كلمات كليدي : سروتوس، نفي تثليث، كالون، كليسا، سوزاندن
نویسنده : محمد صادق احمدي
الهیات مسیحی از بدو تشکیل کلیسای مسیحی دستخوش فراز و نشیب‌هایی بوده و اصولا در همین فراز و نشیبها بوده که به سر و سامان رسیده است.
از نخستین نمونه‌های این فراز و نشیبها میتوان به اختلاف حواریون مسیح با قدیس پولس اشاره کرد که بر اساس نصوص موجود در انجیل با اینکه حواریون طرفدار شریعت و برخی مبادی دیگر بودند پولس به مبارزه با ایشان برخاست و سرانجام پیروز شد تا جایی که او را موسس دوم مسیحیت پس از مسیح نامیدند.[1]
از نمونه‌های دیگر این اختلافات که سبب بروز و تثبیت آموزههای مسیحیت شد میتوان به اختلاف آریوس با آتاناسیوس اشاره کرد که در آن اعتقاد به خدای واحد (که آریوس با خیل عظیم مسیحیان طرفدار او به آن معتقد بودند) با دخالت امپراتور از تاریخ الهیات مسیحی حذف شد و به جای آن اعتقاد به تثلیث جایگزین شد.[2]
یکی دیگر از این اختلافها در قرن شانزده و با نهضت اصلاح دینی رخ داد. در این هنگام شخصی بنام مایکل سروتوس اعتقاد به خدای واحد را تبیین کرد و به مبارزه با تثلیث برخاست.
میگوئل سروتو[3] (اسپانیایی)
مایکل سروتوس در 29 سپتامبر سال 1511 و همزمان با روز جشن سنت مایکل در آراگون Aragon اسپانیا متولد شد. البته برخی منابع تولد او را دو سال زودتر یعنی سال 1509 ذکر کرده‌اند. مادرش زنی یهودی تبار از منطقه مونزن Monzon و پدرش آنتونیو صاحب یک دفتر اسناد رسمی بود. او دو برادر داشت که یکی از ایشان مانند پدر در دفتر اسنادرسمی مشغول به کار شد و دیگری به یک کشیش کلیسای کاتولیک تبدیل شد.
مایکل جوان با استعدادی بود و در سنین جوانی زبانهای لاتین، یونانی و عبری را فرا گرفت. او در 15 سالگی وارد صومعه فرانسیسکن Franciscan شد و به عنوان راهبی جوان مشغول فعالیت شد. پس از فرا گرفتن زبانهای خارجی شروع به مطالعه کتابهای مقدس خطی به زبانهای اصلی کرد.
پس از ورود به دانشگاه تولوز از فعالیتهای مخفی دانش آموزان پروتستان با خبر شد و از اینجا بود که با گروههای پروتستان و فعالیتهای ایشان آشنا شد.
در سال 1528 شروع به مسافرت‌هایی از طریق آلمان و ایتالیا کرد؛ زیرا در دوره او الهی‌دانان و اندیشمندان به ایتالیا مسافرت می‌کردند تا از رنسانس علمی و الهیاتی آنجا استفاده کنند. سپس در 1530 به بازل سفر کرد و پس از آن به استراسبورگ رفت و با مصلحان بزرگ آنجا مارتین بوسر martin Bucer و کاپیتو دیدار کرد.
پس از آشنایی با مکتبهای فکری مختلف اصلاحی سروتوس نیز شروع به انتشار عقائدش کرد که این مساله با آزار و اذیت کلیسا همراه شد. بنابراین برای فرار از اذیتهای کلیساییان (کاتولیک و پروتستان) با نام مستعار "مایکل اهل ویانئوا" Villanueva به فعالیتهای علمی و مذهبی خود ادامه داد.
مایکل سروتوس در سال 1536 برای تحصیل طب به پاریس که در آن دوران به مرکزی برای فراگیری طب تبدیل شده بود نقل مکان کرد و از محضر اساتید برجسته‌ای چون Sylvius، Fernel و Guinterبهره برد.
او با توجه به فشار و محدودیتی که از طرف کلیسای کاتولیک و پروتستان و بویژه ژان کالون رهبر برجسته اصلاحگر متحمل می‌شد در فرانسه ماند و در شهر لیون شروع به فعالیتهای پزشکی و علمی کرد. در همین راستا کار بر روی آثار علمی و بخصوص آثار بطلمیوس را آغاز کرد و اتفاقا در این زمینه به اکتشافات بزرگی هم دست یافت.
یکی از مهمترین اکتشافات او کشف جریان خون در ریه بود که البته برخی معتقدند که او نخستین کسی نبود که به این مهم دست یافت. این اکتشافات و سایر موفقیتهای علمی او موجب شد که از سال 1540 به عنوان پزشک متخصص اسقف اعظم Vienneمشغول خدمت شد.
ژان کالون: قاتل سروتوس
با انتشار عقائد سروتوس همان گونه که ذکر شد افراد زیادی به مخالفت او برخاستند و در این راستا نه تنها به یاری کلیسای کاتولیک آمدند بلکه در آزار و اذیت سروتوس از کلیسای کاتولیک هم پیشی گرفتند.
یکی از این افراد ژان کالون بود. کالون مصلح شهیر ژنو که در این شهر به نوعی امپراتوری بزرگ مذهبی برای خود ترتیب داده بود و قوانین خاصی پدید آورده بود با مخالفانش به سختی برخورد می‌کرد. بنابراین او در مقابل روشنگری‌های سروتوس مقاومت کرد و با او به مخالفت برخاست. البته کالون پیش از این نیز سابقه خشونت و جدال با سایر اندیشمندانی که با او از نظر اعتقادی تنش داشتند را در کارنامه خود داشت. وجود این سوابق در کارنامه دینی او، از وی چهره‌ای مخدوش نمایان می‌کند:
1- در سال 1531 کلیسای محلی نویان او را تکفیر می‌کند.
2-در سال 1538بر اثر درگیری با مقامات ژنو، از شهر اخراج شد.
3-در دوره دوم اقامت در ژنو با سباستین کاستلیون بر سر تفسیر صحیح فرود آمدن مسیح در دوزخ و معتبر بودن کتاب غزل غزلها مناقشاتی داشت.
4-بر سر آموزه تقدیر ازلی با جروم بالسک مناقشه‌ای علنی داشت. سرانجام کاستلیون و بالسک هر دو ناگزیر به ترک ژنو شدند.
جریان سروتوس تقریبا وحشتناک‌ترین جریانی است که کالون به رویارویی با آن بپا خاست.
ماجرا از این قرار بود که سروتوس پس از انتشار عقائدش، توسط دادگاههای تفتیش عقائد دستگیر شد. پس از دستگیری او را محاکمه کرده و به زندان انداختند اما سروتوس توانست در موقعیتی مناسب از زندان فرار کند. بعد از فرار مایکل تصمیم گرفت به ایتالیا برود. در همین مسیر و هنگام گذر از ژنو به دستور کالون دستگیر شد و با محاکمه‌ای که کمترین مسامحه‌ای در آن راه نداشت به اشد مجازات محکوم شد.
مایکل سروتوس در 27 اکتبر سال 1553 مجازات شد؛ به این صورت که او را زنده زنده در آتش سوزاندند تا درس عبرتی باشد برای کسانی که با آموزههای کلیسا به مخالفت بر می‌خیزند.[4]
این مساله طوری به شخصیت کالون لطمه وارد کرده که مک گراث، الهیدان مسیحی می‌گوید: قضیه سروتوس هم چنان وجهه کالون را به عنوان رهبر مسیحی لکه‌دار کرده است.[5]
عقاید سروتوس
سروتوس با توجه به استعداد بالایی که در امر یادگیری زبانهای خارجی داشت زبانهای لاتین و یونانی را فرا گرفت و با توجه به اینکه از مادری یهودی زاده شد نسبت به زبان عبری نیز از تسلط بالایی برخوردار بود. این مساله به او کمک بزرگی در مطالعه و بررسی نسخههای خطی و اصلی کتاب مقدس کرد. در ضمن همین مطالعات بود که مایکل به آموزههای جدیدی معتقد شد و همین مساله سبب مرگ دلخراش او توسط سایر کلیساهای متعصب گشت. اینک به برخی از مهمترین اندیشه‌های او می‌پردازیم:
1- توحید و نه تثلیث:
کالون با مطالعه کتاب مقدس و با توجه به مهارتی که در زبانهای اصیل کتاب مقدس داشت، دریافت که مساله تثلیث مساله‌ای نیست که در کتاب مقدس بتوان از آن نشانه‌ای یافت و آن را از ساختههای کلیسا دانست. او پس از مطالعه کتاب مقدس یقین کرد که تثلیث به خاطر اعتقادنامه نیقیه تبدیل به امری مسلم برای مسیحیان شده بود و آن را باوری نادرست می‌دانست.
از نظر سروتوس این اعتقاد سر از کفر در می‌آورد و اصلا امکان نداشت که خدا در حالیکه یگانه است در فردی مثل عیسی نیز وجود داشته باشد. علاوه بر این روح القدس را نیز خدا نمی‌دانست.
سروتوس در این مسیر به اعتقاد سابلیوسی‌ها بازگشته بود که‌می گفتند با اینکه خدا واحد است اما در صورتهای مختلف خود را می‌نمایاند؛ صورتهایی مثل عیسی و روح القدس.
2- مریم:[6]
سروتوس معتقد بود که با توجه به اینکه دلیلی بر دوشیزگی مریم عذرا در دست نیست بنابراین او باکره نیست و اعتقاد به باکره ماندن او باطل است.
3- معجزات مسیح:[7]
سروتوس معجزات عیسی را نیز انکار کرد و گفت که اساسا عیسی معجزه‌ای انجام نداده است.
4- مخالفت با غسل تعمید کودکان زیر هفت سال:
سروتوس تعمید برای کودکان زیر هفت سال را مردود شمرد و آن را باطل می‌دانست.[8]
آثار سروتوس
آنچه سبب اصلی تحت فشار قرار گرفتن سروتوس بود در واقع انتشار کتاب هایش بود که باعث شد تا عده بسیاری از علاقه مندان به الهیات از اندیشه‌های او مطلع شوند. از مهمترین آثار او میتوان به این کتابها اشاره کرد:
1- درباره خطاهای تثلیث:[9]
این کتاب که در سال 1531 منتشر شد سبب ایجاد جنجالی بزرگ در جهان مسیحیت گشت؛ زیرا پس از قرن هشت که دیگر اثری از بازمانده‌های آریانیستها به چشم نمی‌خورد، این سروتوس بود که همگان را به یاد توحید و مخالفت با الوهیت عیسی انداخت.
2- گفتگوهایی درمورد تثلیث:[10]
این کتاب نیز بیشتر به نقد تثلیث پرداخته اما به قوت کتاب نخست او نیست.
سروتوس همچنین کتاب‌هایی در مورد دیگر اعتقاداتش نیز تحریر کرده است اما مهمترین کتاب او کتاب نخست اوست.
پس از اعدام
مایکل را با زور و خشونت از میان برداشتند اما برخی مبادی او بخاطر مطابقت با وجدانهای بیدار سراسر دنیا را درنوردیدند. پس از اعدام او جماعات مسیحی مخالف تثلیث رشد کردند و دارای پیروان فراوان گشتند. هرچند این مخالفان تثلیث نیز مورد حمله و تکفیر شدید پروتستانها و کاتولیکهای متعصب واقع شدند.
اما در کشورهای مختلفی مثل لهستان و آمریکا تا به امروز حضور دارند و کلیساهای یکتاپرست دارند. به غیر از پیروان سروتوس برخی از پاپها نیز بوده‌اند که گرایشات توحیدی و آریوسی داشته‌اند مثل پاپ پیوس دوازدهم[11] و البته این غیر از گروههای مسیحی یکتاپرست مثل شاهدان یهوه است.[12]