كلمات كليدي : احياي دين، سياسي، اجتماعي
نویسنده:
تاملی بر اندیشه سیاسی حضرت امام خمینی(ره)
در پشت هر رخداد عظیم در تاریخ، اندیشه‌ای وجود دارد. اندیشه‌ها جزء جدایی ناپذیر کنش‌ها در عرصه تاریخ اند. یکی از اشکال جهت دهنده تاریخ در اندیشه، اندیشه سیاسی است. هدف اندیشه سیاسی کارآمدی حکومت و اداره بهتر جامعه است. اندیشمندان سیاسی در پی حل بحران‌های موجود در جامعه هستند. فایده عملی اندیشه سیاسی به منظور ترسیم جامعه ایده آل، بهبود رابطه مردم و حکومت ها، کارآمد کردن حکومت ها، احیای حقوق مردم، تبیین وظایف و تکالیف و حقوق متقابل ملت‌ها و دولت ها، کاربری در سیاستگذاری عمومی و برنامه ریزی کشور و غیره است.
حضرت امام خمینی(ره) نیز با درک بحران زدگی تاریخ ایران در کل دوران شاهنشـــاهی،انـــدیشه سیاسی خاصی را بر مبنـای اصول اساسی دین اسلام ایجاد کردند تا از طریق آن تحولی در تاریخ ایران بیافرینند. امام خمینی(ره) نظریه سیاسی ای را پروراند که مواد خام و مفاهیم آن، نه از انتزاعیات فکری و نه از اغراق گویی‌های روشنفکرانه اقتباس شده بود، بلکه این نظریه ای سیاسی در ذیل اسلام بود و پاسخی بود به بحران ناشی از استقرار حکومت غیردینی که زیست جهان مردمان متشرع را دچار مخاطره کرده بود. در نظریه سیاسی ایشان، وضعیت مطلوب سیاسی مستلزم آن است که قدرت سیاسی به وجود آید که دقیقاً بر اختیارات و اقتدارات شریعت مبتنی باشد. از این رو نظریه سیاسی امام(ره) درخصوص لزوم تشکیل قدرت سیاسی دینی برای اجرای احکام شریعت، به عنوان بدیلی قدرتمند برای نظام سلطنتی بود.
یکی از دستاوردهای اصلی امام(ره) در زمینه اندیشه سیاسی بازگرداندن و احیای عنصر مذهب در مباحث اندیشه سیاسی بود. دیر زمانی بود که تحت تاثیر آموزه‌های سکولاریستی، مذهب و سیاست همچون دو ساحت مستقل از هم پنداشته می‌شدند که هیچ قرابتی با یکدیگر نداشتند. ولی امام این تمایز را واسازی کرد و در زمانه ای که همه این تمایز را بدیهی می‌پنداشتند و تسلیم شدن در برابر آن را گامی در جهت توسعه به روش غربی می‌دانستند امام کذب بودن این مسئله را بیان داشت و نشان داد که صرف نظر از مسیر غربی توسعه، اسلام نیز مسیری خاص برای نیل به پیشرفت دارد.
امام(ره) در کشف الاسرار 1323، برای اولین بار ایده فوق را مطرح کردند. این کتاب را امام(ره) در پاسخ به کتاب «اسرار هزار ساله» حکمی زاده نگاشت، و در آن ضمن دفاع مستدل از باورها و ایستارها و سلوک شیعه و پاسخ به شبهات مطرح شده در آن کتاب، عملکرد رضا شاه پهلوی را در مذهب زدایی و روحانیت زدایی به چالش کشید و برای نخستین بار نظریه حکومت اسلامی، نظارت فقیه بر امور سیاسی و لزوم توجه به بعد اجتماعی و سیاسی دین اسلام و قرآن را با ادله عقلی و نقلی یادآور شدند. امام(ره) در آثار بعدی شان مثل ولایت فقیه، شئون و اختیارات ولی فقیه و همچنین صحیفه نور ویژگی‌های حاکم اسلامی و ولایت فقیه را مطرح نمودند. این کتاب اولین گام در طرح اندیشه سیاسی امام، یعنی شناساندن حکومت اسلامی به عنوان تنها حکومت مطلوب بود و می‌توان آن را اساس نظام نوینی دانست که سال‌ها بعد اعلام موجودیت کرد.
برداشت امام(ره) از سیاست با هر برداشت دیگری متفاوت است، این برداشتی است که در هیچ یک از پارادایم‌های سیاست همچون ماکیاولیسم، لیبرالیسم، رئالیسم، مارکسیسم و... یافتنی نیست، چون که پارادایم‌های فوق همگی نهایتاً به وجود مادی انسان محدود می‌شوند ولی سیاست از نظر امام(ره) راه بردن انسان در مسیر هدایت و کمال جامعه به سوی مصالح آن است. سیاست؛ هدایت و پرورش آدمیان و حذف موانع و حجاب‌ها برای نیل به سعادت راستین است. در نتیجه چنین برداشتی از سیاست است که امام می‌فرمایند: اسلام دین سیاست است... پس هرکس را گمان بر این برود که دین از سیاست جداست نه دین را شناخته و نه سیاست را.
امام خمینی(ره)، در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی شکل خاصی از حکومت اسلامی، یعنی جمهوری اسلامی را طرح نمودند، جمهوری اسلامی، حکومتی مبتنی بر آرای عمومی و متکی بر قوانین اسلام است. جمهوری اسلامی، از دو شرط اساسی تشکیل شده است که از یکدیگر جدایی ناپذیرند، یکی شرط جمهوریت است که به مردمی بودن و عمومی بودن حکومت اشاره دارد، و شرط اسلامیت که اشاره به جاری بودن روح قوانین اسلامی بر جامعه و حکومت دارد.
سوال بنیادین در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) این پرسش بود که، چگونه می‌توان اسلامیت را در قالب نظام سیاسی متناسب با شرایط زمان و مکان محافظت کرد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ایشان نظریه ولایت فقیه را در قالب نظام سیاسی جامعه، تحت عنوان جمهوری اسلامی ارائه کردند. طبق این گزاره، در زمانه غیبت حضرت ولیعصر(عج) در جمهوری اسلامی ایران ولایت امر و امامت امت بر عهده فقیه عادل، با تقوا، آگاه به زمان، شجاع، مدیر و مدبر است که طبق اصل 107 قانون اساسی عهده دار آن است.
انقلاب اسلامی و به تبع آن پیدایش حکومت اسلامی با یاری جستن از اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) به پیروزی دست یافت. اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) بخشی از منظومه اندیشه‌های ایشان راجع به عرفان، فقه، اخلاق، هستی، انسان و غیره بود و کلیت اودیسه فکری و سیاسی امام از سرچشمه زلال آموزه‌های اسلامی و آیات نورانی قرآن نشات می‌گرفت.
انقلاب اسلامی حاکمیت اسلام و ارزش‌های اسلامی را در قالب نظام جمهوری اسلامی پدید آورد. در این نظام، تغییرات کلی در اصول، جهت گیری‌ها و سیاست‌های داخلی و بین المللی کشور پدید آمد. دو مورد از مهمترین تغییرات عبارت است از: شکل گیری نظام مبتنی بر ولایت فقیه و نقش تعیین کننده مردم در سرنوشت خویش از طریق استقرار آزادی‌های سیاسی در جامعه، و هر دوی این تغییرات مهم ریشه در نظریه سیاسی امام دارند.
منابع:
1- ولایت فقیه، حکومت اسلامی، امام خمینی(ره)، انتشارات امیر کبیر
2- اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، یحیی فوزی، نشر معارف
3- درآمدی بر نظریه سیاسی امام خمینی(ره)، مرکز اسناد انقلاب اسلامی