تا موقعى كه به اندازه نيت كردن به وقت مغرب باقى مانده. [4]
روزه دار شب اول ماه رمضان مى تواند نيت كند كه يك ماه را روزه بگيرد ولى بهتر است در هر شب ماه رمضان براى روزه فرداى آن روز نيت كند. [5]
معيار زمان امساك
ملاك امساك براى روزه طلوع، فجر صادق است بنابراين اگر روزه دار با شروع اذان اطمينان به طلوع فجر پيداكند نبايد چيزى بخورد و اگر لقمه اى در دهان دارد نبايد فرو ببرد. اما اگر اطمينان به دخول وقت پيدا نكرده است مى تواند چيزى بخورد ولى اگر بعداً معلوم شود كه در وقت طلوع فجر چيزى خورده است بايد قضاى آن روز را هم بگيرد بنابراين احتياط آن است كه چند دقيقه قبل از اذان صبح از خوردن و آشاميدن امساك نمايد تا دچار شبهه بطلان روزه و وجوب قضا نشود. [6]
بايد مقدارى پيش از اذان صبح و مقدارى هم بعد از مغرب از انجام كارى كه روزه را باطل مى كند خوددارى كند. [7]
پرسش: اگر شخصى با اعتقاد به اينكه هنوز اذان صبح را نگفته اند، مشغول خوردن سحرى شود سپس متوجه گردد كه وقت اذان صبح گذشته است، حكم روزه او چيست؟
پاسخ: اگر بدون بررسى و تحقيق در طلوع فجر مشغول خوردن سحرى شده روزه اش باطل است و بايد قضا كند. البته بايد تا مغرب از مبطلات امساك كند. [8]
پرسش: در ماه مبارك رمضان چه وقت بايد افطار كرد؟
پاسخ: هنگامى كه مغرب شرعى باشد و بتوان نماز خواند نمى توان تنها به شنيدن صداى اذان اكتفا كرد بلى اگر روزه دار مطمئن باشد كه اذان را دقيقاً در وقت شرعى مى گويند مى تواند افطار كند ولى بهتر است هميشه چند دقيقه بعد از اذان افطار نمايد تا يقين حاصل كند كه قبل از وقت مغرب افطار نكرده است. [9]
ملاك و معيار نگرفتن روزه ضرر داشتن روزه براى انسان است نه مريض بودن بنابراين اگر شخصى سالم باشد ولى روزه براى او ضرر
داشته باشد نبايد روزه بگيرد و اگر براى مريضى ضرر نداشته باشد بايد روزه بگيرد. [10]
پرسش: ملاك در ضرر، تشخيص پزشك است يا تشخيص خود شخص؟
پاسخ: همه مراجع: تشخيص خود بيمار ملاك است. همين اندازه كه ترس او نسبت به ضرر عقلائى باشد كافى است خوف ضرر گاهى از قول متخصص و زمانى از تجربه مريض هاى مشابه و گاهى از تجربه خود انسان به دست مى آيد. [11]
از امام صادق(ع) از بيمارى اى كه بايد روزه را افطار نمود سؤال شد، حضرت فرمود:
هو مؤتمن عليه، مفوض اليه فان وجد ضعفاً فليفطر، و ان وجد قوة فليصم [12]
او مورد اطمينان است، به او واگذار مى شود. اگر ضعفى در خود احساس كرد، افطار كند و اگر در خود احساس توانايى كرد روزه بدارد.
نكته: در تشخيص ضرر علم لازم نيست، بلكه ظنّ به ضرر كافى مى باشد.
معيار در خوردن و آشاميدن صدق عرفى است. اگر چه به طرز غير متعارف باشد پس اگر آب را از راه بينى به درون شكم خود برساند آشاميدن صدق مى كند. [13]
آنچه روزه را باطل مى كند فرو بردن تمام سر در آب است، اما شستن سر زير شير و زير دوش اشكال ندارد. [14]
تمام مبطلات روزه جز باقى ماندن بر جنابت در صورتى روزه را باطل مى كند كه عمدى باشد. امّا در صورتى كه از روى فراموشى و بدون قصد انجام شود روزه باطل نمى شود. [15]
اگر در روزه واجبى غير روزه رمضان و قضاى آن تا اذان صبح جنب بماند روزه اش صحيح است چه وقت آن معين باشد و چه نباشد. [16]
كسى كه با حرام افطار كند و يا نسبت دروغ به خدا و پيامبر بدهد يا عملى كه بصورت طبيعى حرام است انجام دهد كفاره جمع بر او واجب مى شود. [17]
مسافرى كه نمازش شكسته است اگر قبل از ظهر سفرش را آغاز كند نبايد روزه بگيرد و اگر بعد از ظهر آغاز كند بايد بگيرد. [18]
مسافرت كردن در ماه رمضان هرچند به عنوان فرار از روزه باشد، اشكال ندارد.
گرفتن روزه در سفر جايز نيست. مگر براى افرادى كه دائم السفر محسوب مى شوند.
كسى كه قضاى روزه رمضان را گرفته اگر وقت قضاى روزه او تنگ نباشد مى تواند پيش از ظهر روزه خود را باطل نمايد. [19]
اگر به واسطه مرض يا حيض يا نفاس روزه رمضان را نگيرد و پيش از تمام شدن رمضان بميرد لازم نيست روزه هايى را كه نگرفته براى او قضا كنند اگر چه مستحب است. [20]
معيار مد طعام
روزه قضاى رمضان را تا قبل از رمضان سال بعد بايد گرفت در غير اين صورت هم بايد قضاى آن را بگيرد و هم يك مد گندم يا برنج به فقير بدهد. [21]
كسى كه مى خواهد دو ماه كفاره روزه رمضان بگيرد بايد 31 روز آن پى در پى باشد. [22]
كسى كه مى خواهد دو ماه كفاره روزه رمضان بگيرد نبايد موقعى شروع كند كه در بين 31 روز روزى باشد كه روزه آن حرام است. مثل عيد فطر و قربان. [23]
كفاره بايد صرف غذا براى فقرا شود و دادن پول كفّاره به فقير كافى نيست مگر آنكه فقير مورد اطمينان باشد و بداند كه او كفاره را صرف طعام مى كند. [24]
پرسش: آيا كفّاره روزه را مى توان پولش را به فقير داد؟
پاسخ: مى توان پول آن را به فقير مورد اطمينان بدهد و او را وكيل كند تا از طرف او نان بخرد و مصرف كند. [25]
پرسش: آيا در كفاره مى توان به جاى نان به فقير برنج داد؟
پاسخ: بلى. [26]
پرسش: آيا دادن كفاره به واجب النفقه جايز است؟
پاسخ: احتياط آن است كه كفاره را مطلقا به واجب النفقه ندهد. [27]
پرسش: اگر بين مراجع تقليد در ثبوت عيد فطر اختلاف پيش آيد وظيفه مكلف چيست؟ آيا هر مقلدى بايد به نظر مرجع تقليد خود مراجعه كند؟
پاسخ: همه مراجع: در ثبوت اول ماه تقليد راه ندارد بلكه هر شخص از گفته و اعلام نظر مرجع تقليد خود اگر اطمينان به رؤيت ماه پيدا بكند بايد روزه خود را افطار كند و اگر شك داشته باشد بايد آن روز را روزه بگيرد. [28]
تا هنگامى كه براى شخص اطمينان پيدا نشود كه عيد فطر است، نمى تواند روزه اش را افطار كند. [29]
رويت هلال از پنج راه ثابت مى شود وبايد انسان از يكى از آنها يقين به رويت ماه پيدا كند.
1. خود انسان ماه را ببيند; 2. دو مرد عادل شهادت بدهند كه ماه را ديده اند; 3. عده اى كه از گفته آنان يقين پيدا مى شود بگويند ماه را ديده ايم; 4. سى روز از اول ماه رمضان بگذرد; 5. حاكم شرع (مجتهد جامع الشرايط) حكم كند كه اول ماه است. [30]
پرسش: كسى كه از روى بى اطلاعى در روز عيد فطر روزه بگيرد چه حكمى دارد؟
پاسخ: در روز عيد فطر روزه گرفتن حرام و باطل است و همين كه متوجه شد عيد است بايد افطار نمايد و اگر بعد از مغرب متوجه شود اشكال ندارد. [31]
پس از پايان ماه مبارك رمضان يعنى در شب عيد فطر افرادى كه داراى شرايط لازم باشند بايد زكات فطره بدهند.
ميزان در قيمت فطره قيمت زمانى است كه مى خواهد بپردازد.
فقيرى كه فطره به او مى دهند واجب نيست عادل باشد ولى احتياط واجب آن است كه به كسى كه آشكارا معصيت كبيره مى كند مثل اين كه نماز نمى خواند فطره ندهند. [32]
اگر ميهمان پيش از غروب شب عيد فطر با رضايت ميزبان بر صاحبخانه وارد شود و نان خور ميزبان محسوب شود فطريه او بر صاحب خانه واجب مى شود. [33]
معيار واجب شدن فطريه ديگران بر انسان نان خور بودن است. (نان خور پدر، شوهر، ميزبان) [34]
پرسش: فطريه دخترى كه در حال عقد است بر عهده كيست؟
پاسخ: همه مراجع: اگر نان خور پدرش باشد بر عهده اوست. [35]
پرسش: آيا فرزندى كه هنوز متولد نشده زكات فطره دارد؟
پاسخ: همه مراجع: پرداخت زكات فطره براى بچه اى كه در شكم مادر است واجب نيست مگر آنكه پيش از غروب شب عيد فطر به دنيا آيد. [36]
برخى از مردم تصور مى كنند ملاك از واجب شدن فطريه بر ميزبان آمدن ميهمان به خانه ميزبان و صِرف حضور اوست در حالى كه معيار نان خور محسوب شدن است چه در خانه و چه در بيرون خانه. [37]
پرسش: آيا خوردن افطارى از سوى ميهمان تأثيرى در وجوب زكات فطره دارد؟
پاسخ: همه مراجع به غير از آية ا... صافى: خير ملاك آن است كه ميهمان نان خور صاحب خانه محسوب شود و خوردن افطارى هيچ تأثيرى در حكم ندارد.
آية ا... صافى: به صرف خوردن افطارى زكاة فطره او بر صاحب خانه واجب است. [38]
فقير كسى است كه در اثر نبودن كار دائم يا پيش آمدهاى زندگى يا كثرت افراد تحت تكفل دچار كمبود و كسر بودجه است و نمى تواند خرج تمام سال خود و كسانى را كه تحت سرپرستى او به سر مى برند به دست آورد. [39]
مشخصات فقيران واقعى در قرآن از اين قرار است: نمى توانند زندگى خود را تأمين نمايند، از شدت عفت نفس افراد بى اطلاع آنها را غنى مى پندارند، هرگز با اصرار چيزى از مردم نمى خواهند. [40]
وجوب فطريه در شب عيد فطر است و وقت پرداخت آن از شب عيد فطر است تا ظهر روز عيد فطر. [41]
مالى را كه براى فطريه كنار گذاشته نمى تواند آن را براى خود بردارد و مال ديگرى به جاى آن بگذارد. [42]
مقدار فطريه براى هر نفر 3 كيلو گندم يا جو يا برنج يا خرما يا قيمت آنها است. [43]
كسى كه فقط به اندازه يك صاع گندم و مانند آن دارد مستحب است زكات فطره را بدهد و چنانچه زن و فرزند داشته باشد و بخواهد فطريه آنها را هم بدهد مى تواند به قصد فطريه، آن يك صاع را به يكى از آنها بدهد و او هم به همين قصد به ديگرى بدهد تا به نفر آخر برسد و سپس اداء كند. [44]
ميزان قيمت فطريه
ميزان در پول فطريه قيمت غلاتى است كه مكلف بر اساس آن فطريه خود را حساب مى كند مانند گندم يا برنج يا... و طبيعى است كه در هر شهرى قيمت خاص خود را دارد. [45]
ميزان پرداخت فطريه قيمت روز پرداخت است. و همچنين ميزان قيمت، مكانى است كه مى خواهد بپردازد نه مكانى كه زكات فطره بر او واجب شده است. [46]
مصرف فطريه به كسانى كه نفقه آنها بر انسان واجب است جايز نيست مانند پدر و مادر، فرزند ولو اينكه محتاج باشند. [47]
[1] . عروة الوثقى، ج 2، نية الصوم.
[2] . توضيح المسائل مراجع، م 1555 و 1564.
[3] . همان، م 1554.
[4] . توضيح المسائل مراجع، م 1553.
[5] . عروة الوثقى، ج 2، نية الصوم، م 15.
[6] . توضيح المسائل مراجع، م 742 و 1574.
[7] . همان، ص 914، م 1550.
[8] . پرسشها و پاسخهاى دانشجويى، احكام روزه.
[9] . همان، م 742.
[10] . تحرير الوسيله، ج 1، ص 292.
[11] . توضيح المسائل مراجع، م 1743 و 1744، اجوبه الاستفتائات، س 753.
[12] . اطيب البيان فى تفسير القرآن، ج 2، ص 329.
[13] . تحرير الوسيله، م 2، فيما يجب الامساك.
[14] . توضيح المسائل مراجع، م 1608.
[15] . تحرير الوسيله، م 18، فيما يجب الامساك عنه; توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 959 م 1653.
[16] . توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 952 م 1636.
[17] . همان، ص 966، م 1665 و 1666.
[18] . پرسشها و پاسخهاى دانشجويى، ج 9، ص 311.
[19] . همان، م 1711.
[20] . همان، م 1702.
[21] . توضيح المسائل مراجع، ج 1، م 1705، 1709 و 1710.
[22] . همان، م 1661.
[23] . همان، م 1662.
[24] . تحرير الوسيله ج 2، ص 132، م 20.
[25] . جامع المسائل فاضل، ج 1، ص 159، س 596.
[26] . همان، س 603.
[27] . استفتائات جديد مكارم، ج 1، ص 89، س 296.
[28] . عروة الوثقى، ج 2، م 1، ثبوت هلال.
[29] . توضيح المسائل مراجع، م 1730.
[30] . توضيح المسائل مراجع، م 1730.
[31] . توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 1001، م 1739; پرسش ها و پاسخ هاى برگزيده، ج 9، ص 378، س 154.
[32] . توضيح المسائل مراجع، ج 1، م 2007.
[33] . همان، ج 2، ص 173، م 1990; عروة الوثقى، ج 2، ص 355.
[34] . همان، م 1998 و 2008.
[35] . همان، م 2008.
[36] . العروة الوثقى، ج 2; زكات فطره، م 12.
[37] . توضيح المسائل آيت الله فاضل، م 2057.
[38] . پرسشها و پاسخهاى دانشجويى، ش 17، احكام روزه، ص 103.
[39] . تحريرالوسيله، ج 1، ص 334.
[40] . بقره / 273.
[41] . توضيح المسائل مراجع، ج 2، ص 173.
[42] . همان، م 2032.
[43] . همان، ج 2، ص 173; تحريرالوسيله، ج 1، ص 348.
[44] . همان، م 2002.
[45] . توضيح المسائل مراجع، ج 2، ص 173.
[46] . عروة الوثقى، ج 2، فى زكات الفطرة، فصل 3، م 5; توضيح المسائل مراجع، ج 2، ص 173.
[47] . توضيح المسائل مراجع، ج 2، م 1948.