علی بخشی

چكيده

خانواده اولين و مهم ترين نهادي است كه زن و مرد با هم فکری و تفاهم همراه با مهر و محبت آنرا تشكيل مي دهند. در منابع اسلامی اعم از آیات و روايات صادر شده از حضرات معصومين (عليهم السلام) خانواده از جايگاه والا و بسيار ارزشمندی برخوردار گشته است.بنابراین با توجه به گستره ،زوایا و رویکردهای مختلف خانواده و مباحث آن، در این مقاله سعی شده تنها به عوامل تحكيم بخش و تقويت كنندة مناسبات خانواده با تمسّک به كلمات و سلوك امام علي (عليه السلام) مورد بحث و تبيين واقع گردد.

كليد واژه ها:

خانواده – عوامل تحکیم خانواده - پراکندن محبّت – تعاون و همکاری و تقسيم كار – عدالت در خانواده -ابراز و اظهار علاقه در خانواده

مقدمه

خانواده، در عين حال که هستة اصلي جامعه را تشكيل مي دهد؛ تأثير مستقيمي بر تحولات و رخدادهاي جامعه بر جاي خواهد داشت. اهميت معرفي خانوادة امام علي (ع) به عنوان يك خانواده الگو، سالم و دست يافتني، ضرورت تأمل و تدبر در اين خانواده پر از حكمت و عطوفت را آشكارتر مي سازد. از سويي ديگر ضرورت بررسي خانواده اين امام همام كه از لحاظ تاريخي در حساس ترين مقطع و از نظر مشكلات و رنج ها، دوران سكوت 25 ساله و دوران حكومت نزديک به 5 سال را تجربه نموده است و در عین حال نوع برخورد و سلوک هر یک از اعضاء این خانواده با مسائل، مشعل فروزانی فرا روی بشریت برای الهام گیری و تمسك جويي دائمي براي هميشه اعصار خواهد بود.

تعريف خانواده

خانواده به عنوان یک سيستم اجتماعي، شامل گروهي از افراد است كه از طريق ازدواج با يكديگر زندگي مي كنند. رابطه ي اعضاي خانواده، رابطه اي عميق و چند لايه است كه تاريخچه ي مشترك و دروني شده درباره ي جهان و اهداف مشترک بنا شده است عمدتاً براساس. در اين نظام، افراد توسط علايق و دلبستگي هاي عاطفي نيرومند، ديرپا و متقابل با يكديگر پيوند دارند.[1]

براي خانواده از لحاظ كاركرد و جهان بيني هاي مختلف، تعاريف گوناگوني از سوي انديشمندان و متفكران ارائه شده است.[2]

عوامل تحکیم خانواده از ديدگاه امام علی (ع)

خانواده خميرمايه و سنگ بناي جامعه بزرگ انساني است. حكمت الهي بنابر فطرت و آفرينش انسانها طوري نظام مند آفريده شده است كه براي رشد و شكوفايي و رسيدن به آرامش و امنيت رواني نياز به تشکیل خانواده منوط گشته است. در رابطه با زندگي امير المؤمنين علي (ع) و برترين بانوي عالم حضرت فاطمه (عليهاالسلام)که برترین اسوه و الگو مردمان در همه ی اعصار می باشند خانواده اهمیت و جایگاه ممتازی را به خود اختصاص داده است. از این رو ما در این فراز به شمارش و تبیین عوامل تحکیم خانواده می پردازیم :

1. تعاون و همكاري و تقسيم كار

در يك خانواده منسجم، پويا و اعتدال گرا هر يک از اعضاء در كارها و رفع سختي ها و مشکلات با هم ديگر مشاركت و همكاري دارند. ضروري ترين عامل در استواري هر كانون انساني، (تقسيم كار) است و در تعيين چگونگي تقسيم كار، بيش از هر چيز مي بايد به استعدادهاي تكويني مرد و زن نظر داشت و چنين دقت نظري بدون بهره گيري از افق برتر وحي امكان پذير نخواهد بود.[3] از سويي علي بن ابي طالب (ع) در خانه با همسرش زهرا(س) همكاري می کرد. كار خانه را زهرا به اختيار خودش انتخاب كرده و علي (ع) به او تحميل نمي كند. در عين حال علي (ع) مي خواهد فشاري بر همسر عزيزش وارد نيايد (و در كارها به او كمك مي كند).[4]

هنگامي كه رسول خدا (ص) پيشنهاد تقسيم كار در منزل امام علي (ع) را مي دهند، حضرت فاطمه (س) مسرور شده و رضايت خويش را اين گونه ابراز مي نمايند: «فَلَا يَعْلَمُ مَا دَاخَلَنِي مِنَ السُّرُورِ إِلَّا اللَّهُ بِإِكْفَائِي رَسُولُ اللَّهِ ص تَحَمُّلَ رِقَابِ الرِّجَال »[5]، «جز خدا كسي نمي داند كه از اين تقسيم كار [كار منزل برعهده زهرا (س) و تدبير امور بيرون بر عهده علي (ع)] تا چه اندازه مسرور و خوشحال شدم ، چرا كه رسول خدا مرا از انجام كارهايي كه مربوط به مردان است، بازداشت.»

2. پراكندن محبّت

خانه اي كه جوّ حاكم بر آن سرشار از محبت، عاطفه، تفاهم، آرامش و احترام باشد، افراد متعادل و با شخصيت رشد يافته اي ، سر بر مي آورند. اما خانه اي كه روح فرزندان خود را از كينه توزي، تغذيه مي كند كه اساس آنها ترس و خشم است. چنين خانواده اي كاروانهايي از افرد منحرف و جنايتكار به سوي جامعه سرازير مي كند.[6] اگر نيك بنگريم خواهيم ديد كه آن خانه ي گلي و خشتي كه علي و فاطمه (صلوات ا... عليهم) در آن زيسته اند و فرزنداني چون جوانان اهل بهشت ، امام حسن و امام حسين (عليهم السلام) را تربيت نموده اند، در سايه ي محبت الهي و عطر الفت و پاكدامني بوده كه بوي آن هنوز هم انسانها را شيفته ي خود مي سازد. پس محبت مانند آبي است كه به گياه مي رسد، اگر نباشد گياه مي خشكد و اگر بيش از حدّ شود ريشة گياه مي گندد و خراب مي شود و گياه مي خشكد.[7]

قرآن كريم محبّت نسبت به يكديگر را اين گونه سفارش مي نمايد: « إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا»[8] ، «آنان كه ايمان آورده اند و شايسته ها انجام داده اند خداوند بخشايشگر برايشان دوستي قرار مي دهد. و يا در آيه اي ديگر به محبت و علاقه بين همسران تاكيد شده است. «وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَة »[9] ؛ «در ميان شما با همسرانتان دوستي قرار داد و مهر افكند». و به قول مولانا جلال الدين رومي؛

از محبت تلخها شيرين شود ازمحبت مِسها زريّن شود.[10]

3.ابراز و اظهار علاقه در خانواده

صفای زندگی به حاکمیت عشق و علاقه بر محیط زندگی و معاشرت است و اگر دوستی و

علاقه نباشد، زندگی جهنمی سوزان و فضایی سرد و بی روح خواهد شد. ابراز عشق ومحبّت

در محیط خانواده میان زن و مرد و نیز نسبت به فرزندانشان خانه را به بهشت تبدیل می کند.

چه دوزخ های سوزانی که کمبود محبت و عاطفه فرزندان از جانب والدین است و حسرت

شنیدن عزیزم، دلبندم، تو را دوست دارم و... سالها بر دل کودکان می ماند و گرفتار عقده

کمبود محبّت می شوند.[11] اگر اظهار علاقه در خانواده بنا به هر دلیل و توجیهی ترک شود،

بایستی خود را آماده روئیدن علف های هرز در کنار گل زندگی نمود. پس سخنان زشت و

نیش دار، عیب جویی ها و ظن و گمان های ناروا در مورد یکدیگر بازارش گرم خواهد شد.

ما در سیره و رفتار خانواده امام علی(ع)طبق آنچه از تاریخ و روایات در دست داریم حتی یک مورد هم سراغ نداریم که رفتارها و برخوردها از مدار محبت و علاقه و آن چیزی که مرضی خداوند است، خارج شده باشد. وجود حضرت زهرا (س) به قدری برای حضرت علی (ع) مایه آرامش و خشنودی بود که امام علی (ع) در این باره می فرمایند :« وَ لَقَدْ كُنْتُ أَنْظُرُ إِلَيْهَا فَتَنْكَشِفُ عَنِّي الْهُمُومُ وَ الْأَحْزَان »[12] ؛ « من که به چهره زهرا نگاه می کردم، همین نگاه هر گونه غم و اندوه رااز من بر طرف می نمود ».

4.دینداری و پایبندی به تعهدات اخلاقی و اعتقادی

براي يك زندگي سالم و با آرامش رعايت تناسب از نظر ارزش هاي اخلاقي و اعتقادی امري مسلّم است. چنانكه تقريبا اكثر افراد با انتخاب لباس خاص با توجه به آیه« هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُن»[13] در واقع نوع بينش و طرز تفكر خود را بروز و آشكار مي سازند و در صورت عدم تناسب باعث احساس نامطلوب و مشكلات فراوانی را با خود به همراه خواهد داشت. مولا علي (ع) در همين زمينه مي فرمايند: «ِ عَلَيْكُمْ بِالصَّفِيقِ مِنَ الثِّيَابِ فَإِنَّهُ مَنْ رَقَّ ثَوْبُهُ رَقَّ دِينُه »[14]، «برشما باد پوشيدن لباس هاي ضخيم، زيرا كسي كه جامه اش نازك باشد، دينش نازك شود.» از اين رو عدم تناسب بین فرد و همسر او که همچون لباس دائمی است مشکلات روانی و نیز زمینه انحراف فکری و اعتقادی را به دنبال خواهد داشت.بنابراین پیشوایان دینی بحث کفویت زن و مرد را مطرح کرده اند.

5. عدالت در خانواده

دين اسلام بر رعايت مساوات و عدالت در خانواده ، تأكيد فراواني نموده و از هرگونه تبعيض و امتياز بيجا به برخي يا يكي از فرزندان به شدّت منع نموده است. همچنين از تبعيض بين دو جنس دختر و پسر و محبت بيش از اندازه به پسران كه ريشه در عصر جاهليت داشت، پدر و مادر را تنبه مي دهد. امام علي (ع) مي فرمايند: « ان النبي«صلي الله عليه و اله» ابصر رجلا له ولدان فقبّل احدهما و ترك الاخر. فقال رسول الله (ص): فهلّا و اسيت بينهما»[15]،«پيامبر (ص) كسي را ديد كه دو فرزند داشت. يكي را بوسيد و ديگري را رها كرد [در اين هنگام] پيامبر خدا [به وي] فرمود: « چرا ميان آنان يكسان عمل نكردي؟!» با توجه به اين حديث نوراني، عدالت ورزي حتي در محبت و بوسيدن فرزندان بايستي رعايت شود تا مانع از حسادت و كينه ورزي آنان نسبت به هم شويم.

6. گفت و گوي صميمي

درخانواده ها ي صمیمی و موفق، همواره بستر لازم براي گفت و گوهاي شاد و جذاب فراهم است. نگرش مثبت به مسائل، دادن فرصت اظهار بيان براي تك تك اعضاي خانواده و رعايت اصل مهارت گوش دادن بدون قضاوت و پيشداوري و ارزيابي سريع، سبب رشد و احساس هويت و شخصيت خانواده را به دنبال دارد. متأسفانه با همه گير شدن تكنولوژي و فناوري، از جمله اينترنت و ماهواره و ... ارتباط كلامي خانواده ها به كمترين حدّ خود نزديك مي شود و به عبارتي بهتر خانواده از يك فضاي صميمي ،ارتباط نزديك ،تبادل افكار و حل مشكلات به سپري كردن اوقات در زير يك سقف مبدل گشته است.[16] بنابراين صحبت كردن با چهره بشاش موجب مي شود تا رايحة دل انگيز دوستي، فضا و محيط خانه و خانواده را معطر گرداند. و امام متقيان علي (ع) مي فرمايند: «َ أَجْمِلُوا فِي الْخِطَابِ تَسْمَعُوا جَمِيلَ الْجَوَاب »[17] ؛ « زیبا خطاب کنید ،تا جواب زیبا بشنوید »

7.آموزش و افزایش اطلاعات در خانواده

اميرالمؤمنين علي (عليه السلام) در قالب وصاياي خود و در فرآیند آموزش فرزند جوان خویش به امام حسن مجتبي (ع)در نامه 31 نهج البلاغه كه مشتمل بر سفارش هاي ناب و ظريف و نكات اخلاقي- تربيتي است، به تبيين و تصوير درستِ رابطة بين پدر كه يكي از اركان مهم تشكيل دهنده خانواده است با فرزندان كه ميوه دل و گل خوشبو خانواده هستند، مي پردازد.بنابراين به موارد كليدي كه از سوي والدين بايد به فرزندان منتقل شود را، اجمالاً اشاره مي كنيم.امام می فرمایند:« وَ أَنْ أَبْتَدِئَكَ بِتَعْلِيمِ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَأْوِيلِهِ وَ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ وَ أَحْكَامِهِ وَ حَلَالِهِ وَ حَرَامِه ...»[18] ؛ « ابتدا خواستم (تربیت) تو را به تعلیم کتاب خداوند و بیان آن و مقررات و احکام اسلام و حلال و حرام آن آغاز کنم ». از اين رو هر معلم و مربي و يا هر پدر مهرباني كه واقعاً دلسوز فرزند خود باشد، در قدم نخست و قبل از آلوده شدن دل و درون ، بايد حقايق دين را به فرزند خود بياموزد وگرنه اگر تعلل نموده و اين مهم را به تأخير بيندازد، دل جوان به عقايد انحرافي آلوده مي شود و اصلاح كردن وي، زحمتي دو چندان مي طلبد.[19]

الف.کلیدهای اساسی آموزش در نامه 31

اگر محورهاي عمده سفارش هاي امام علي (ع) را در مورد آموزش فرزند جوان خويش (امام مجتبی) مورد مداقّه قراردهيم، به اين نكات كلي زیر مي رسيم:

1. موانع و آفت دوستي (لَا خَيْرَ فِي مُعِينٍ مَهِينٍ وَ لَا فِي صَدِيقٍ ظَنِين ) 2. علت تأخیر اجابت دعاها (لِيَكُونَ ذَلِكَ أَعْظَمَ لِأَجْرِ السَّائِل ) 3. تسويف، آفت موفقيت و مغتنم شمردن فرصت ها (بَادِرِ الْفُرْصَةَ قَبْلَ أَنْ تَكُونَ غُصَّه ) 4. احترام به اقوام و خویشان (وَ أَكْرِمْ عَشِيرَتَک ) 5. عدم اعتماد به آرزوها (َ وَ الِاتِّكَالَ عَلَى الْمُنَى فَإِنَّهَا بَضَائِعُ النَّوْكَی ) 6. باز بودن باب توبه (و فتح لک باب المتاب) 7. راه هاي مقابله با مشكلات (فَاحْتَمَلُوا وَعْثَاءَ الطَّرِيقِ وَ فِرَاقَ الصَّدِيق ) 8 . راه تقويت دل ( احی قلبک بالموعظه و ...) 9. شرايط تحصيل علم (َ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَا خَيْرَ فِي عِلْمٍ لَا يَنْفَع ) 10. مسئوليت به قدر توان. (فَلَا تَحْمِلَنَّ عَلَى ظَهْرِكَ فَوْقَ طاقتکِ )

ب.افراط و تفریط در آموزش فرزندان

امروزه اكثر خانواده ها در مسئله آموزش و تربيت فرزندان كودك و جوان خويش با سر در گُمي و افراط و تفريط مواجه هستند. خانواده ها فكر مي كنند هرچه امكانات و وسايل رفاه فرزندانشان را بر آورده سازند، فرزنداني شايسته و نيكو خواهند داشت ،اما اين خيال آنها مدّت زيادي دوام نمي آورد و با چشم خويش نظاره گر طغيان و انحراف آنها هستند. بنابراين با تأسی به سفارش هاي نوراني و حكيمانه ي امام متقيان علي (ع) زمينه را براي شكوفايي گلهاي زندگيمان فراهم سازيم.

8.توجه به ظرایف روحیات همسر

زن و مرد در کانون گرم خانواده با درک روحیات یکدیگر می توانند مسیر پر پیچ و خم زندگانی را با آرامش و زندگی پشت سر بگذارند و در این مسیر درک و توجه به روحیات ظریف زن از جایگاه ویژه ای برخوردار است. بنابراین هر کلمه، گفتار و حرکت، در بر دارنده بار عاطفی و روانی خاصی است که تاثیر مثبت و منفی مستقیمی می تواند ایجاد نماید. از این رو همسر خانواده دوست دارد در ارتباط با او صحبت محترمانه با عواطف سرشار از محبت و احترام دریغ ورزیده نشود.شوهر باید به همسرش از این منظر که او امانت الهی است و فردی مستعد کمال، پیشرفت و تحول در عرصه زندگی است به او بنگرد. امام علی (ع) در شأن حضرت زهرا (س) و رضایت از او می فرمایند : « فَوَ اللَّهِ مَا أَغْضَبْتُهَا وَ لَا أَكْرَهْتُهَا عَلَى أَمْرٍ حَتَّى قَبَضَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا أَغْضَبَتْنِي وَ لَا عَصَتْ لِي أَمْرا»[20] ؛ « سوگند به خدا من زهرا را تا هنگامی که خداوند او را به سمت خود برد خشمگین نکردم در هیچ کاری موجب ناخشنودی او نشدم ،او نیز مرا خشمگین نکرد و هیچ گاه مرا نافرمانی نکرد ».

9.سازگاری

سازگاری عبارت از اینکه زوجین با کم و زیاد هم از حیث های گوناگون بسازند و با رفاقت و همدلی کمبودهای یکدیگر را برطرف نمایند. پس برای داشتن یک زندگی به دور از تنش و پرخاش باید از موشکافی عیوب و ایرادهای احتمالی همدیگر و به رخ کشیدن آنها جدا اجتناب کنند و عیب پوشی و سازگاری را سر لوحه ی زندگی قرار دهند. همچنین زن و مرد بایستی مصلحت زندگی شان را بر منفعت شخصی ترجیح دهند و از آن بالاتر مصلحت زندگی خودشان را به خاطر دخالت اطرافیان پایمال ننمایند. امام علی (ع) در مورد سازگاری زن و مرد می فرمایند : « الزَّوْجَةُ الْمُوَافِقَةُ إِحْدَى الرَّاحَتَيْن »[21] ؛ « زن سازگار یکی از دو آسایش است » .

10.پرهیز ازتقاضاهای نامقدور

امروزه یکی از مشکلات رایج در خانواده ها این است که امکانات زندگی خودشان را با وسایل و امکانات زندگی دیگران مقایسه می کنند در نتیجه انتظار و توقع شان بیشتر از توان مالی همسرشان می شود و این مسئله موجب احساس سرشکستگی و عدم لذّت بردن از زندگانی خود می شود. از این رو زمینه و ریشه بسیاری از درگیریها و نزاع ها در محیط خانواده ناشی از چشم هم چشمی هاست. از جمله ضررهای تقاضاهای نامقدور در کانون خانواده عدم تعادل مالی است که موجبات قرض، ربا، اقساط با مبالغ درشت و ناتوانی در پرداخت آن را به خانواده تحمیل می کند. حضرت علی (ع) در همین مورد می فرمایند : « كَثُْرَة السُّؤَالِ تُورِثُ الْمَلَال »[22] ؛ « در خواست زیاد ، ملال به بار می آورد ».

11.تشویق و ترغیب

خصلت تشویق و ترغیب در خانواده یکی از مهم ترین رموز رشد ، نشاط،هم افزایی و تحکیم آن را در پی دارد. گاه چنان فضای تحقیر ، تنبیه و سرزنش در خانواده پیدا می شود که جرأت اظهار نظر کردن و تکاپو را از اعضای خانواده می گیرد و گاه چنان تشویق های بی مورد و بیجا صورت می گیرد که سبب توقعات بیش از حدّ می شود. از این رو جایگاه تشویق در خانواده ها بسیار مغتنم است که متاسفانه مورد غفلت و بی توجهی قرار می گیرد. امام علی (ع) در عهد نامه ای که به مالک اشتر نخعی نوشتند، او را به ارزش گذاری و بهاء دادن به نیکان صالح فرمان دادند : « لَا يَكُونَنَّ الْمُحْسِنُ وَ الْمُسِي ءُ عِنْدَكَ بِمَنْزِلَةٍ سَوَاءٍ- فَإِنَّ فِي ذَلِكَ تَزْهِيدٌ لِأَهْلِ الْإِحْسَانِ فِي الْإِحْسَانِ- وَ تَدْرِيبٌ لِأَهْلِ الْإِسَاءَةِ »[23] ؛ « هرگز نیکو کار و بد کار نزد تو یکسان و در یک جایگاه نباشند ،چرا که در این کار، بی رغبتی نیکوکاران در امر نیکوکاری است ، و ورزیدگی و شوق بد کاران برای بدی است ».

12.هنر گوش دادن

برای یک زندگی موفق، امر حیاتی است که زن و مرد به حرف های هم گوش جان بسپارند. در واقع با گوش دادن به حرف همدیگر، اهمیت و ضرورت طرف مقابل در زندگی را گوشزد می نماید. متاسفانه غالبا افراد دوست دارند متکلم وحده باشند و غافل از این نکته هستند که گوش دادن همراه با سکوت به عنوان یک هنر و مهارت تلقی می شود. مولای متقیان علی (ع ) می فر مایند : « عَوِّدْ أُذُنَكَ حُسْنَ الِاسْتِمَاعِ وَ لَا تَصْغِ إِلَى مَا لَا يَزِيدُ فِي صَلَاحِكَ اسْتِمَاعُه»[24] ؛ « گوش خود را به شنیدن عادت بده و به سخنانی که بر اصلاح و پاکی تو چیزی نمی افزاید گوش فرا مده ».

13. پاسخ مثبت به خواسته های جنسی همسر

یکی از نکات مهم در تحکیم و ثبات بنیان خانواده بر آورده شدن صحیح نیاز جنسی زن و مرد است. شاید علت پنهان بسیاری از طلاق ها، خیانت ها و اختلافات ریشه در عدم پاسخ درست به این غریزه است.امام علی (ع) در کلام حکیمانه ای می فرمایند : « إِذَا رَأَى أَحَدُكُمُ امْرَأَةً تُعْجِبُهُ فَلْيَأْتِ أَهْلَهُ فَإِنَّ عِنْدَ أَهْلِهِ مِثْلَ مَا رَأَى وَ لَا يَجْعَلَنَّ لِلشَّيْطَانِ إِلَى قَلْبِهِ سَبِيلًا وَ لْيَصْرِفْ بَصَرَهُ عَنْهَا»[25] ؛ « هر گاه فردی از شما زنی (زیبا) را دید که او را به شگفتی وا داشت ، به نزد همسر خود برود ؛ چرا که همسر او نیز مثل همین خصوصیات را داراست. پس اجازه نفوذ شیطان را به قلب خویش ندهد تا چشم خود را از آن زن بر گرداند ».

14.عدم سوءظن و غیرت بی مورد نسبت به همسر

معمولا چنانچه هر صفت و رفتار درست به اندازه و در جایش مورد استفاده قرار نگیرد؛ به صورت معکوس عمل خواهد کرد. یعنی اصل غیرت که در نهاد مرد از سوی پروردگار متعال به ودیعه گذاشته شده، صفتی برین است اما اگر این صفت دچار نوسان و افراط و تفریط شود؛ می تواند سبب بحران و اختلاف در خانواده شود. از این رو داشتن سوء ظن بیجا نسبت به همسر در رفت و آمدهای فامیلی و فعالیت های اجتماعی باعث خواهد شد تا کانون گرم خانواده به دریاچه یخ تبدیل گردد. بنابراین آزادی های مشروع زن پایمال شده و محبّت و صمیمیت رخت بربسته و تلخکامی، شکوه و اعتراض جایگزین خواهد شد. حضرت می فرمایند : «َ إِيَّاكَ وَ التَّغَايُرَ فِي غَيْرِ مَوْضِعِ الْغَيْرَةِ- فَإِنَّ ذَلِكَ يَدْعُو الصَّحِيحَةَ مِنْهُنَّ إِلَى السُّقْمِ وَ لَكِنْ أَحْكِمْ أَمْرَهُنَّ »[26] ؛ « بپرهیز که غیرت نابجا ، زن سالم را به بیماری می کشاند و پاکدامن را به بدگمانی (و اندیشه گنهکاری ) درباره آن محکم کارکن ».

15.صبر و تحمل یکدیگر

یکی از بستر ها و لوازم داشتن زندگی توام با آرامش و محبّت، به کار گیری صبر و تحمل رطول زندگی است. بنابراین با فهم این نکته که غیر از حضرات معصومین(علیهم السلام) ا کثر ما انسانها دچار لغزش و خطا می شویم، زمینه را برای اغماض و چشم پوشی از لغزش های احتمالی فراهم می نماید. همچنین زن و مرد با همفکری و سنجیدن تمام جوانب مسائل و مشکلاتشان از هر گونه تکروی و خود کامگی و استبداد رای باید اجتناب نمایند. زندگی بدون صبر و تحمل همچون حبابی در هواست و عامل ورزیدگی و پختگی زن و مرد در اثر رعایت این مسئله است. امام در فرمایشی جمیل می فرمایند : « الصَّبْرُ أَحْسَنُ خلل [حُلَلِ ] الْإِيمَانِ وَ أَشْرَفُ خَلَائِقِ الْإِنْسَان»[27] ؛ « صبر نیکوترین خصلت ایمان و ارجمندترین خوی انسان است ».

16.هم پوشانی عیوب یکدیگر

انسان ها برای محفوظ ماندن از سردی و گرمی هوا نیاز به لباس دارند. همچنين براي در امان ماندن از آسيب هاي روحي و جسمي، زن و مرد به همديگر به عنوان پوشش و عايق در برابر آسيب ها نيازمند هستند.آن امام همام می فرمایند : « اسْتُرْ عَوْرَةَ أَخِيكَ لِمَا تَعْلَمُهُ فِيک » [28]؛ « گناه و لغزش برادرت را بپوشان ،چون آن را در خودت نیز سراغ داری ».

منابع زير براي تحقيق و مطالعه بيشتر پيرامون خانواده معرفي مي گردد:

1. تقويت نظام خانواده و آسيب شناسي آن، 2 ج، انتشارات مؤسسه امام خميني (ره)

2. درآمدي بر نظام خانواده در اسلام، محمدرضا سالاري فر

3. نظام خانواده در اسلام، حسين انصاريان

4. تشكيل خانواده در اسلام ، علي قائمي

نتيجه گيري

از ديدگاه اسلام بنيان خانواده نه بر مرد سالاري، نه بر زن سالاری و نه بر فرزندسالاري استوار است. بلكه بر محور منطق و اعتدال و نيز عدالت در سايه سار ايثار و صميميت و محبّت بنا گرديده است. معيار و ملاك خانواده سالم منطبق بودن با ارزشهاست نه مسائل زودگذر دنیایی مثل پول و ثروت و تجملات. آنچه مي تواند روشني بخش حقيقي زندگي ها در عصر كنوني باشد، پيروي و الگو قرار دادن زندگي اهل بيت «عليهم السلام» است. نسخه ي بي بديل و ناياب براي همة اعصار جهت آرامش و سكينه زندگاني، طيّ سلوك معنوي و ساده زيستي همراه با عفّت و عزّت و تبعيت نمودن از خانوادة امام متقيان علي (ع) است.

فهرست منابع

*قرآن

**نهج البلاغه

1. تبريزي، مصطفي، ديبائيان، شهرزاد، جعفري، فروغ و ديگران، فرهنگ توصيفي خانواده و خانواده درماني، انتشارات فرا روان چاپ اول، 1385

2.تمیمی آمدی ،عبدالواحد ،تصنیف غررالحکم و دررالکلم ،چاپ اول 1366ش.

3. حرعاملي، محمد حسن، وسائل الشيعه، قم ، مؤسسه آل البيت، 1409 ق.

4. شريف قريشي، باقر، نظام خانواده در اسلام (بررسي مقايسه اي)، مترجم: لطيف راشدي، چاپ دوم، تابستان 1377.

5. صفايي حائري، علي (عين.صاد)،تربيت كودك، انتشارات ليله القدر، چاپ اول، تابستان 1386

6. طوسي، محمدبن حسن بن علي، امالي، قم ، انتشارات دارالثقافه، 1414 ق.

7. مجلسي، محمدتقي، بحارالانوار،تهران ، انتشارات اسلامیه.

8.محدثی،جواد،اخلاق معاشرت،قم،بوستان کتاب،چاپ پنجم،اسفند 1382

9.محمدي ري شهري، محمد، ميزان الحكمه، 15 ج، ناشر: دارالحديث، چاپ اول، 1377

10. ـــــــــــــــــــــــ ، حكمت نامه كودك، ناشر: دارالحديث، چاپ اول، 1385

11. مصباح يزدي، محمدتقي، جامي از زلال كوثر، ناشر: مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) چاپ سوم، تابستان 1382

12. ــــــــــــــــــــ ، پند جاويد، ناشر، مؤسسه امام خميني(ره)، جلد اول، چاپ اول، پاييز 1379

13. مطهري، مرتضي، انسان كامل، انتشارات صدرا، چاپ بيست و چهارم، فروردين 1380

14.کمره ای ،محمد باقر ، تحف العقول ، انتشارات کتابچی ،چاپ ششم ،1376ش.