جامعه اي كه بر محور ولي خدا شكل مي گيرد، رفته رفته به سمت محبت ولي خدا حركت مي كنند و انگيزه ها و اهداف تغيير مي كند. انگيزه اصلي و محوري شان در همه روابط جمعي و اجتماعي شان محبت ولي خداست و هدف هم دستيابي بيشتر به دولت اولياء خدا و تحقق ولايت آنها در عالم است. البته چنين جامعه اي تحت ولايت ولي خدا رشد مي كند و به درجات قرب مي رسد.
امام حسین (علیه السلام) جمع كوچكي را كه شما در عاشورا مي بينيد، تربيت كردند. آنها بر محور ولي خدا بودند. اگر مي خواهید نمونه جامعه اي كه بر محور ولي خداست را ببينبد، باید به جامعه امام حسين در روز عاشورا بنگرید. اگر چه يك جمع اندك و محدودند، ولي همه ویژگی های اين چنین جامعه ای را داراست. ولي خدا غرق در محبت خدا، راضي به قضاءالله در اوج بندگي خداست و همه هم غرق در محبت امام هستند.
در روايت امام صادق (علیه السلام) آمده فرمود: تَاسُوعَاءُ يَوْمٌ حُوصِرَ فِيهِ الْحُسَيْنُ ع وَ أَصْحَابُهُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ بِكَرْبَلَاءَ[1] تاسوعا روزي است كه حلقه محاصره امام حسين تنگ شد و از هر جهت امام حسين را در محاصره قرار دادند. دشمن متوجه شد كه ديگر کسی براي ياري امام حسين (علیه السلام) نمي آيد. پس در تعبير نوراني امام صادق (علیه السلام) آمده كه دشمن خيلي خوشحال شد.
ابن زیاد دستور داد كه هنگام رسيدن دستور من يا از امام حسين (علیه السلام) بيعت بگيريد يا جنگ را آغاز كنيد. وجود مقدس سيدالشهدا (علیه السلام) در كنار خيمه ها سر را روي زانو گذاشته بودند كه ناگهان همهمه دشمن آغاز شد و دشمن با سر و صدا به سوی خيمه هاي حضرت حركت كردند. زينب كبري (سلام الله علیها) حضرت را صدا زدند: برادر ببينيد سر و صداي دشمن مي آيد .چه خبر است؟ حضرت برادرشان قمر بني هاشم (علیه السلام) را فرستادند. کسی از سوی دشمن آمده بود که يا بايد تسليم شويد يا جنگ را آغاز كنيد. حضرت پيغام را آوردند.
گويا اين فرصتي است كه حضرت مي خواهند با خدا به راز و نیاز مشغول باشند. البته انگيزه هاي ديگري هم هست. عده اي بايد بمانند و اين راه را ادامه بدهند. امام حسين (علیه السلام) در اين شب عزيز آنها را براي ادامه اين راه آماده كردند. عده اي بايد فردا به شهادت برسند. حضور در عاشورا، يك استعداد كافي و كامل مي خواهد. حضرت مي خواهد آنها را آماده كند. پس حرم را محيا كردند، فرزندانشان را، اهل بيتشان را.
امام سجاد مي فرمايد: من درخيمه بودم. كنار خيمه اي كه امام حسين تشريف داشتند. ديدم حضرت اشعاري را مي خوانند كه حكايت از بي وفايي دنيا و كوتاه بودن عمر خودشان مي كند و عمه ام زينب هم در همین خيمه من بودند. من متوجه شدم پدر بزرگوار من قصد دارند صداي خودشان را به عمه ام برسانند و این اشعار را می خواند:
يَا دَهْرُ أُفٍّ لَكَ مِنْ خَلِيلٍکَمْ لَكَ بِالْإِشْرَاقِ وَ الْأَصِيلِ [2]
عمه ام زينب متوجه شدند و سراسیمه از خيمه بيرون دويدند. پدر بزرگوارم به ايشان تسلي خاطر دادند. فرمودند: خواهرم! همه آسماني ها مي ميرند. همه زميني ها مي ميرند. جدم از من بهتر بود. پدرم از من بهتر بود. مادرم برادرم همه از من بهتر بودند و رفتند. ما هم بايد برويم. هيچ كس باقي نمي ماند.
يكي از مهمترين كارهاي حضرت آماده کردن اصحابي است كه فردا بايد در كربلا به شهادت برسند. آنها افراد برگزیده و خالص بودند، ولي در عين حال باز هم امتحان سختی از آنها گرفتند و آنها را براي فردا آماده كردند؛ چون تحمل عاشورا كار سختي است. مهم نيست كه كسي كشته بشود، مهم اين است كه چگونه كشته شود. شهادت سيدالشهدا يك شهادت استثنايي و فوق العاده است.
يَقُولُ لِأَصْحَابِهِ ُثْنِي عَلَى اللَّهِ أَحْسَنَ الثَّنَاءِ وَ أَحْمَدُهُ عَلَى السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ اللَّهُمَّ إِنِّي أَحْمَدُكَ عَلَى أَنْ أَكْرَمْتَنَا بِالنُّبُوَّةِ وَ عَلَّمْتَنَا الْقُرْآنَ وَ فَقَّهْتَنَا فِي الدِّينِ وَ جَعَلْتَ لَنَا أَسْمَاعاً وَ أَبْصَاراً وَ أَفْئِدَةً فَاجْعَلْنَا مِنَ الشَّاكِرِينَ[3]
خدا را تسبيح مي كنم به بهترين ستايش ها و تسبيح ها و او را حمد مي كنم بر سختي ها و خوشي ها بر گشايش ها و مشكلات. تو را كه ما را با نبوت گرامي داشتي و ما را با قرآن آشنا كردي. علم قرآن به ما دادي. قرآن را به ما آموختي و ما را اهل تفقه در دين و فهم در دين خودت قرار دادي و براي ما گوش ها، ديده ها و قلب هايي قرار دادي.
كسي كه در محور سخت ترين بلاهاي عالم است، امشب این گونه خدا را حمد مي كند. او در متن بلا، زيبايي هاي صنع خدا را مي بينيد و از آن زيبايي ها با اصحابش گفت وگو مي كند. آنچه در متن بلا انسان را صابر مي كند، درك همان زيبايي ها و جمال صنع خداست. آنچه كه امشب امام حسين (علیه السلام) مي خواهد اصحابش را به آن نقطه برساند كه آماده فردا بشوند اين است كه اول گرفتاري امام حسين و بلاء امام حسين را لمس كنند و وارد اين حلقه بلا شوند كه عالم با اين حلقه بلا به سوی خدا حركت مي كند و دوم اینکه در اين حلقه بلا كه وارد مي شوند به زيبايي اين بلاي الهي واقف شوند.
اين اوج قرب انسان به سوي خداي متعال است. مقامي بالاتر از رضا نيست و رضا هم درجاتي دارد. مهم ترين حد از رضا اين است كه انسان در متن بلا راضي باشد. گاهي ظرفيت انسان براي اسقاء بلا يك ظرفيت محدود است. گاهي ظرفيت انسان در بلا رشد مي كند. براي غير معصوم مهمترين مرتبه رشد اين است كه بلاي معصوم را لمس كند و به آن بلا مبتلا بشود.
امشب شبي است كه بايد افراد امام آماده بشوند، براي اين فردا. ما چهره ظاهري مصيبت ها را مي بينيم. آنها را هم شبيه سازي هم مي كنيم. كودك شش ماهه اي روي دست پدر هدف تير قرار گرفته است. پدري بر بالين بدن قطعه قطعه فرزندش حاضر می شود. شبیه سازی این صحنه ها خوب است، ولی واقعیت چيزي فراتر از اينهاست. مصيبت امام حسين (علیه السلام) بلاي ديگري است كه خدا برای او رقم زده. اينها جلوه هاي ظاهري آن بلا هستند. باطن اين ابتلا، بسيار سنگين تر است.
اگر انساني با همه توان حركت كرد و با تمام توشه به طرف خدا آمد، باز هم احساس مي كند راه به سوي او بسته است؛ چون با پاي زمینی كه نمي شود به طرف خدا رفت. اگر انسان به اينجاها رسيد، آن وقت او را با بلاهاي بالاتر آشنا مي كنند. آن وقت مي تواند در آن ظرفيت رشد كند. آنگاه اگر توانست بر آن بلا راضی شد، آماده حرکت واقعی است.
امام حسين (علیه السلام) این جملات را خطاب به یارانشان فرمودند: فَإِنِّي لَا أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى وَ لَا خَيْراً مِنْ أَصْحَابِي[4] باوفاتر از شما سراغ ندارم. اينها بهترين اصحابند. در همان شب عاشورا هم بهتر از آنها كسي نيست. شب عاشورا، شب قدر آنهاست. شب قدر با ولي خدا معنا مي شود. شب قدر انسان آن شبي است كه به ولي خدا پيوند مي خورد. شب قدر حر آن لحظه اي است كه به امام حسين گره خورده است كه: خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ[5]. اينها كساني هستند كه: لَا أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى وَ لَا خَيْراً مِنْ أَصْحَابِي وَ لَا أَهْلَ بَيْتٍ أَبَرَّ وَ أَوْصَلَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي[6]. یاران با وفای امام به او گفتند: اي كاش ما را مي كشتند، زنده مي شديم، مي سوزاندند خاكسترمان را به باد مي دادند. دوباره زنده مي شديم و براي بار سوم ما را قطعه قطعه مي كردند. دوباره زنده مي شديم تا خدا مشكلات و ابتلائات را از شما و اهل بيتتان بر مي داشت. اينها چنین انسان هایی بودند. ولي در عين حال دوباره بايد آماده شوند.
یاران گرد امام حسين جمع شدند. مردی که در محاصره بدترين آدم ها قرار گرفته. حضرت ابتدا خدا را بر اين بلا حمد مي كند. اين ستايش از يك انسان مبتلاست و بسیار پسنديده است. اين همان علامت رضاست. انسان هايي به مقام رضا مي رسند كه وجود خدا را در همه جا مي بينند. در متن بلا هم مي توانند جمال كار خدا را ببينند. كسي كه خدا را تسبيح مي كند و زيبايي هاي صنع خدا را مي بيند، از خداي خود راضي مي شود. اين تسبيح، مراتبي دارد. بزرگان فرمودند: گاهي حاصل تجلي اسماء و صفات است و گاهي حاصل تجليات ذات است. امام حسين (علیه السلام) غرق در تجليات الهي است.
در روایات می خوانیم که خدا هر چه براي شما تقدير مي كند، خير است. خدا خير بنده را مي خواهد و آن خير را به هر قيمت به او مي رساند. ولو براي اینکه بر او سخت بگذرد. امام حسين (علیه السلام) محور اين بلای سنگينند. أُثْنِي عَلَى اللَّهِ أَحْسَنَ الثَّنَاءِ[7]. خدا را به بهترين وجه تسبيح مي كنم. همه اش زيبايي است، همه اش جمال است، هيچ نقصي در كار خدا نيست. أَحْمَدُهُ عَلَى السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ [8]، حمد يعني زيبايي كار خدا را ديدن. خدا را حمد مي كنم نه در خوشي ها در متن بلا.
در جامع السعادات مرحوم نراقي آمده: جابر با وجود نوراني امام باقر (علیه السلام) ملاقات کرد. این دیدار در دوران خردسالي حضرت صورت گرفت. نبي اكرم (ص) به جابر فرموده بودند: جابر! تو فرزند من امام باقر (علیه السلام) را مي بيني، سلام من را به او برسان. سپس فرمود: يَبْقُرُ الْعِلْمَ بَقْراً:[9] او علم را مي شكافد. مبهمات علم را به روي عالم باز مي كند.
جابر با امام باقر (علیه السلام) در این دوران دیدار کرد. حضرت به او فرمودند: حالت چطور است؟ گفت: من در مرحله ای قرار دارم که فقر را بيشتر از غنا دوست دارم. نداري را بيشتر از دارايي دوست دارم. مرگ را بيشتر از زندگي دوست دارم. حضرت فرمود: ولي ما اهل بيت آنچه را خدا بيشتر دوست دارد، بيشتر می پسندیم.
رضا يعني اینکه انسان مستغرق در خداي متعال بشود و زيبايي كار خدا را در همه جا ببيند. دوست داشتن بيماري بيشتر از صحت، مقام رضا نيست؛ مقام رضا اين است كه هر كاري خدا مي خواهد كند دوست داشته باشم.
امام حسین (علیه السلام) در اين شب سخت از نعمت هايي كه خدا داده و ما از آن غافليم، سخن می گوید: اللَّهُمَّ إِنِّي أَحْمَدُكَ عَلَى أَنْ أَكْرَمْتَنَا بِالنُّبُوَّةِ[10] تو ما را از خاندان نبوت قرار دادي. كرامت نبوت را به ما دادي. علم قرآن را دادي. فقه دين را دادي كه اين ویژه اهل بيت است.
اين بلا هم ادامه همين نعمت هاست. انساني كه نعمتها را نمي بيند، رابطه میان نعمت ها و بلاي خدا را درک نمی کند. ادامه نعمت را آن گونه که خودش مي خواهد تصور می کند. اگر به او سلامتي دادند ادامه نعمت را هميشه در سلامتی مي خواهد، نمی تواند ببیند که گاهي آن راه با بيماري یا بلا دنبال مي شود.
خدا با اين نعمت هايي كه به ما داده ما را از شرك جدا كرده است: وَ لَمْ تَجْعَلْنا مِنَ الْمُشْرِكينَ[11] اين بلا، باز ادامه همان است. بلاي امام حسين، فقط قرب است. فقط ضيافت است. بلاي انسان گاهي كفاره است ولی بلاي امام حسين، خيلي بالاتر از اين حرف هاست. انسان بعد از اينكه پاك هم شد، تازه با اين بلا مي تواند حرکت کند. قطرات اشكي كه براي امام حسين ريخته مي شود، سرچشمه هاي تطهير الهي است كه اعماق جان انسان را پاك و نوراني مي كند.
امام حسين (علیه السلام) اين بصيرت ها را به یارانش داد و فرمودند: خدا ما را خالص قرار داده، خدا به ما بصيرت داده، علم داده، سمع داده، بصر داده. ما از اين نعمت ها بهره مندیم. ما را به نبوت و قرآن و تفقه در دين گره زده. بنابراين، خدا را در همه احوال شكر مي كنند.
به آنها فرمود: من بهتر از شما سراغ ندارم. اگر بمانيد به شهادت مي رسيد. امام حسین (علیه السلام) مي خواهد آنها را آماده كند. در مناجات 15 گانه امام سجاد (علیه السلام) ایشان از خدا مي خواهد به ما يقيني بدهد كه تُهَوِّنُ بِهِ عَلَيَّ مُصِيبَاتِ الدُّنْيَا وَ تَجْلُو بِهِ عَنْ بَصِيرَتِي غَشَوَاتِ الْعَمَى[12]، أَسْأَلُكَ مِنَ الْيَقِينِ بِمَا تُهَوِّنُ بِهِ عَلَيَّ مُصِيبَاتِ الدُّنْيَا[13]. خدايا! يقيني به ما بده كه رنج ها را بر ما آسان كند و حجاب را از جلوي چشم ما بردارد، وَ تَجْلُو بِهِ عَنْ بَصِيرَتِي غَشَوَاتِ الْعَمَى[14]. با اين يقين است كه مي توان به سوی خدا حركت کرد. با این رفع حجاب هاست كه مي شود بار فردای عاشورا را برداشت.
باید دانست که ایثار کردن همه جا یکسان نیست. ایثار شخصی در اول رفتن است و ایثار شخص دیگر در آخر رفتن. اگر با كارواني به كربلا رفته باشید می بینید که همه دوست دارند اول كسي باشند كه وارد حرم امام حسين (علیه السلام) مي شوند.
در راه ولي خدا هم جايي انسان لازم است آخر از همه برود. یاران امام هم دلشان مي خواست اول كسي باشند كه خونشان را بدهند. اين تكليف ها و بصيرت ها بود كه به آنها مي گفت بمانيد و تا مي توانيد از امام حسين (علیه السلام) دفاع كنيد و تا مي توانيد گرد غربت را از امام حسين برداريد. همين كار را هم كردند. يكي يكي رفتند. امام حسين همه را يكي يكي راهي کرد. اگر امام حسين (علیه السلام) اول مي رفت، همه مانده بودند؛ نه تحمل آن غربت را داشتند و نه ديگر مي توانستند راهي شوند. امام حسين قمر بني هاشم را هم بدرقه كرد.
امام به آنها وعده داد: بدانيد خدا حامي ماست. خدا شما را حمايت مي كند. نمي گذارد شما ذليل بشويد. شما همیشه در ظل عزت خدا مي مانيد. بلا و سختي هست، ولي سايه عزت خدا بالاي سر شماست.
همه می دانید که اهل بیت هميشه عزيز بودند و كسي ذلت آنها را نديد. شما جمله زينب كبري را در مجلس يزيد ببينيد. یزید مي خواهد این قوم را تحقير كند. مجلس را از سران سياسي كشورها پر کرده است. اسیران را هم به يك ريسمان بسته، از سر صبح در كوچه ها گردانده، سنگشان زدند، چوبشان زدند، تحقيرشان كردند. به این شکل آنها را وارد مجلس كردند. سر مطهر امام را به علامت پيروزي در جام گذاشتند. زينب فرمود: أَ مِنَ الْعَدْلِ يَا ابْنَ الطُّلَقَاءِ تَخْدِيرُكَ حَرَائِرَكَ وَ إِمَاءَكَ وَ سَوْقُكَ بَنَاتِ رَسُولِ اللَّهِ سَبَايَا[15]. اي پسر آزاد شده! اي برده زاده! شما برده پيغمبر بوديد. آزادتان كرد عادلانه هست زن و بچه خودت را پشت پرده نشاندي و ناموس رسول خدا را همراه با نامحرمان راهي بيابان ها كردي؟ چقدر عزت در اين كلام موج می زند؟ شما اسير عزيزتر از اين سراغ داريد؟ فرمانده لشكر يزيد پس از پيروزي آنها را اسير كرد و در شهرها و روستاها گرداند. حالا گزارش پيروزي ها را مي دهد. یزید به او مي گويد: پس چرا افسرده و پژمرده اي؟ مي گويد: اين كاروان من را بيچاره كرده. ما هر چه اينها را زديم يك نقطه ضعف از اينها بگيريم يا آه بگويند، نشنیدیم.
آورده اند که امام حسین (علیه السلام) هر چه به ظهر عاشورا نزديك تر مي شد، چهره شان برافروخته تر مي گردید. زينب كبري مي فرمايد: در آخرين لحظه، وقتي وداع كرد به گونه ای از ما جدا شد که گويا ما را نمي شناسد.
امام (علیه السلام) در روز عاشورا مي فرمايد: صَبْراً بَنِى الْكِرام[16] پافشاري كنيد، فَمَا الموتُ الَّا قَنْطَرَةٌ تَعْبُرُ بِكُمْ عَنِ البُؤْسِ وَالضَّراءِ الَى الْجِنانِ[17] اين يك پل است. فاصله ای میان شما و هدف نیست. وقتي یاران روي زمين مي افتادند، مي آمد و سرهايشان را به دامن مي گرفت. آنها با رضايت، بار بلاي امام حسين را كشيدند. آنها كه از خودشان فارغ بودند. اصلا بلاي خودشان برايشان مطرح نبود.
امام برای براي وداع آخر آمد. گفت وگوهاي اين وداع آخر را شنیده اید. فرمود: زينب، رباب، ام كلثوم، سكينه عَلَيْكُنَّ مِنِّي السَّلَامُ [18] عزيزانم خداحافظ. اين آخرين ديدار ماست. وقتي صداي امام حسين (علیه السلام) را شنيدند، غصه بر آنها هجوم آورد. از خيمه بيرون ريختند. دور امام حسين حلقه زدند. بابا اسْتَسْلَمْتَ لِلْمَوْتِ [19] مي خواهيد برويد؟ مي خواهيد ما را تنها گذاريد؟ حضرت فرمود: دخترم! چه كند كسي كه ياوري ندارد؟ من هستم و يك بيابان دشمن و اينها همين لحظه را مي خواستند. تنهايي من را مي خواستند. شب عاشورا به آنها فرمود: دشمن من را مي خواهد اگر شما برويد، كاري با شما ندارند. بلكه خوشحال مي شود. فرمود: دخترم! كسي كه تنها شده ياور ندارد چه كند؟ گفت: بابا! ما را به مدينه جدمان برگردانيد. فرمود: لَوْ تُرِكَ الْقَطَا لَنَامَ [20] اگر اينها اجازه مي دادند كه ما از مدينه بيرون نمي آمديم. لحظه های سنگيني در انتظار شماست. مراقب باشيد. حرفي نزنيد كه خدا از شما ناراضي بشود.
حجةالاسلام و المسلمین میرباقری