كلمات كليدي : افتنان، علم بدیع، ذوالوجهین، ابن ابی الاصبع مصری
نویسنده : (تليخص)هیئت تحریریه سایت پژوه
در لغت به معنی «سخنِ گوناگون آوردن» و در اصطلاح علم بدیع آن است که دو موضوع کاملاً مختلف، نظیر «مدح» و «قدح»، یا «بزم» و «رزم»، یا «غزل» و «فخر» یا «تهنیت» و «تعزیت» را در یک بیت یا در یک جمله با یکدیگر جمع کنند، مانند:
شاهی به میان آمد و شاهی ز میان رفت
صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت
(ملک الشعراء بهار)
در این بیت، دو معنی غیر متجانس تهنیتِ جلوسِ پادشاهی و تسلیتِ درگذشتِ پادشاهی دیگر با یکدیگر جمع شده است.
صنعت افتنان (ذوالوَجْهَین) را ابن ابی الاصبع مصری ابداع کرده است و پس از وی علمای بلاغت، جز استخراج برخی مثال‌ها، بر سخنان وی چیزی نیفزوده‌اند.