کلمات کلیدی: پوشش و حجاب، زندگي روزمره، زنان قم، بدن، مد، تمايزيابي، آراستگي، هويت يابي، پوشش راحت، پوشش رسمي، فضاي عمومي و خصوصي
نویسنده : مهدي فرجي – نفيسه حميدي
طرح مذکور به سفارش دفتر برنامه‌ریزی پژوهش‌های کاربردی و در ادامه‌ی طرح «بررسی نگرش زنان نسبت به انواع پوشش‌های رایج» توسط جناب آقای مهدی فرجی و خانم نفیسه حمیدی در سال 1387 انجام شده است. در طرح قبل نگرش زنان نسبت به حجاب مورد بررسی قرار گرفت. در این طرح وضعیت فعلی پوشش و حجاب به پیمایش گذاشته شده است. مطالب طرح مذکور در پنج فصل کلیات، دیدگاه نظری، تحلیل یافته‌ها، جمع‌بندی و نتیجه‌گیری ارائه گردیده و در نهایت پیوست‌ها آمده است.
هدف اصلی پژوهش بررسی فرهنگ پوشش و حجاب زنان در زندگی روزمره است.
اهداف جزئی عبارتند از:
• ارائه‌ی تصویری از تنوع پوشش و حجاب زنان در زندگی روزمره‌ی زنان شهرستان قم؛
• ترسیم نگرش‌های متنوع نسبت به پوشش و حجاب در شهرستان قم؛
• به تصویر کشیدن اشکال حجاب و پوشش برحسب محیط‌های اجتماعی مختلف و فضاهای فرهنگی متفاوت در شهرستان قم؛
• مشخص کردن نگرش‌ها و عملکرد‌های زیبایی‌شناختی زنان در شهرستان قم نسبت به اشکال پوشش و حجاب در تکمیل مبحث فضاهای فرهنگی؛
• بیان رابطه‌ی بدن و مدیریت بدن با نوع پوشش و حجاب؛
• بیان خاستگاه‌های اقتصادی افراد، اقتصاد پوشش و نسبت آن با انواع پوشش و حجاب.
در مبحث نظری ابتدا پوشش به مثابه‌ی امری دینی یعنی حجاب مد نظر قرار گرفته است. از این منظر نگرش زنان به حجاب از چهار بعد که سه بعد آن نگرشی و یک بعد آن رفتاری است و بر اساس مدل سنجش دین‌داری گلاک و استارک ساخت شده، بررسی گردیده است. در مرحله‌ی بعد پوشش از منظر جامعه‌شناختی بررسی شده است. در این راستا ابتدا نگرش به ترکیب‌ها، حالت‌ها ورنگ‌های پوشش‌های موجود و سپس نگرش به پوشش در پنج بعد تمایزیابی، هویت‌یابی، آراستگی ظاهری، پوشش راحت و پوشش رسمی مورد نظر واقع شده است.
روش تحقیق پیمایش با ابزار پرسش‌نامه است که به صورت کتبی پر شده است. جامعه‌ی آماری، زنان 15 ساله و بیشتر در شهرستان قم 1386 است که بر اساس فرمول برآورد حجم نمونه حدود 600 نفر به عنوان نمونه انتخاب شده‌اند.
شیوه‌ی نمونه‌گیری خوشه‌‌ای چند مرحله‌ای متناسب با حجم (pps) استفاده شده است. در شهرستان قم 60 بلوک به طور تصادفی انتخاب شده است. در هر بلوک با 10 نفر مصاحبه صورت گرفته است.
نتایج اساسی تحقیق نشان می‌دهند:
• زنان فضا را به دو حوزه‌ی عمومی و خصوصی تقسیم می کنند. انتخاب رنگ، حالت لباس از نظر تنگی و گشادی، کلفت یا نازک بودن، بلندی و کوتاهی، هم‌چنین ترکیب‌هایی از لباس‌ها بسیار به این دو حوزه بستگی دارد.
• اکثر زنان در شهرستان قم (76 درصد) لباس‌های با رنگ تیره در فضای عمومی و لباس‌های با رنگ روشن را در فضای خصوصی (4/59 درصد در خانه و 8/55 درصد در مهمانی‌ها و مجالس زنانه) استفاده می‌کنند. در واقع هرچه از میزان عمومی بودن فضا کاسته می‌شود تمایل به استفاده از رنگ‌های روشن بیشتر می‌گردد.
• ترکیب لباس نیز همانند رنگ آن متأثر از فضای عمومی یا خصوصی است. در حوزه‌ی عمومی بیشتر زنان قمی چادری هستند. 88 درصد چادر و مقنعه، 1/73 درصد چادر، 5/61 درصد شلوار و مقنعه استفاده می‌کنند. این در حالی است که در فضای خصوصی مثل خانه، از پوشیدن بلوز و شلوار برای 7/82 درصد و بلوز و دامن برای 55 درصد استقبال می‌شود. نوع پوشش زنان در مقابل نامحرم در خانه 8/83 درصد چادر سفید و رنگی و 7/49 درصد مانتو و شلوار و روسری بوده است.
• حالت لباس نیز از این قاعده مستثنی نبوده و متناسب با فضا تغییر می‌یابد. اکثر زنان در شهرستان قم یعنی 6/66 درصد از لباس‌های بلند و گشاد برای حوزه‌ی عمومی استفاده می‌کردند. بیشتر آنها با لباس‌های تنگ و جذب (7/89 درصد)، کوتاه (4/83 درصد)، نازک (5/96 درصد)، آستین کوتاه (93 درصد)، شلوارهای کوتاه (8/91 درصد) در حوزه‌ی عمومی مخالف بوده و استفاده نمی‌کردند.
• نتایج مربوط به ابعاد حجاب نشان می‌دهد که 2/92 درصد از زنان قمی اعتقاد به حجاب داشته‌اند. با کمی تفاوت نگرش به احکام حجاب قرار دارد، 91 درصد از آنها با احکام حجاب موافقند. 7/88 درصد در بعد رفتار حجاب معتقد بودند که اکثر اوقات حجاب خود را رعایت می‌کنند، 6/80 درصد موافق پیامدهای مثبت حجاب هستند.