آثار، ايثار، سيدالشهدا، محرم، شهادت، قيام
اسدالله افشار
به مناسبت ماه محرم الحرام، ماه حزن آل الله
اشاره: شب و روز اول محرم به عنوان اول سال قمری دارای نماز و آداب خاصی است که در کتاب شریف مفاتیح الجنان بیان شده است. محرم ماه حزن و اندوه و عزاداری شیعیان در شهادت حضرت امام حسین (ع) است. حوادث و وقایع فراوانی در ماه محرم رخ داده است که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
غزوه ذات الرقاع، فتح خیبر، ازدواج حضرت زهرا، ورود امیر المومنین(ع)، حادثه خونین کربلا و شهادت امام حسین (ع) و اسارت خاندان امام به کوفه و شام.
همچنین نقل است که به خلافت رسیدن عثمان، قتل محمد امین برادر مامون عباسی، قتل جعفر برمکی و انقراض آل برمک و دولت برامکه، واقعه هولاکو و مستعصم و انقراض دولت بنی عباس در این ماه بوده است. عروج حضرت ادریس به آسمان، استجابت دعای حضرت زکریا(ع)، عبور حضرت موسی(ع) از دریا و غرق شدن فرعونیان در نیل و عذاب اصحاب فیل نیز در ماه محرم رخ داده است.
نگارنده به دلیل حادثه جانخراش و خونین کربلا و حوادث تکان دهنده در آن برخود فرض دانسته تا نکاتی را به اختصار در این زمینه مطرح و مورد اشاره قرار دهد؛ حسین بن علی(ع) اسوه کامل: وقتی خداوند برای هدایت بشر راهنما فرستاد و برای تعیین راه و پیمودن مسیر، حجت قرار داد همه ابعاد را در نظر داشت. الگوهای مکتبی، الگوی همه جانبه امت برای راهیابی به کمال و خودسازی و بندگی‌اند. حسین بن علی(ع) نیز یکی از این اسوه‌های کامل و الگوهای همه جانبه است و آنچه از حضرتش باید آموخت، نه تنها درس حماسه و جهاد و ظلم ستیزی که درس عبودیت و سخاوت و جوانمردی و ارزش‌گرایی و تهجد و انس با قرآن و تکریم انسان است. شخصیت وی به حادثه شور آفرین و حماسی عاشورا و انگیزه آفرینی جهاد در کربلا خلاصه نمی‌شود. امروز اگر آن باده جانبخش در ساغر دلمان نیست می‌توان و باید از چشمه فیض دیگری شور و حال گرفت و سیره حسینی را چراغ راه قرار داد. در عصر بازسازی ایمانی و فرهنگی توجه به ابعاد الگویی امام حسین (ع) ضروری است. آن حضرت تنها در کربلااسوه ما نیست، الگو بودنش تنها در زمینه حماسه و خون و شهادت هم نیست؛ حتی در کربلا هم فقط کربلای حماسه و جهاد نبود و اوج صحنه‌های آن روز جاویدان هم تنها شهادت امام و یارانش نبود. حسین بن علی(ع) مقتدای همه و همیشه و همه جاست؛ چه در جنگ و چه در صلح، چه در میدان جهاد و چه در عرصه اعتقاد، چه در صداقت و پاکی، چه در شجاعت و بی باکی، چه در روحیه شهادت طلبی، چه در عبادت‌ها و راز و نیازهای نیمه شب.
امام حسین (ع) سمبل عزت وافتخار:
مکتب حسینی، مکتب عزت آفرین و کرامت ساز است. امام حسین (ع) سمبل عزت و افتخار برای همه عزت دوستان و کرامت خواهان جهان، اعم از مسلمان و غیر مسلمان است. بی‌تردید، شخصیت و هویت هر فردی که در کوران زندگی و در فراز و نشیب روزگار هویدا می‌شود و صلابت و استواری انسان در برابر بحرانها و حوادث گوناگون حاکی از شرافت و عزت درون و باطن او است. در تاریخ حسینی، کربلا که رخدادی بس عظیم و شگفت انگیز است، هویت جوانمردی و کرامت امام حسین (ع) و یاران باوفای ایشان را به تصویر کشیده است. از همین روست که درگذران زمان خصال نیک و پسندیده حسینی بیشتر جلوه کرده است و چشمان تیز بین تاریخ، همواره عزت و صلابت آموزگار بزرگ کربلا را ثبت و ضبط کرده است. امام حسین (ع) در نخستین خطبه روشنگر خود فرمود: «الاترون ان الحق لایعمل به، وان الباطل لایتناهی عنه؟ لیرغب المومن فی لقاء الله محقا، فانی لااری الموت الاسعاده، ولاالحیاه مع الظالمین الابرما: آیا نمی‌بینید که به حق عمل نشده، از باطل دوری نمی‌شود؟ در این صورت شایسته است که مومن خواهان لقای پروردگارش گردد. من مرگ را جز خوشبختی نمی‌دانم و زندگی با ستمکاران را جز بدبختی نمی‌بینم» ( تاریخ طبری، ج 5، ص 404، تحف العقول، ص 174، المعجم الکبیر، ج 3، ص 115 و کشف الغمه، ج 2، ص 32)
در فرازی از خطبه دیگر خطاب به همه انسانها و وجدانهای بیدار و به تمامی عزت خواهان و کرامت طلبان جهان می‌فرماید:« الاو ان الدعی قد رکز بین اثنتین، بین السله واذله وهیهات منا الذله یابی الله ذالک لنا و رسوله، و المومنون، و حجور طابت و طهرت، وانوف حمیه، و نفوس ابیه من ان نوثر طاعه اللثم علی مصارع الکرام: آگاه باشید که این فرومایه( ابن زیاد)، فرزند فرومایه مرا میان دو راهی شمشیر و خواری قرار داده است وهیهات که ما تن به خواری دهیم؛ زیرا خداوند و پیامبرش و مومنان از اینکه ما تن به خواری دهیم ابا دارند و دامنهای پاکیزه و جانهای باغیرت و نفوس با شرافت روا نمی‌دارند که ما فرمانبرداری از فرومایگان را بر قتلگاه راد مردان مقدم بداریم» ( اثبات الوصیه، ص 142، تحف العقول، ص 171 و شرح ابن ابی الحدید، ج 3، ص 249)
انقلاب دینی امام حسین(ع):
حرکت امام حسین (ع) در محرم 61 هجری قمری که منجر به حادثه عاشورا گردید چیزی جز یک انقلاب عظیم اسلامی و تلاش در راستای تحول و اصلاح جامعه اسلامی نبود. انقلاب دینی امام حسین (ع) به عنوان مهمترین عامل برقراری اسلام راستین و کوبنده تحریفات دینی، همواره در طول تاریخ مورد بغض دشمنان اسلام و دیانت بوده است. در کنار دشمنان خارجی، همواره دوستان نادان متن جامعه اسلامی و مسلمانان ناآگاه نیز، خواسته یا ناخواسته، ضربه‌های هولناکی به این حادثه بزرگ وارد کرده‌اند. فرهنگ عاشورا در طول تاریخ همواره برای جامعه اسلامی و مومنین الهام بخش بوده و به تعبیر روایت، حرارتی در دلهای مومنین ایجاد کرده که هرگز به سردی نمی‌گراید. جلوه‌های این الهام بخشی را در طول تاریخ و خصوصا در دوران اخیر در پیروزی انقلاب اسلامی، حماسه آفرینی‌های8 سال دفاع مقدس و پیروزی جنگ 33 روزه لبنان در مصاف با اسرائیل غاصب و.. به وضوح می‌توان مشاهده نمود.
چرایی قیام مقدس و پرشکوه امام حسین(ع):
علت قیام مقدس و پرشکوه امام حسین(ع) ریشه در انحراف‌های بنیادی و اساسی در جامعه اسلامی داشت. این انحراف‌ها زاییده انحراف حکومت اسلامی از مسیر اصلی خود از سقیفه به بعد بود که پس از شهادت علی(ع) کلا به دست سلسله سفیانی و حزب ضد اسلامی اموی افتاد. به گواهی اسناد تاریخی، سران این حزب هیچ اعتقادی به اسلام و اصول آن نداشتند و ظهور اسلام و به قدرت رسیدن پیامبر اسلام(ص) را جلوه‌ای از پیروزی تیره بنی هاشم بر تیره بنی امیه، در جریان کشمکش قبیلگی در درون طایفه بزرگ قریش می‌دانستند و با یک حرکت خزنده به تدریج در پوشش اسلام به مناصب کلیدی دست یافتند و سرانجام از سال چهلم هجری، حکومت اسلامی و سرنوشت و مقدرات امت اسلامی به دست این حزب افتاد و پس از بیست سال حکومت معاویه و به دنبال مرگ وی پسرش یزید به قدرت رسید که اوج انحراف بنیادی و جلوه‌ای آشکار از ظهور، جاهلیت نو در پوشش ظاهری اسلام بود.
امام حسین(ع) نمی‌توانست در برابر چنین فاجعه‌ای سکوت کند و احساس وظیفه می‌کرد که در برابر این وضع اعتراض و مخالفت کند. سخنان، نامه‌ها و سایر اسنادی که از امام حسین(ع) به دست ما رسیده، به روشنی گویای این مطلب است. این اسناد بیانگر آن است که از نظر امام، پیشوا و رهبر مسلمانان شرایط و ویژگی‌هایی دارد که امویان فاقد آنها بودند و اساس انحراف‌ها و گمراهی‌ها این بود که عناصر فاسد و غیر لایق، تکیه بر مسند خلافت اسلامی و جایگاه والای پیامبر زده بودند و حاکمیت و زمامداری آنها، آثار و نتایج بسیار تلخ و ویرانگری به دنبال آورده بود.
پیام قیام سید الشهدا(ع):
پیام قیام با شکوه سید الشهدا(ع) منحصر به آن زمان نیست، بلکه این پیام پیامی جاوید و ابدی است و فراتر از محدوده زمان ومکان است، هر جا و در هر جامعه‌ای که به حق عمل نشود و از باطل خودداری نشود، بدعتها زنده و سنتها نابود شود، هر جا که احکام خدا تغییر و تحریف یابد و حاکمان و زمامداران با زور و ستمگری با مردم رفتار کنند، در هر جامعه‌ای که ویژگی‌های جاهلیت را داشته باشد آن جامعه، جامعه ای یزیدی بوده و مبارزه و مخالفت با مفاسد و آلودگی‌ها و آمران و عاملان آنها، کاری حسینی خواهد بود.
آثار و برکات اجتماعی نهضت سید الشهدا(ع):
1- بقای شریعت اسلام: مقاومت و پایداری سید الشهدا(ع) بود که شریعت اسلام را بعد از اینکه در اثر طغیان معاویه و جور و بیداد او رو به اضمحلال گذارده بود و تغییر و تبدیلی که او و پسر ناخلفش یزید در این دین بنا گذاشته و اساس دیانت را متزلزل بلکه مشرف به انهدام نموده بودند نجات بخشید. نهضت این بزرگوار و قیام نیرومندانه‌اش، بقای دین را باعث گردیده و با خون خود واصحاب و یارانش، گلستان دین را آبیاری و نهال گلستان شریعت را سرسبز و شاداب نمودند. اگر نهضت مقدس حسین نبود از اسلام به غیر از اسلام اموی و از دین جز دین یزیدی و دین تشریفاتی چیزی باقی نمانده بود.
2- احیای امر به معروف و نهی از منکر: از جمله آثار مهم سیاسی- اجتماعی قیام و نهضت حیاتبخش حسینی که به جای مانده، آشکار ساختن اسلام صحیح و احیای امر به معروف و نهی از منکر بود تا بطلان اسلام انحرافی اموی که پس از رحلت نبی اکرم(ص) صورت گرفت، روشن شود. در زیارت وارث می‌خوانیم:« اشهد انک قد اقمت الصلوه و اتیت الزکوه امرت بالمعروف و نهیت عن المنکر». بنابراین نهضت و شهادت سید الشهدا(ع) دو معنی داشت: 1- نفی آنچه به نام اسلام مطرح بود 2- اثبات آنچه از اسلام فراموش گشته و انکار شده بود- مانند امر به معروف ونهی از منکر و این هر دو با هم یعنی احیای اسلام محمدی.
3- دمیدن روح استقامت و آزادیخواهی : یکی دیگر از آثار و برکات سیاسی- اجتماعی سید الشهدا(ع) این بود که نه فقط با حرف که درعرصه عمل هم روح استقامت و پایداری و آزادیخواهی و حفظ کرامت و عزت نفس را در کالبد بی روح مسلمین در همه اعصار دمید. امام حسین(ع) با استقامت خود در برابر بنای شرک و اساس کفر و الحاد و بذل جان و تمام هستی خود در این را هم قدس باعث دمیده شدن روح پایداری و آزادگی در بین مردم گشت، به طوری که در قیام‌های بعد از آن حضرت این امر به خوبی مشهود است.
4- قیام حسینی الگوی قیام‌های مقدس دیگر: اثرات نهضت امام حسین(ع) از خود دستگاه اموی و دشمنان حضرت شروع شد. درست مثل آبی که با حرارت رو به جوشیدن می‌رود، پس از به جوش آمدن نخست حبابهایی از ته دیگ بالا آمده و در روی آب می‌ترکد، پس از آن کم کم جوشیدن آغاز می‌گردد. انقلاب یک جامعه علیه دستگاه ظلم نیز به همین شکل است، اول انتقادها و فریادهای عدالتخواهی و تظلم که به حکم حبابهای ته دیگ هستند از گوشه و کنار کشور برمی‌خیزند و رفته رفته جان گرفته و دیگ جامعه، جوشیدن آغاز می‌کند و دستگاه ستم را آن قدر بالا و پایین می‌برد که به صورت کف بی‌ارزشی بر روی زمین می‌ریزد. بعد از شهادت امام حسین (ع) بلافاصله این فریادها و انتقادها که مقدمه فرو ریختن ارکان حکومت منحوس بنی امیه بود بلند شد. « سنان بن انس» هنوز از قتلگاه امام بیرون نرفته بود که یارانش به او گفتند: تو حسین بن علی، پسر پیغمبر، نوه رسول خدا(ص) را کشتی! تو مردی را کشتی که از همه عرب بزرگتر است وآمده بود تا حکومت را از دست بنی امیه بگیرد! اکنون پیش امرای خود برو و پاداش خود را بگیر و بدان که اگر تمام موجودی خزانه‌های خودشان را در برابر کشتن حسین به تو بدهند باز هم کم است.
شمار این انقلابها زیاد است که ما در اینجا به چندنمونه اشاره می‌کنیم:
انقلاب توابین: این انقلاب در کوفه بر پا گردید و واکنش مستقیم قتل امام بود و انگیزه آن احساس گناه به علت یاری نکردن امام پس از آنکه کتبا از او دعوت کردند به کوفه آید، بود. لذا کوفیان خواستند ننگی را که مرتکب شده بودند با انتقام از قاتلان آن حضرت بشویند و دست به قیام زدند. این واقعه در سال 65 هجری روی داد.
انقلاب مدینه: هدف این انقلاب خونخواهی نبود بلکه انقلابی بود علیه حکوت ستمکاربنی امیه. شرکت کنندگان در این قیام یک هزار تن بودند که به دست سپاهیان شام و با نهایت وحشیگری سرکوب گردید.
قیام مختار ثقفی: این قیام در سال 66 هجری در عراق به انگیزه خونخواهی امام حسین(ع) و انتقام از قاتلان او صورت گرفت. این انقلاب به رهبری مختار توانست در یک روز دویست و هشتاد تن از قاتلان امام حسین(ع) را به قتل رساند.
انقلاب مطرف بن مغیره: وی در سال 77 هجری علیه حجاج بن یوسف شورید و عبد الملک بن مروان را از خلافت خلع کرد.
انقلاب ابن اشعث: او نیز بر علیه حجاج در سال 81 هجری شورید و عبد الملک مروان را از خلافت خلع کرد. این شورش تا سال 83 به طول انجامید. در آغاز، پیروزی‌های نظامی به دست آورد اما بعدها شکست خورد.
6- انقلاب زید بن علی: وی که از فرزندان امام زین العابدین(ع) بود در سال 122 هجری در کوفه قیام کرد اما بی درنگ به وسیله سپاهیان شام که در آن هنگام در عراق بودند سرکوب گردید.
7- قیام حسین بن علی، شهید فخ: فخ نام وادی و محلی است در قسمت غربی و یک فرسخی شهر مکه و آنجایی است که حسین بن علی( صاحب فخ) علیه حکومت عباسی در سال 169 هجری قیام کرد و با یاران خویش به شهادت رسید. وی یکی از سادات و علمای اسلام بود که برای عظمت تشیع با خون خویش پس از حدود یک قرن از ماجرای کربلا اثری عمیق در عالم تشیع به جای گذاشت.