دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

حکمت 312 نهج البلاغه : روش صحيح پرسيدن

حکمت 312 نهج البلاغه به موضوع "روش صحيح پرسيدن" می پردازد.
No image
حکمت 312 نهج البلاغه : روش صحيح پرسيدن

متن اصلی حکمت 312 نهج البلاغه

موضوع حکمت 312 نهج البلاغه

ترجمه مرحوم فیض

ترجمه مرحوم شهیدی

شرح ابن میثم

ترجمه شرح ابن میثم

شرح مرحوم مغنیه

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

شرح لاهیجی

شرح ابن ابی الحدید

شرح نهج البلاغه منظوم

متن اصلی حکمت 312 نهج البلاغه

312 وَ قَالَ عليه السلام لِسَائِلٍ سَأَلَهُ عَنْ مُعْضِلَةٍ سَلْ تَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتاً«» فَإِنَّ الْجَاهِلَ الْمُتَعَلِّمَ شَبِيهٌ بِالْعَالِمِ وَ إِنَّ الْعَالِمَ الْمُتَعَسِّفَ«» شَبِيهٌ بِالْجَاهِلِ (الْمُتَعَنِّتِ)«»

موضوع حکمت 312 نهج البلاغه

روش صحيح پرسيدن

(علمى)

ترجمه مرحوم فیض

312- امام عليه السّلام بكسى كه از آن حضرت (از روى آزمايش) مشكلى پرسيد (در باره روش پرسش از دانا) فرموده است 1- بپرس براى فهميدن و آموختن و مپرس بقصد در دشوارى انداختن، 2- زيرا نادان فرا گيرنده علم بعالم ماند (چون براى بدست آوردن علم آماده گشته و در راه راست قدم نهاده) و دانائى كه در بيراهه قدم نهد (طالب غلبه و برترى باشد) به نادان ماند (چون او مانند نادان مى طلبد چيزى را كه شايسته نمى باشد).

( . ترجمه وشرح نهج البلاغه(فیض الاسلام)، ج 6 ، صفحه ی 1238)

ترجمه مرحوم شهیدی

320 [و به كسى كه از او مشكلى را پرسيد فرمود:] براى دانستن بپرس نه براى آزار دادن كه نادان آموزنده همانند داناست و داناى برون از راه انصاف، همانند نادان پر چون و چراست.

( . ترجمه نهج البلاغه شهیدی، ص 418)

شرح ابن میثم

304- و قال عليه السّلام: لسائل سأله عن معضلة:

سَلْ تَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتاً- فَإِنَّ الْجَاهِلَ الْمُتَعَلِّمَ شَبِيهٌ بِالْعَالِمِ- وَ إِنَّ الْعَالِمَ الْمُتَعَسِّفَ شَبِيهٌ بِالْجَاهِلِ اَلْمُتَعَنِّتِ

اللغة

المعضلة: المسألة المشكلة. و التعنّت: طلب الأمر الشاقّ على من يطلب منه. و التعسّف: الأخذ على غير الطريق.

المعنى

و قد كان عليه السّلام فهم من السائل أنّ غرضه الامتحان فأعرض عن جوابه إلى تأديبه و إرشاده إلى ما ينبغي من وضع السؤال و غرضه و هو التفقّه دون التعنّت لحصول الفائدة بالسؤال الأوّل. و تفقّها و تعنّتا مفعولان له أو مصدران سدّا مسدّ الحال. و رغّب في السؤال على وجه التعلّم بضمير صغراه قوله: فإنّ الجاهل المتعلّم شبيه بالعالم، و وجه الشبه اشتراكهما في طلب العلم و قصده. و تقدير الكبرى: و كلّ من كان شبيها بالعالم فينبغى أن يسلك مسلكه. ثمّ نفّر عن سلوك غير طريق الحقّ في السؤال و العدول به إلى غير المقصود الأصليّ بضمير ثان صغراه قوله: فإنّ العالم. إلى قوله: بالجهل، و وجه الشبه كون ذلك العالم يضع سؤاله في غير موضعه و يطلب ما لا ينبغي كالجاهل بوضع الأسئلة و مواقعها، و تقدير الكبرى: و كلّ من كان شبيها بالجاهل فينبغى أن يجتنب طريقه ليخلص من هذا الشبه.

( . شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 402)

ترجمه شرح ابن میثم

304- امام (ع) در پاسخ كسى كه از وى مشكلى را پرسيد فرمود:

سَلْتَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتاً- فَإِنَّ الْجَاهِلَ الْمُتَعَلِّمَ شَبِيهٌ بِالْعَالِمِ- وَ إِنَّ الْعَالِمَ الْمُتَعَسِّفَ شَبِيهٌ بِالْجَاهِلِ الْمُتَعَنِّتِ

لغات

معضلة: مسأله مشكل تعنّت: درخواست كار دشوار براى كسى كه از او چيزى مى طلبد تعسف: بيراهه رفتن

ترجمه

«بپرس براى آموختن نه براى به مشكل افكندن، زيرا نادانى كه در صدد فراگيرى است مانند داناست اما عالمى كه به بيراهه رود به سان نادان است».

شرح

امام (ع) از گفتار پرسش كننده فهميد كه هدفش آزمودن امام (ع) است، اين بود كه قبل از پاسخ به ادب كردن و راهنمايى او پرداخت بر آنچه شايسته پرسش و هدف پرسيدن است يعنى چيز فهمى نه طرف را به سختى انداختن، چون مورد اوّل براى انسان مفيد است.

تفقّها و تعنّتا دو مفعول له و يا دو مصدرند كه جايگزين حال شده اند، امام (ع) به وسيله قياس مضمرى بر سؤال براى آموزش ترغيب كرده است كه صغراى آن عبارت: فانّ الجاهل المتعلّم شبيه بالعالم است، و وجه شبه، مشترك بودن آن دو تن در دانش طلبى و مقصد است. و كبراى مقدّر آن چنين است: و هر كس كه مانند عالم باشد، شايسته است كه روش او را داشته باشد.

آن گاه از رفتن به راه نادرست در پرسش، و انحراف از آن به چيزى غير از مقصود اصلى به وسيله قياس مضمرى بر حذر داشته است كه صغراى آن: فانّ العالم... بالجهل مى باشد، و وجه شبه آن است كه چنان عالمى سؤال را بى مورد مطرح مى نمايد و همچون نادان پرسشهاى نابجا و درخواست ناروا مى كند، و كبراى مقدّر نيز چنين است: و هر كس كه شبيه نادانان باشد بايد از روش او اجتناب كرد تا از اين شباهت به دور باشد.

( . ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 681 و 682)

شرح مرحوم مغنیه

320- و قال لسائل سأله عن معضلة: سل تفقّها و لا تسأل تعنّتا، فإنّ الجاهل المتعلّم شبيه بالعالم، و إن العالم المتعسّف شبيه بالجاهل المتعنّت.

المعنى

المعضلة: المشكلة، و تفقها: تعلما، و تعنتا: طلبا للغلبة و إظهار الخطأ، و المتعسف: الساعي على غير هدى. و يومئ هذا الجواب من الإمام إلى أن السائل سأله ممتحنا لا مستفهما، و فرق كبير بين من يسأل ليعلم و يعمل، و بين من يسأل ليتعاظم بالصلف و الوقاحة.. ذاك ينشد طريق الهدى و النجاة، و هذا ينحرف عنه الى التيه و الظلمات.

( . فی ضلال نهج البلاغه، ج 4، ص 407)

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

(309) و قال عليه السّلام لسائل سأله عن معضلة: سل تفقّها، و لا تسأل تعنّتا، فإنّ الجاهل المتعلّم شبيه بالعالم، و إنّ العالم المتعسّف شبيه بالجاهل المتعنّت.

اللغة

(المعضلة): المسألة الصّعبة الضّيقة المخارج من الاعضال. (التعنّت) و لا تسأل تعنّتا التعنّت طلب العنت و هو الأمر الشاقّ أى لا تسئل لغير الوجه الّذي ينبغي طلب العلم له كالمغالبة و المجادلة. (العسف): الأخذ على غير الطريق و الظلم أيضا و كذلك التعسّف و الاعتساف- مجمع البحرين- .

الاعراب

تفقّها، مفعول له أو مصدر سدّ مسدّ الحال على وجه المبالغة، و كذا قوله: تعنّتا.

المعنى

وضع عليه السّلام حدّا للمتعلّم في سؤاله عن العالم، و حدّا للعالم في جواب السائل فأشار إلى الأوّل بقوله: (سل تفقّها) أى طرح السؤال لا بدّ و أن يكون من الجاهل بالمسألة فيريد أن يعرف الجواب و يفهمه، فلا بدّ أن يكون سؤاله فيما يحتاج إلى معرفته و على وجه عملىّ، فأمّا السؤال عمّا لا يحتاج إليه أو السؤال عمّا يصعب للسائل أو من يصل إليه الجواب فهمه و هو غير معمول عليه فلا يفيد إلّا المشقّة على السائل و المجيب، و هو التعنّت الّذي نهى عنه عليه السّلام.

و نبّه عليه السّلام إلى الثاني بقوله (إنّ العالم المتعسّف شبيه بالجاهل) و المقصود أنّ المسئول عنه لا بدّ و أن يجيب على السؤال بما يعرفه واضحا و إلّا فيقول لا أدري فلو تعسّف في الجواب أى قصد تسكيت السائل بتقرير امور لا يربط بالسؤال أو لا يعلم صحته فيكون شبيها بالسائل المتعنّت و قد روي عنه حق العالم فيما يلي: من حقّ العالم أن لا تكثر عليه بالسؤال و لا تعتّه في الجواب و لا تضع له غامضات المسائل، و لا تلحّ عليه إذا كسل، و لا تأخذ بثوبه إذا نهض، و لا تفش له سرّا و لا تغتابنّ عنده أحدا، و لا تنقلنّ إليه حديثا، و لا تطلبنّ عثرته، و إن زلّت قبلت معذرته، و عليك أن توقّره و تعظّمه للّه ما دام حافظا أمر اللَّه، و لا تجلس أمامه، و إذا كانت له حاجة فاسبق أصحابك إلى خدمته.

الترجمة

فرمود: براى فهميدن پرسش كن و براى آزار دادن نپرس، زيرا نادان معلّم مانند دانا است، و داناى خلافگو مانند نادان زورگو است.

  • بپرس از براى حقيقت شناسى نه آزردن عالم و ناسپاسى
  • كه شاگرد حقجو چه عالم بودولي نارواگو چه جاهل بود

( . منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج 21، ص 407 و 408)

شرح لاهیجی

(356) و قال عليه السّلام لسائل سئله من معضلة سل تفقّها و لا تسئل تعنّتا فانّ الجاهل المتعلّم شبيه بالعالم و انّ العالم المتعسّف شبيه بالجاهل يعنى و گفت (- ع- ) بسائلى كه سؤال كرده بود از او مسئله مشكلى را كه سؤال كن از براى طلب فهم كردن و سؤال مكن از براى طلب كردن غلط و خطاء و لغزش پس بتحقيق كه آن طالب دانش شبيه بدانشمند است و داناء ظالم شبيه بنادانست

( . شرح نهج البلاغه نواب لاهیجی، ص 321)

شرح ابن ابی الحدید

326: وَ قَالَ لِسَائِلٍ سَأَلَهُ عَنْ مَسْأَلَةٍ- سَلْ تَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتاً- فَإِنَّ الْجَاهِلَ الْمُتَعَلِّمَ شَبِيهٌ بِالْعَالِمِ- وَ إِنَّ الْعَالِمَ الْمُتَعَنِّتَ شَبِيهٌ بِالْجَاهِلِ قد ورد نهي كثير عن السؤال على طريق الإعنات- . و قال أمير المؤمنين ع في كلام له من حق العالم ألا تكثر عليه بالسؤال- و لا تعنته في الجواب- و لا تضع له غامضات المسائل- و لا تلح عليه إذا كسل- و لا تأخذ بثوبه إذا نهض- و لا تفش له سرا و لا تغتابن عنده أحدا- و لا تنقلن إليه حديثا- و لا تطلبن عثرته و إن زل قبلت معذرته- و عليك أن توقره و تعظمه لله ما دام حافظا أمر الله- و لا تجلس أمامه- و إذا كانت له حاجة فاسبق أصحابك إلى خدمته

- . و قال ابن سيرين لسائل سأله- سل أخاك إبليس- إنك لن تسأل و أنت طالب رشد- . و قالوا اللهم إنا نعوذ بك أن تعنت- كما نعوذ بك أن نعنت- و نستكفيك أن تفضح كما نستكفيك أن نفضح- . و قالوا إذا آنس المعلم من التلميذ سؤال التعنت- حرم عليه تعليمه

( . شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید) ج 19، ص 232)

شرح نهج البلاغه منظوم

[311] و قال عليه السّلام- لسائل سئله عن معضلة:

سل تفقّها، وّ لا تسأل تعنّتا، فإنّ الجاهل المتعلّم شبيه بالعالم، و إنّ العالم المتعسّف شبيه بالجاهل.

ترجمه

شخصى از آن حضرت عليه السّلام مشكلى پرسيد (گوئيا شرط ادب كه لازمه تعلّم است بجاى نياورد)

حضرت فرمودند: بپرس براى دانستن و فهميدن، و مپرس بقصد در دشوارى انداختن، زيرا نادانى كه قصدش فرا گرفتن دانش است بدانشمند ماند، و دانشمندى كه منظورش اشكال تراشى است چون آن نادان است.

نظم

  • از آن تابنده مهر چرخ دانشيكى از مشكلى آمد بپرسش،
  • بجا شرط ادب گوئى نياوردز خيل سائلين خود را نه بشمرد
  • بدو تا شاه آموزد ادب رابگيرد ياد آئين طلب را
  • بگفت از دانشت گر هست سهمىبپرس از دانشى كان را بفهمى
  • بتابد نور دانش بر روانتز نادانى كند آسوده جانت
  • نه آن كز راه جهل و شور بختىكشى مسئول را در راه سختى
  • بجاى آنكه بر دانش فزائىز نادانى درى بر رخ گشائى
  • هر آن جاهل ز عالم علم اندوختتو گوئى خود چراغ علم افروخت
  • به بيراهه اگر عالم قدم زدبخطّ علمش از بطلان قلم زد
  • چو گمراهان چو او راهى برآوردمخوان او را تو ديگر دانشى مرد

( . شرح نهج البلاغه منظوم، ج 10، صفحه ی 97 و 98)

منبع:پژوهه تبلیغ

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

اهمیت شعار سلاح هسته‌ای ندادن در اذهان عمومی

اهمیت شعار سلاح هسته‌ای ندادن در اذهان عمومی

در تقابل ایران با اسرائیل و آمریکا، همیشه گزینه حمله اتمی چالش‌برانگیز بوده و هست. عده‌ای می‌گویند: وقتی آمریکا و اسرائیل به عنوان دشمن اصلی ما سلاح اتمی دارند و تجربه نشان‌داده، اگر لازم شود هیچ تعارفی در استفاده از آن ندارند، پس ما هم باید سلاح اتمی داشته باشیم.
باغ خسروشاهی

باغ خسروشاهی

کی از شبهاتی که در سال‌های اخیر سبب تحریف امام در ذهن نسل جوان شده است این ادعا است که برخی می‌گویند امام در باغ‌های بزرگ و مجلل اطراف جماران زندگی می‌کردند و بااین‌وجود در رسانه‌ها به مردم یک‌خانه کوچک و ساده به‌عنوان محیط زندگی ایشان نمایش داده می‌شد
دوگانه نهضت و نظام

دوگانه نهضت و نظام

برخی دوگانه‌ها را ابتدا درک نمی‌کنیم ولی به مرور که مشغول کاری علمی می‌شویم یا طرحی عملی را به پیش می‌بریم متوجه آن می‌شویم و بعد بر سر آن دو راهی به انتخابی خاص دست می‌زنیم.
چرا ظهور حاج قاسم، خارج از نظم جمهوری اسلامی امکان تاریخی ندارد؟

چرا ظهور حاج قاسم، خارج از نظم جمهوری اسلامی امکان تاریخی ندارد؟

شهید سلیمانی بی‌شک در زمره شخصیت‌هایی است که جامعه ایرانی بشدت از وی متأثر خواهد بود. احتمالاً در طول تاریخ هیچ بدرقه‌ای به میزان تشییع پیکر او شکوهمند نبوده است.
آب و برق مجانی می‌شود!

آب و برق مجانی می‌شود!

پر بازدیدترین ها

راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن

راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن

قرآن کریم که بزرگترین معجزه پیامبراکرم(ص) است و تمام آنچه را که بشر برای هدایت نیاز داشته ودر آن آمده است، کاملترین نسخه برای آرامش روح است.
تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان ʆ) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان (6) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

این نوشتار در نقد سلسله مقالاتی است که فتح ایران توسط اعراب مسلمان را یکی از مقاطع تلخ تاریخ معرفی نموده‌اند.
چرا ظهور حاج قاسم، خارج از نظم جمهوری اسلامی امکان تاریخی ندارد؟

چرا ظهور حاج قاسم، خارج از نظم جمهوری اسلامی امکان تاریخی ندارد؟

شهید سلیمانی بی‌شک در زمره شخصیت‌هایی است که جامعه ایرانی بشدت از وی متأثر خواهد بود. احتمالاً در طول تاریخ هیچ بدرقه‌ای به میزان تشییع پیکر او شکوهمند نبوده است.
Powered by TayaCMS