کلمات کلیدی: دعا براي فرزندان
نویسنده :محتشم مومنی
دعا ارتباط گرفتن با حضرت حق و استمداد از ذات ربوبی او برای یاری دعا کننده و رساندن او به مقصد و مقصود است.
در مقاله حاضر نویسنده نگاهی اجمالی به آیات قرآن درباره «دعا برای فرزند» دارد.
در میان نهادهای موجود در یک اجتماع بی‌شک نهاد خانواده از نقش و اصالت بی‌بدیلی برخوردار می‌باشد. چرا که در این نهاد است که پایه‌های یک اجتماع سالم و انسانی ریخته شده و زمینه‌های بروز استعدادهای آدمی فراهم می‌گردد. در این اجتماع کوچک که تعداد افراد آن معمولاً از تعداد انگشتان یک دست فراتر نمی رود تمام هم و غم اولیا معطوف به سعادت و تعالی فرزندان است و در این راه از هر گونه تلاش مادی و معنوی فروگذار نمی‌باشند. آنان برای ترقی فرزندان خود که در واقع ثمره عمر ایشان محسوب می‌شوند از هیچ گونه تلاشی دست برنداشته و تمامی تجارب و معلومات خود را در این راه به یاری می‌گیرند که از این جمله می‌توان به موضوع «دعا» اشاره کرد. آنان به تجربه دریافته‌اند که آدمی بدون بهره بردن از امدادهای الهی هرگز قادر نخواهد بود در مسیر زندگی به موفقیت قابل توجهی دست پیدا کند از همین رو در سرلوحه کارها و فعالیت‌های خود در جهت سعادت فرزندان استفاده از دعا را قرار می‌دهند.
باید دانست که استفاده از «دعا» در جهت تعلیم و تربیت فرزندان و رسیدن آنان به سعادت دنیوی و اخروی تا آنجا در خور اهمیت است که حتی اولیاء الهی و رهبران معنوی انسانها نیز خود را از آن بی نیاز ندانسته و در هر فرصتی دست نیاز به درگاه خالق بی نیاز برده و از آن ذات یگانه و قادر بی چون، در این راستا طلب امداد نموده‌اند.
دعای امام سجاد(ع) برای تربیت فرزندانش
امام سجاد(ع) که در علم و ایمان متصل به دریای بی پایان الهی است در این جهت نمونه‌ای کامل و صادق می‌باشد. آن حضرت(ع) در کتاب گرانسنگ (صحیفه سجادیه) یکی از دعاهای خود را مختص فرزندان قرار داده و با کمال تضرع و خشوع از خداوند متعال درجهت رسیدن فرزندانش به کمال و سعادت طلب یاری می‌فرماید. ایشان در فرازی از این دعا که دعای بیست و پنجم از این کتاب شریف است می‌فرمایند:
«و اعنی علی تربیتهم و تادیبهم و برهم»
«خداوندا مرا در تربیت و نیکی نمودن به فرزندانم یاری فرما.»
این دعای ارزشمند که از زبان یکی از اولیای خداوند صادر گردیده در واقع اتمام حجتی است برای ما که بدانیم بدون یاری گرفتن از پروردگار و خالق خویش در این جهت توفیقی حاصل نخواهیم کرد و از همین رو باید از سلاح دعا در راستای تربیت فرزندان غفلت نکرد و هرگز مغرور به چند ورقی که خوانده یا نوشته ایم نباشیم و یقین داشته باشیم که تنها و تنها با یاری خداوند است که می‌توانیم فرزندان خود را از گرداب حوادث نجات دهیم و به ساحل امن و آرامش برسانیم.
و اما قرآن کریم به عنوان نسخه‌ای بی نظیر درد مادی و معنوی بشری در آیات متعددی از دعاهایی یاد می‌کند که انبیاء و اولیای الهی در آنها از خداوند متعال سعادت دنیوی و اخروی فرزندان خود را طلب نموده‌اند.
دعای عبادالرحمن
در آیه هفتاد و چهارم از سوره مبارکه فرقان از زبان کسانی که از سوی خداوند به عنوان «عبادالرحمان» معرفی شده‌اند، می‌خوانیم:
«ربنا هب لنا من ازواجنا و ذریاتنا قره اعین و اجعلنا للمتقین اماما:
پروردگارا همسران و فرزندان ما را برای ما مایه روشنی چشم قرار ده و ما را برای پرهیزکاران پیشوا و پیشرو گردان».
در این آیه شریفه اولیای خاص خداوند از پیشگاه او درخواست می‌کند که همسران و فرزندان آنان را در این عالم مایه سرافرازی ایشان قرار دهند که از این طریق چشم ایشان همواره به افتخارات مادی و معنوی آنها روشن بوده و از ناحیه آنان گزندی متوجه آنها نشود. همچنین در ادامه می‌خوانیم که ایشان به این مطلب با تمام بزرگی و عظمت اکتفا نکرده و مقامی بس ارجمند و گرامی را برای آنان از خداوند مسئلت می‌نماید که همانا مقام امامت و پیشوایی متقین و پرهیزکاران است. مقامی که به تصریح آیه یکصدوسی ام از سوره مبارکه بقره هرگز به ستمکاران نخواهد رسید و چنانچه انسانی به این مرتبه از کمال دست یابد از خاصان درگاه الهی شده و سعادت دنیوی و اخروی خود را به اعلی درجه تأمین نموده است.
دعای حضرت ابراهیم(ع)
یکی از انبیای عظیم الشان خداوند حضرت ابراهیم(ع) است که در راه انجام رسالت الهی خود از هیچ گونه کوششی دریغ نورزید. و داستان مجاهدات او در راه اعتلای کلمه توحید به مکرر در قرآن کریم ذکر گردیده است. و یکی از سوره‌های قرآن کریم نیز به نام این نبی مکرم نامگذاری شده است در آیه چهلم از این سوره از زبان آن حضرت(ع) می‌خوانیم که به هنگام دعا برای فرزندان خود به درگاه خداوند چنین عرضه می‌دارد:
«رب اجعلنی مقیم الصلوه و من ذریتی ربنا و تقبل دعاء
پروردگارا مرا و فرزندان مرا از برپا دارندگان نماز قرار ده و خداوندا این دعا را از من بپذیر.»
در میان تمامی عبادات بی شک «نماز» در سازندگی اخلاقی و معنوی انسان نقش بسزایی داشته و هیچ کدام از عبادات دیگر در این جهت به پایه نماز نمی‌رسند چرا که هر گاه آدمی در طول شبانه روز پنج مرتبه در پیشگاه خداوند حاضر شده و با آن ذات یگانه به راز و نیاز بپردازد چراغ یاد او همواره در جان و دلش روشن خواهد بود و همین یاد پیوسته پروردگار او را به سوی سعادت و دست کشیدن از معاصی رهنمون می‌گردد و به همین دلیل در این آیه شریفه حضرت ابراهیم(ع) پیش از هر گونه تقاضای دیگر از خداوند متعال برای فرزندان خود، می‌خواهد که او و فرزندانش را از نمازگزاران و برپا دارندگان نماز قرار دهد. زیرا آن حضرت(ع) می‌داند مادامی که فرزندانش از طریق نماز با ذات خداوند در ارتباطی دائمی قرار دارند از مکاید شیطانی برکنار بوده و در نتیجه در صراط مستقیم عبودیت و سعادت گام برمی دارند.
دعا در هنگام ساختن کعبه
همان طور که قبلاً گفته شد ابراهیم(ع) از جمله انبیای الهی است که داستان زندگی او به دفعات در قرآن کریم ذکر شده و از جمله در سوره مبارکه بقره به فرازهایی از زندگی آن حضرت اشاره گردیده است. در آیه یکصد و بیست و هشتم از این سوره مبارکه می‌خوانیم که آن حضرت آن گاه که به همراه فرزند برومندش اسماعیل(ع) دست بکار ساختن خانه کعبه بودند دست به دعا برداشته و از خداوند چنین درخواست می‌نمایند:
«ربنا واجعلنا مسلمین لک و من ذریتنا امه مسلمه لک و...:
پروردگارا ما و فرزندان ما را از تسلیم شدگان در برابر خود قرار ده»
اسلام و تسلیم در برابر خداوند مقام و مرتبه ایست که آرزوی تمامی انسان‌های عارف به حق بوده و همه آنان که در مسیر رضای خداوند گام برمی دارد تمام هم و غمشان رسیدن به این مقام و رتبه باارزش است. زیرا با رسیدن به مقام تسلیم انسان، مورد محبت تام و تمام خداوند قرار گرفته و از غم دو جهان آسوده می‌شود. این مرتبه از عبودیت و بندگی خداوند از چنان ارزشی برخوردار است که در آیه یکصد و سی و دوم از سوره مبارکه بقره از زبان ابراهیم (ع) و نواده گرامیش حضرت یعقوب(ع) خطاب به فرزندانشان می‌خوانیم که به آنان وصیت می‌کنند که: (مبادا جز در حالت تسلیم و مسلمانی مرگ را ملاقات کرده و از دنیا بروید)
و همین وصیت گویای اهمیت و ارزش این مرتبه از عبادت و بندگی است چرا که هر انسانی مهمترین سخن و سفارش خود به نزدیکانش را همواره در آخرین لحظات دیدار آنان و به هنگام مرگ بر زبان جاری می‌کند در آیه مورد بحث نیز دو تن از پیامبران عظیم الشأن الهی از خداوند برای فرزندان خود مقام تسلیم را طلب می‌کنند. و با توجه به این مطلب که دعای آن دو بزرگوار برخاسته از قلبی سلیم و دلی آگاه و بصیرتی خلل ناپذیر می‌باشد به اهمیت مقام تسلیم بیشتر واقف می‌شویم زیرا چنانچه مقامی برتر از مقام تسلیم در پیشگاه خداوند می‌شناختند بدون شک از درخواست آن امتناع نمی‌نمودند.
دعای مادر مریم
خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن کریم به این مطلب تصریح فرموده و انسانها را یادآور شده که دشمنی سرسخت و عنود به نام شیطان در مسیر آنان کمین کرده و هر آن مترصد آن است که به لطایف الحیل آنان را از صراط مستقیم بلغزاند.
و به شقاوت دنیا و آخرت مبتلا گرداند. و به همین خاطر یکی از اموری که در سرلوحه دعاهای اولیای الهی بوده است درخواست از خداوند در جهت در امان ماندن از مکاید این دشمن دیرینه انسان بوده و در آیه سی و هشتم از سوره مبارکه آل عمران نیز از زبان مادر گرامی حضرت مریم(س) می‌خوانیم که به هنگام ولادت او از خداوند درخواست می‌نماید که او و فرزندانش را از گزند شیطان و وسوسه‌های او در امان بدارد:
«فلما وضعتها قالت رب... انی اعیذها بک و ذریتها من الشیطان الرجیم:
پس هنگامی که او را بر زمین نهاد گفت پروردگارا... همانا من او و فرزندانش را از شیطان رانده شده به تو می‌سپارم.»
دعا برای داشتن فرزندان شایسته
در سوره مبارکه احقاف آیه پانزده خداوند متعال می‌فرماید:
«و وصینا الانسان بوالدیه احسانا... حتی اذا بلغ اشده و بلغ اربعین سنه قال رب.... اصلح لی فی ذریتی انی تبت الیک و انی من المسلمین:
و انسان را نسبت به پدر و مادرش سفارش کردیم... تا آنگاه که به رشد کامل خود برسد و به چهل سال برسد می‌گوید: پروردگارا... فرزندانم را برایم شایسته گردان در حقیقت من به درگاه تو توبه آوردم و من از فرمان پذیرانم»
در این آیه شریفه خداوند از زبان حال انسانها به هنگام رسیدن به سن رشد عقلانی و کمال که سن چهل سالگی است سخن به میان آورده و به مخاطبان قرآن کریم یادآور گردیده که باید یکی از مهمترین دعاهایشان دعا درباره اصلاح فرزندان و شایستگی آنان باشد چرا که صالح بودن فرزندان علاوه بر آنکه سعادت دنیوی و اخروی خود آنان را در پی خواهد داشت، مایه آرامش فکری و روحی والدین بوده و اینان نیز در سایه شایستگی فرزندان می‌توانند با خیالی آسوده مدارج تعالی مادی و معنوی خود را طی کرده و به عبادت پروردگار و خدمت به جامعه بپردازند.
شایستگی فرزندان از چنان درجه والایی برخوردار است که در کلامی گران سنگ از پیامبر اکرم(ص) می‌خوانیم:
«الولد الصالح ریحانه من ریاحین الجنه:
فرزند شایسته گلی از گلهای بهشت است»
و با این حال چه سرمایه‌ای ارزشمندتر از فرزند صالح و شایسته، و به همین دلیل به امر پروردگار و سفارش پیامبر اکرم (ص) و اولیای الهی، والدین بصیر و دلسوز باید در رأس دعاهای خود دعا برای اصلاح و صالح بودن فرزندان را قرار دهند.