شورا، اصول تشكيل شوراها، انتخاب كنندگان، انتخاب شوندگان، شوراي استان، شوراي شهرستان
نویسنده : ايمانه خليلي ورزنه
شوراها، سازمانهای مستقل و جدا از وزارتخانه‌ها هستند که آنها را در اصطلاح «سازمانهای محلی یا شوراهای محلی» می‌نامند. که امور و خدمات محلی بر اساس عدم تمرکز اداری، به دست ساکنین آن نقاط سپرده می‌شود. اینها در واقع ارگانهای واحدهای سرزمینی مانند: ده، شهر، بخش، شهرستان و استان، هستند؛ که به صورت غیر متمرکز اداره می‌شوند. در نظام گذشته این نوع شوراها را انجمن می‌نامیدند.[1]
شوراها
سازمانهای اداری قوۀ مرکزی یا ثابت هستند یا غیر ثابت. سازمانهای ثابت شامل وزارتخانه‌ها و سازمانهای وابسته به آن است و سازمانهای غیر ثابت شامل شوراها و کمیته‌ها و کمیسیون‌های مستقل می‌باشند، که حدود اختیارات آنها بر حسب مورد توسط قانون معین می‌شود. تعداد سازمانهای غیر ثابت اندک بوده و منظور از ایجاد آنها تهیه و تدارک مقدمات تصمیم‌گیری در امور تخصصی و اجتماعی می‌باشد و مقامات اداری در قبول و یا رد نظرات و عقائد آنها مستقل می‌باشند، مگر آنکه قوانین، ترتیب دیگری را پیش بینی نمایند.[2][3]
دوره فعالیت شورا
دورۀ فعالیت هر شورا از تاریخ تشکیل چهار سال است و انتخاب مجدد اعضای آن بلامانع می‌باشد.
تعداد اعضای شورا
أ. شورای روستا
تعداد اعضای شورای اسلامی روستاهای تا 1500 نفر جمعیت سه نفر، و روستاهای بیش از 1500 نفر جمعیت پنج نفر است.
ب. شورای بخش
تعداد اعضای شورای بخش پنج نفر است که با اکثریت نسبی از بین نمایندگان منتخب شوراهای واقع در محدودۀ بخش تشکیل می‌شود. در صورتی که عضو معرفی شده از شورای روستا، به عضویت اصلی و یا علی‌البدل شورای بخش انتخاب شود از عضویت شورای روستا خارج نخواهد شد.
شورای بخش، پس از تشکیل حداقل سه چهارم شوراهای روستاهای تابع بخش تشکیل می‌شود؛ از یک روستا بیش از یک نفر نباید در شورای بخش عضویت داشته باشد. در صورتی که تعداد روستاهای بخش کمتر از پنج نفر باشد اعضای شورای بخش از میان مجموع اعضای شوراهای روستا انتخاب خواهند شد و حداقل از هر روستا یک نفر باید انتخاب گردد.
ج. شورای شهر
تعداد اعضای شورای اسلامی شهر و شهرک به قرار زیر می‌باشد:
شهرک‌ها از دویست خانوار تا هزار خانوار سه نفر و از هزار خانوار به بالا پنج نفر.
شهرهای تا 50 هزار نفر، 5 نفر.
شهرهای بیش از 50 هزار نفر تا دویست هزار نفر جمعیت 7 نفر.
شهرهای بیش از یک میلیون نفر جمعیت، 9 نفر.
شهرهای بیش از یک میلیون نفر جمعیت، 11 نفر.
شهر تهران 15 نفر.
د. ملاک تعیین تعداد اعضای شورا
ملاک تعیین تعداد اعضاء شهر و روستا آخرین سرشماری جمعیت خواهد بود. در مجتمع‌های مسکونی واقع در خارج از محدودۀ قانونی و حریم شهرها و روستاها که واحدهای مسکونی آن طبق مقررات قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری، شهرک خوانده می‌شود شورای شهرک تشکیل می‌شود.
مکان‌های جمعیتی خارج از محدودۀ قانونی و حریم شهر که حداقل دارای 200 نفر خانوار بوده و عرفاً شهرک نامیده می‌شود، منحصراً جهت ایجاد انتخاب شورای شهرک انجام، و این شورا عهده‌دار وظایف و اختیارات شورای شهرک خواهد بود.
ه. اعضای علی‌البدل
مطابق قانون، تعداد اعضای علی‌البدل شوراها از دو تا شش نفر به تناسب تعداد اعضای اصلی هر شورا با اولویت از لحاظ تعداد آرا بعد از حائزین اکثریت قرار می‌گیرند. چنانچه عضو یا اعضایی به هر دلیل از عضویت شورا خارج شوند از اعضای علی‌البدل برای عضویت در شورا به ترتیب آرا دعوت می‌شود.
و. تعدد عضویت
هر شخص می‌تواند فقط عضو یک شورا باشد چنانچه از کارمندان دولت کسی به عضویت شورا انتخاب شود، می‌تواند به عنوان مأمور خدمت در شورا انجام وظیفه کند و مدت عضویت او جزء سوابق خدمت او محسوب می‌شود.
ز. جلسات شورای شهر
جلسات شورا را با دو سوم مجموع اعضای اصلی رسمیت می‌یابد و تصمیمات با اکثریت مطلق آرای حاضرین معتبر است.
ح. انتخاب هیت رئیسه
اولین جلسه شورا ظرف یک هفته پس از قطعی شدن انتخابات، به دعوت مسؤلان وزارت کشور در حوزه انتخاباتی و به ریاست مسن‌ترین عضو تشکیل می‌شود و از بین خود یک رئیس و یک نایب رئیس و حداقل یک منشی انتخاب می‌کند.
ط. میهمانان شورا
نمایندگان مجلس شورای اسلامی، استانداران، فرمانداران، بخشداران، دهیاران و مدیران کل و رؤسای ادارات می‌توانند در جلسات شورای حوزۀ مسئولیت خود بدون حق رأی شرکت کنند.
در صورت دعوت شورای روستا از دهیار، و شورای شهر و شهرک از بخشدار و شهر مرکز شهرستان از فرماندار، آنها مکلف به شرکت در جلسات شورای مربوط می‌باشند.
این دعوت باید کتبی و با تعیین وقت قبلی و ذکر دستور جلسه انجام پذیرد و در صورت استنکاف از شرکت در جلسات شورا بدون عذر موجه، توسط مسئول مافوق کتباً بازخواست و توبیخ خواهند شد.
ی. دریافت اطلاعات
شوراها می‌توانند اطلاعات مورد نیاز را از سازمانها و مؤسسات دولتی بخواهند و آنها مکلّفند اطلاعات لازم را در اختیار شورا قرار دهند.[4]
انتخابات شوراها
برگزاری انتخابات شوراهای اسلامی به عهدۀ وزارت کشور است. انتخاب اعضای شوراها به صورت مستقیم، عمومی، با رأی مخفی و اکثریت نسبی آرا خواهد بود در حوزه‌هایی که انتخابات آنها به علّت بروز حوادث غیر مترقبه و مسایل سیاسی و امنیتی متوقف یا به جهات قانونی ابطال شود و یا شورا پس از تشکیل منحل گردد انتخابات برای تشکیل شورا باید حداکثر ظرف دو ماه برگزار شود.
هرگاه انتخابات هر یک از شوراها به دلایل ذکر شده متوقف و یا پس از تشکیل طبق مقررات قانونی منحل شود تا برگزاری انتخاب مجدد و تشکیل شورای جدید، استاندار جانشین آن شورا خواهد بود اما جانشین شورای شهر تهران، وزیر کشور و جانشین شورای روستا، شورای بخش می‌باشند.
به منظور برگزاری انتخابات بر اساس قانون، هیأتهای نظارت و هیأتهای اجرایی تشکیل می‌شود.
احراز صلاحیت داوطلبان
رسیدگی به صلاحیت داوطلبان نمایندگی با هیأتهای نظارت و مسئولیت صحت برگزاری انتخابات حوزه انتخابیه به عهدۀ هیأتهای اجرایی آن حوزه است و رسیدگی به شکایات داوطلبانی که صلاحیت آنها رد شود با هر دو آنهاست. هرگاه هیأت نظارت مربوط درباره داوطلب یا داوطلبان نظر خود را اعلام نکند (نظارت استصوابی) نظر هیأت اجرایی ملاک عمل خواهد بود.
شرایط رأی‌دهندگان
1. تابعیت ایران
2. داشتن حداقل سن 15 سال تمام در روز اخذ رأی
3. سکونت حداقل یک سال در محل اخذ رأی به استثنای شهرهای بالای یکصدهزار نفر جمعیت.
کسانی که محل کارشان خارج از حوزۀ انتخابیه باشد ولی افراد تحت تکفل آنها مانند همسر و فرزندان حداقل یک سال قبل از انتخابات در حوزه انتخابیه سکونت داشته باشند می‌توانند در همان حوزه رأی دهند.
شرایط کاندیداها
1- تابعیت ایران
2- داشتن حداقل 25 سال تمام سن.
3- سکونت حداقل یک سال متصّل به زمان اخذ رأی در محل
4- اعتقاد و التزام عملی به اسلام و ولایت مطلقه فقیه.
5- وفاداری به قانون اساسی
6- داشتن سواد خواندن و نوشتن
اعضای شوراها باید در حوزۀ انتخابیه خود سکونت اختیار کنند. تغییر محل سکونت به خارج از محدودۀ حوزۀ انتخابیه موجب سلب عضویت می‌باشد. افزون بر آن دارندگان برخی مشاغل کشوری و لشگری که نامشان در قانون آمده است از حق انتخاب شدن به شوراها محروم هستند. محکومین به جرم و ارتداد و وابستگان به گروه‌های غیر قانونی و رژیم سابق نیز حق کاندیدا شدن ندارند.
اموال و بودجه شوراها
شوراها دارای شخصیت حقوقی‌اند و به این سبب حق دارند صاحب اموال باشند. شوراها مسئول حفظ و ادارۀ تمام اموال منقول و غیر منقول شورا هستند و همچنین می‌توانند در خرید و فروش و نقل و انتقال و اجاره و استیجار اموال شورا طبق مقررات اقدام کنند. کلیه اموال منقول و غیر منقول که در اختیار شوراها می‌باشد؛ متعلق به شهرداری مربوطه است. نیازهای مالی و تدارکاتی شورا از طریق بودجه شهرداری همان شهر تأمین می‌گردد.
بودجه شوراها از طریق درآمدهای محلی و در صورت نیاز از طریق عوارضی که در مقابل خدمات ارائه شده وضع می‌شود، و متناسب با تولیدات و درآمدهایی باشد تأمین خواهد شد. کمبود بودجه را دولت به درخواست شورای عالی استانها از محل درآمدهای عمومی جبران و تأمین می‌کند. وزیر کشور حق دارد، چنانچه وصول عوارض مصوب شورای شهر را منطبق با آیین نامۀ مصوب هیأت وزیران نداند؛ نسبت به لغو یا اصلاح آن اقدام کند.[5]