بسم الله الرحمن الرحیم
جلسه نهم/استاد هادی پور (زید عزه)
در این جلسه و فصل دنبال فنون و فرمول ها هستیم عنوان از دو قسمت تشکیل شده یکی فنون و فرمول ها و دیگری تدریس مطلوب.
راهبرد کلی برای رسیدن به چیزهایی که گفته شد و جزئی تر بخواهیم فرمول بدهیم ناگزیر به بعضی از ویژگی ها و عوامل و نکاتی باید توجه کنیم که نتیجه اش یک تدریس مطلوب می شود.
برای رسیدن به این شش مرحله همیشه در فضاهای دبیرستانی و بالاتر از این فضا ، مانع بیشتر است ، مانع یادگیری این است که مخاطب حوصلة حرفهای شما را نداشته و میلی به شنیدن حرفهای شما ندارد . نه از آخوند خوشش میاد نه از سخنرانی و نه از مفاهیم دینی حتی از اینکه کسی نصیحتش کند از اینکه بگویی این کار را انجام بده بدش میاد چون گاهی اوقات شنیده و نتوانسته انجام بدهد ، خلاصه اینکه ما مانع بزرگ داریم و آن اینکه مخاطب ما با علاقه و میل سراغ مفاهیم ما نمی رود. در روانشناسی تربیتی و مباحث تدریس دغدغة مهم آنهایی که در این زمینه تئوری می دادند این بوده که ما هر چقدر هم حرف بزنیم تا این مانع را برطرف نکنیم مخاطب ما به اوج یادگیری نمی رسد. به شما بگویند بیا ریاضی حفظ کن اگر از ریاضی خوشت نیاید خودکشی هم بکنی گاهی ده بار هم بخوانی یاد نمی گیری ، اما گاهی یک حدیث را یکبار بخوانی حفظ می شوی.
در دنیا یکی از شاخه هایی که روانشناسان کار کردند روانشناسی خلاقیت است، در فضای روحانیت کم داریم روحانیونی که واقعا خلاق باشند حرفهای جدید بزنند. و باید ما فعال شویم. از نظر علمی اگر آدمی بخواهد به خلاقیت برسد چه باید بکند؟ از آدمهای خلاق دنیا که اکتشاف و اختراع داشتند ، نظرسنجی کرده بودند که آدمهای خلاق چه ویژگی هایی را دارند، در نظرسنجی به یک سری صفات رسیده بودند صفات متعدد، اما بالاتر به این نتیجه رسیده بودند که آدمهای خلاق مهم ترین ویژگی شان عشق شان به آن کار است. درصد بالایی ازآنهایی که به اوج یادگیری رسیدند کسانی بودند که به آنچه که خلاقیت در آن خرج داده بودند عشق می ورزیدند اگر معمار بود به معماری اگر فیزیکدان بود به همان....اگر عشق نباشد آدم به اوج نمی رسد. پس یک مانعی برای ما وجود دارد. بچه ها هم حتی حوصلة چیزی که برایشان جذاب نیست را ندارند. یعنی بچه ها فقط چیزی را خوب گوش می دهند که جذاب است دانش آموزان دبیرستانی همینطور ، دانشجوها همینطور ، یک سخنران خوب دانشگاه کسی است که تدریس جذاب داشته باشد. این که در دنیا تلویزیون و رسانه های صوتی و تصویری غوغا کرده و بیشتر وقت مردم را می گیرد، با چه چیز این کار را می کنند؟ با استفاده از فیلمهای جذاب ، بالاترین تعداد مخاطب را در اختیار خود می گیرند .
اما قبل از اینکه وارد بحث فنون و فرمول های جذابیت شوم ، اشاره ای به سخنان رهبر عزیزمان درسال8 2/ 11/ 80 در جمع روحانیون گیلان می کنم خلاصه ای مي خوانم:
اول می فرمایند اساساً منبر و شیوة سنتی تبلیغ دینی با وجود این همه رشد تکنولوژی در عرصة تبلیغات به هیچ وجه جای خود را از دست نمی دهد. تأکید می کنند که اعتبار و تأثیری که منبر دارد که چند نفر بنشینند و شما مستقیم با آنها حرف بزنید با همة رشد تکنولوژی هنوز هیچ رسانه ای این قدرت را ندارد که منبر دارد، و نباید منبر را از دست داد و به آن کم توجهی کرد. بعد آقا می فرمایند: من شما را به دو نکته راجع به منبر می خواهم توجه بدهم: یکی نکتة شکلی و یک نکته محتوایی.
در قسمت نکتة شکلی می فرمایند در علم ارتباطات که آنقدر پیچیده است و روی آن کار شده و شناختن چگونگی ارتباط گیری با دلهای مردم از طرق مختلف در دنیای امروز تبدیل به یک علم شده امروز کار می کنند یک روزنامه را چگونه جذاب بنویسند که مخاطب بگیرد، بخرد، برود خانه بخواند باید جذابیتی داشته باشد آقا تأکید می کنند در دنیا کار کردند که روزنامه را جذاب بنویسند که مخاطب را جلب کند و بهش مطلب بدهد. ما از صد سال پیش تا امروز چقدر موازین منبر را زیر ضابطه برده ایم این یک خلأ است اگر کسی هنرمند بود و مرحوم آقای فلسفی ذاتا هنر منبر و سخنرانی داشت کارش پیش می رود و حرفش اثر می گذارد اما اگر کسی این نبوغ و استعداد را نداشت یا باید از شیوه های کاذب استفاده کند یا باید محکوم بی جاذبگی شود یعنی ما باید ضابطه هایی را طراحی کنیم که طلبه ای که ذاتا جذاب نیست با استفاده از این فنون و فرمول ها بتواند جذاب صحبت کند تا مردم بتوانند از بحثش استفاده کنند در ادامه می فرمایند که ما می توانیم شیوة انحصاری اختصاصی مؤثر تبلیغ را یعنی منبر را تحت ضابطه درآوریم .
در ادامه راجع به محتوا هم نکاتی می فرمایند: مثلا آقا مي گویند این منبرهای مکتوب علمای قدیم شیخ جعفر شوشتری درست است یک روز سخنرانی می کرد در مسجد سپهسالار مردم غش می کردند اما اگر امروز این سخنرانی را بکنی مردم جز خمیازه کار دیگری نمی کنند بعد می فرمایند شما باید بری کار کنی ببینی فنونی که امروز جذابیت کافی داشته باشد را دربیاوری و نیاز مخاطب امروز را بشناسی و برای او سخنرانی منطبق بر نیازهایش و علاقمندی هایش مهیا کنی. آقا چقدر دقیق همان چیزی را تأکید کردند که ما غافل بودیم. باید با عشق بیشتری روی صحنه ها کار کنیم. شما وظیفه دارید در این عرصه که خلأیی بزرگ وجود دارد و آقا روی آن تأکید دارند ، را پر کنید . بحث ها را با دقت گوش دهید و به دیگران برسانید به همه بگویید برای خودتان جا بیفتد و مفاهیم منتقل شود و ذهن ها آشنا شود و شیوع کامل را پیدا کند.
ابتداءا کار با سخنرانی و کلاسداری هم نداریم فعلا می خواهیم برای موشکافی بدانیم جذابیت یعنی چی؟ می خواهیم بدانیم امروز در دنیا چه چیزهایی برای مردم جذاب است؟ اساساً این فضاها و رسانه هایی که آنقدر مردم را روی پای خودشان میخکوب کردند چی دارند؟ این سریال چی دارد؟ چه در آن بکار رفته که انقدر بر منبرهای ما ترجیح پیدا کرده است؟ اول ببینیم عناصر جذابیت چه چیزهایی است؟
عناصر ده گانه تشکیل دهندة جذابیت:
من در بررسی که کردم به ده عنصر و عامل رسیدم که در دنیا حرفهای اول را در عرصة جذابیت می زنند و شما هر فیلم و سریال و برنامه و هر چیزی را در دنیای امروز ببینید که برای مردم جذاب است حتما یکی از این ده عنصر داخلش هست وگرنه بعید هست که کسی آنقدر به این برنامه توجه کند.
اما عناصر جذابیت:
مخملباف یکی از کارگردانانی بود که از اوائل انقلاب فیلم می ساخت ایشان متواری شد از ایران رفت خارج از کشور و آنجا مشغول ساخت فیلم هایی شد تقریباً ضد دینی ، در مورد یکی از فیلمهای او ، یک آقایی تعریف می کرد که یک فیلم باصطلاح فلسفی ساخته است راجع به دین و ادیان هندوستان اما با عنوان فیلم فلسفی سکس ، بازیگرها در این فیلم فارسی حرف می زنند ولی تو هندوستان است. دیدم خانمی که فارسی حرف می زند بی حجاب است. لهجه اش هم می خورد به یکی از استان های کشورمان ، صحنه های رقصی داشت که این دخترهای هندی می رقصند فیلم چون صحنه دار بود برای رسیدن به هدفی که سازنده آن داشت هر چه جلوتر می رفت جذابتر برای مخاطب هدف خودش می شد فاحشه ای می افتاد دنبال آقای نقش اول فیلم سر قیمت با هم بحث مي کنند مخاطب را تحریک می کند بعد این دو به توافق که می رسند وقتی می خواهند آن عمل زشت را انجام بدهند شروع می کند این مرد به خدا بد و بیراه گفتن. شبهه مهم را مطرح می کند در اوج فیلم چی را مطرح می کند آن خدا چه خدای ظالمی است که آنقدر تو را فقیر آفریده که تو برای فروختن خودت حاضری 20 دلار بگیری و....به بهانه فیلم سکس شروع به فحش دادن به خدا کردند که همچین خدایی ظالم است کارگردان زنجیروار یک قطعه سکس طراحی کرده بود که تمام توجه مخاطب جلب می شد بعد در ضمن یک فحش به خدا می داد دوباره جلوتر همینطور و یک شبهه راجع به خدا مطرح می کرد. یعنی خدا را کامل زیر سؤال برد با این فیلم اما با چه چیز جذابیتش را تأمین می کرد با سکس و می دانست که مخاطبین گستردة جوان این فیلم را از اول تا آخر با دقت می بینند و بیشترین تمرکزشان در فیلم همان جایی که او به خدا فحش می دهد. چرا؟....سکس را زمانش را کم کرده بود و جوری کرده بود که اصلا نمی رسید به جایی که افتضاح شود تا فقط توجه جلب کند آنقدر درگیری ایجاد نکند که پیام ضد خدایی را مخاطب نتواند بگیرد.
این را گفتم برای اینکه بدانید یکی از ابزارهای مهم و عناصر مهم جذابیت در دنیای امروز بحث شهوت و مسائل جنسی است و اساساً رسانة ملی ما چون بعد از انقلاب این را از آن گرفتند اگر دقت کنید تا آخرین جایی که به صدا و سیما اجازه بدهند ، گریزی به حداقلها هم می زنند چون احساس مي کنند جذابیت ایجاد می کند ولو در حد یک نوع لباس پوشیدن خاص در فیلم های سینما مهمترین سوژة فیلم ها زن دوم و سوم است. همه رابطه را به جاهای باریک می رسانند ولو غیر مستقیم مثلا دو نفر می روند داخل یک اتاق و در بسته می شود بعد می گویند اینها بچه دار شدند در فیلم شوکران اولین فیلمی بود که این صحنه ها را نشان داد و پیام را رساند. دبیرستانی ها خیلی از این فیلم استقبال کرده بودند.
پس یکی از عوامل مهم جذابیت ، بحث مسائل جنسی است.
فیلم های خارجی که تلویزیون مي گذارد و مخاطب زیادی دارد غالبا فیلم هایی است که خشونت دارد فیلم های خارجی یا سکس دارد یا بزن بزن. بالاخره نوعی خشونت حتی در بازی های بچه ها پررنگ است. فیلم های پلیسی صحنه های خشونت بار کم دارد اما تعقیب و گریز زیاد دارد که هیجان ساز است.
نکته مهم این است که خداوند متعال از این عناصر جذابیت در قرآن مجید بصورت منطقی و بسیار زیبا استفاده نموده است و ما هم با الگوگیری از این کتاب شریف اولا باید بدانیم که از هر کدام به چه شکلی استفاده شده است و با رجوع به قرآن ، انواع رویکردهایی که خدا در بیان مفاهیم دینی به این عناصر داشته اند را بررسی کنیم و ثانیا حدود و ثغور را پیدا کنیم و بعد ، برای اهداف عالیه ، درست استفاده کنیم ، در قرآن خداوند متعال دربارة حورالعین سخن بمیان می آورد و گاهی خدا مسئله را بازتر هم می کند که به نوعی خواندن آیات ، جذابیت پیدا می کند البته با این فرق که آنچه حق تعالی آن را به عنوان پاداش تایید می کند ولو در مرتبه نازله آن ، در حوزه مسائل جنسی دور بزند اما همان هم ، نتیجه اعمال نیک انسانهاست ، بهر حال استفاده از مقوله عشق و عاشقی در کلام الهی امری ممدوح و جذاب است که ما هم باید این را در کار تبلیغی خود سر مشق و الگو قرار دهیم.
این عنصر در تبلیغات روز دنیا غوغا می کند خیلی از فیلم هایی که ساخته می شود بر اساس توهم است چون اولا در عالم واقع محدودیت وجود دارد اما در عالم تخیل محدودیتی وجود ندارد ثانیا مردم در عالم واقع خسته شده اند و اگر تخیل قشنگ بشود مردم دوست دارند از این واقعیت ها فاصله بگیرند ، و به این نتیجه رسیدند که اساساً دنیا دنیایی است که همه دنبال این هستند که از واقعیت به خیال پناه ببرند چرا موسیقی و فیلم روی بورس است چون ما را می برد در فضای غیرواقعی. معمول چیزهایی که برای مخاطب جذاب است چیزی از خیالات در آن هست. تخیل هم خیلی استفاده می شود در قرآن هم هست ولی در سخنرانی های ما نیست با اینکه قرآن چه زیبا استفاده کرده است .
اعجاب از چیزهایی است که ایجاد جذابیت می کند ، وقتی چیزی خیلی عجیب و غریب باشد توجه مردم را به خودش جلب می کند. معمول مردم مستندهایی که عجیب ترین نکات خلقت در آن مطرح شده برایشان جذاب است.
که مهم ترین عامل است نشاط منظور شادی و خنده است. سریال های طنز در بین سریال های تلویزیونی بیشترین مخاطب را دارند.
فیلم های ترسناک در دنیا پرفروش است مخاطب می ترسد ولی جذاب است. معمولا ترس یکی از پیامدهایی که دارد هیجان است اما ترس را جدا می نویسیم. یک وقت با خود هیجان جذابیت ایجاد می شود اما گاهی خود هیجان از ترس حاصل می شود و ترس جذابیت ایجاد می کند. شاید راهش از راه هیجان باشد ولی برای ما خود ترس عاملی است که بعدا می شود از آن جدا استفاده کرد. گاهی از نوع لباس پوشیدن ها و تعاملات از نوع نگاه کردن ها هیجان حاصل می شود اما ترسی در آن نیست ، آقای پناهیان حرف زیبایی می زد می گفت: یک فیلمی در دانشگاه تهران پخش کردند ما آنجا بودیم من این فیلم را دیدم هیچ صحنه ای نداشت ولی آخرش اوج شهوت بود فیلم ساختة یهودی ها بود می گفت چرا؟ آنچنان تکنیکی کار برده بودند هیچ چیز نشان نداده بودند اما یک عالمه مخاطب را تحریک کرده بودند مثلا طرف می رود پشت در حمام در حالی که خانمی که در حمام است با او حرف می زند، طوری این حرفها زده می شود جوری فیلم گرفته شده که مخاطب تحریک می شود. اثر را بگذارد ولی غلیظ نکند که خیلی ها بدشان بیاید.
غالب بازیگرهای زن در صدا و سیما کسانی هستند که زیبا باشند حتی مردها را زیبا انتخاب می کنند از صدا و سیما که بیایی بیرون تابلوها و فرش ها و ماشین زیبایی را بکار می برند. زیبایی یکی از عناصر مهم جذابیت است.
من در ماه رمضانی در شیراز اول جلسه صحبتم را آمدم شروع کنم دیدم حال ندارند روزه گرفتند از صبح زود میاند سر کار ، نماز که خواندند همه خوابشان می آید ، صحبتم را با یک مسأله شرعی که بیشتر جلب توجه می کند ، شروع کردم مخاطب خوابش پرید و زیبا به بحث من گوش داد، گفتم اگر شب ماه رمضان جنب شدی تکلیف چیست؟ من شروع که کردم جذابیت بدنبالش ایجاد شد چیز بدی هم نگفتم .
بعضی از برنامه های تلویزیون چون مفید است ، و به درد بیننده می خورد ، بیننده زیاد پیدا می کند ، بنابراین یکی از عناصر جذابیت این است که بدانیم مخاطب ما به چه مطالبی نیاز دارد و چه پیامی را به او انتقال بدهیم که منطبق بر نیاز او باشد و استقبال کند. امروز یکی از مهمترین مشکلات پدر و مادرهای ما این است که بلد نیستند چگونه با جوان هایشان برخورد کنند. معضل عمومی است. پدر و مادر پیدا نمی کنی که ناله نکند که با جوانم مشکل دارم.
یکی از عناصری که خیلی در شکل گیری جذابیت مورد استفاده قرار می گیرد مواردی است که در دل مخاطب امید را ایجاد می کنند مثل پاداش هایی که طمع مخاطبین را برمی انگیزاند مثلا بانک ها برای جذب مشتری بیشتر ، وقتی تبلیغات می کنند جوائز نفیسی در نظر می گیرند یا در تلویزیون مسابقاتی که برگزار می شود اینگونه است بنابراین برنامه هایی که روحانیون برگزار می کنند اگر جایزة خوبی در نظر بگیرند این جذابیت ایجاد می کند.
این ده عنصر مهم ایجاد جذابیت در دنیا که مبلغین دین باید به آنها توجه کافی را داشته باشند.