کلمات کلیدی: تنبيه خوب هم داريم
نویسنده :
تربیت و رشد صحیح فرزندان از جمله دغدغه‌های مهم والدین محسوب می‌شود و همین اصل مهم باعث شده که پدران و مادران برای موفقیت و به ثمر رساندن فرزندانشان از روش‌های تربیتی مختلفی استفاده کنند و در این مسئله کوشا باشند.
در گذشته تنبیه بدنی یکی از این روش‌ها بوده است اما امروز بسیاری از روانشناسان و جامعه شناسان معتقدند، تنبیه بدنی اصلی منسوخ شده است، چرا که پیامدهای ناخوشایند و غیرقابل جبرانی را در آینده کودک رقم خواهد زد.
والدین می‌توانند از تنبیه و توبیخ که بخشی از آن به نظام فرهنگی مرتبط است به عنوان یک ابزار اجرایی استفاده کنند اما اجرایی بودن به این معنا نیست که از آن برای تنبیه بدنی استفاده شود زیرا خشونت‌های بدنی، در نظام آسیب شناسی و از دیدگاه حقوقی عاملی مخرب، همراه با تاثیرات منفی محسوب می‌شود. از این رو، روش‌های بازدارنده دیگری را جایگزین تنبیهات بدنی می‌دانند.
تنبیه موثر
تنبیه کردن به عنوان یکی از ابزارهای کاربردی، در تربیت فرزندان موثر است اما جایگاه موثر و اساسی ای ندارد زیرا این روش تنها نبایدها را به کودک آموزش می‌دهد و او را از یادگیری بایدها، دور نگه می‌دارد. در حقیقت کودک متوجه نمی‌شود، چه رفتار پسندیده‌ای را جایگزین رفتار نادرستش کند. همانطور که گفته شد تنبیه ابزاری کاربردی برای تربیت فرزندان است اما بایستی با کمک شیوه صحیح اجرای آن، از این روش به عنوان عاملی تاثیرگذار استفاده کرد.
دکتر ندا علی بیگی، مدرس دانشگاه و روانشناس بالینی در این زمینه می‌گوید: تنبیه هایی که جنبه تربیتی دارد زمانی موثر است که به صورت موقت باشد یعنی اگر دفعات این شیوه متعدد و در به کارگیری اش زیاده روی شود، اثراتش را از دست خواهد داد و برای کودک به صورت عادت درمی آید. همچنین هیچ گاه نباید اجرای تنبیه به تعویق بیفتد و به محض اینکه رفتار نامطلوبی از کودک سر زد، باید ارائه شود تا کودک به جدی بودن آن مطمئن شود.
قبل از تنبیه کردن بایستی به کودک گوشزد شود که رفتار نادرستش چنین پیامدی را در برداشته است. وی اضافه می‌کند: نکته مهم دیگر آن است که در ارائه تنبیه نباید تهدیدهای غیرواقعی از سوی والدین صورت گیرد. یعنی واکنش‌های بیش از حدی نشان ندهند که در نهایت عملی نشود. تنبیه و به طور اختصاصی اجرای آن در حوزه خانوادگی و از دیدگاه والدین، ارزیابی‌های متفاوتی دارد و معمولاً اختلاف نظرها به کیفیت و اجرای این ابزار نظارت و کنترل بر فرزندان بازمی گردد.
دکتر علی اصغر عباسی، مدرس دانشگاه و آسیب شناس اجتماعی در مورد شیوه‌های اجرایی تنبیه فرزندان معتقد است: شیوه‌های تنبیهی بایستی بر پایه نوعی ارتباط متقابل تاثیرگذار و تاثیرپذیر میان والدین و فرزندان اجرا شود. به این معنا که اگر والدین با استفاده از این شیوه‌ها تنها تاثیرگذار و فرزندان تنها تاثیرپذیر باشند رابطه ای تک بعدی ایجاد خواهد شد که مشکلات فراوانی را به همراه دارد.
شیوه‌های تنبیهی اثربخش
الفبای تربیتی منفی و مضری که در بعضی از نظام‌های خانوادگی رایج است و سازمان بهداشت جهانی هم آن را نقض می‌کند تنبیه روحی روانی است. دکتر عباسی در ادامه می‌گوید، غافل بودن از فرزند، تمسخر، محکوم و بی منزلت کردن کودک و بی توجهی به او از مخاطرات روانی ای محسوب می‌شود که عارضه فیزیک‌‌ای را به دنبال ندارد اما باعث بروز رفتارهای ضداجتماعی از سوی کودک خواهد شد. بنابراین به والدین توصیه می‌شود، شیوه‌های توبیخی خود را طبقه بندی کنند یعنی باتوجه به نوع رفتار غلط کودک، مستحق بودن او به نوع خاصی از مجازات را تعیین کنند و سعی در متنبه شدن او داشته باشند نه اینکه کودک را به تکرار مجدد عمل اشتباهش جسورتر کنند. در واقع هدف از تنبیهات، مدیریت رفتار فرزند به سمت ارزیابی مثبت باشد و اگر هدف ارشادی ای که والدین در پی آن بودند به تحقق نرسید بایستی بدانند که روش اجرایی شان نادرست بوده است. این جامعه شناس می‌افزاید: یکی از بهترین شیوه‌های تنبیهی در خصوص فرزندان کم کردن پاداش هاست. کم کردن پاداش‌ها به گونه‌ای جدی باشد که فرزندان با توبیخ شدن از سوی والدین، رفتار خود را واکاوی کنند و به این یقین برسند که مستحق چنین تنبیهی بوده اند و دلیل رفتار غضب آلود والدین، حرکتی ناشایست از سوی فرزند بوده است. علاوه بر این میان تخطی و توبیخ فرزندان بایستی تناسب وجود داشته باشد زیرا ناهماهنگی در اجرای تنبیه منجر به احساس ناعدالتی و یا در مواردی سوءاستفاده و باج گیری از سوی فرزند خواهد شد.
دکتر علی بیگی هم بهترین شیوه بازدارنده و تنبیهی را محروم کردن کودک از خواسته‌های مطلوبش می‌داند. وی این روش را اثربخش می‌داند زیرا کودک احساس می‌کند، موقعیت باارزشی را از دست داده است اما این محروم کردن او از موقعیت مطلوب بایستی موقت باشد، کودک دلایل محرومیتش را بداند و در صورتی که در مقابل محروم کردنش مقاومت کرد بایستی این شیوه به صورت قاطعانه اجرا شود. در ضمن مدت زمان محرومیت بایستی باتوجه به سن کودک اعمال شود. یعنی هر چه سن کودک کمتر باشد، زمان کمتری به محروم کردن او اختصاص داده شود. مثلاً برای کودک چهار ساله، چهار دقیقه زمان محرومیت کافی است و بالطبع هر چه سن کودک افزایش پیدا کند زمان محرومیت بیشتری را می‌طلبد.
اتاق محرومیت
روانشناسان معتقدند مدت زمان تنبیه آن هم به صورت محروم کردن کودک نبایستی بیشتر از 10 دقیقه به طول انجامد و نکته مهمی که وجود دارد این است که محرومیت حتماً در اتاقی اعمال شود که هیچ گونه جذابیتی برای کودک نداشته باشد. دکتر علی بیگی در مورد اتاق محرومیت تاکید می‌کند: به هیچ وجه نباید از حمام، توالت، آشپزخانه و یا هر مکان خطرناک دیگری به عنوان اتاق محرومیت استفاده شود و به آن دسته از خانواده‌هایی که اتاقی جداگانه ندارند که از آن به عنوان اتاق محرومیت استفاده کنند توصیه می‌شود: کودک را روی صندلی روبه سمت دیواری که هیچ گونه جذابیت و زیبایی ندارد بنشانند و به او بگویند که تا 10 دقیقه نباید از روی صندلی بلند شود.
این روانشناس تنبیه کلامی را نیز از توبیخ‌های موثر می‌داند و می‌گوید: نکته مثبتی که در تنبیه کلامی وجود دارد این است که همزمان با تنبیه کلامی می‌توان از روش‌های مثبت آموزش رفتاری مناسب استفاده کرد اما هیچگاه نباید در تنبیه کلامی از کلماتی که شخصیت کودک را خدشه دار می‌کند و از اعتمادبه نفس او می‌کاهد استفاده کرد. در واقع در این روش بایستی رفتار کودک مورد بازخواست قرار گیرد نه شخصیت او. به عنوان مثال نباید به کودک گفته شود که تو کودک دوست داشتنی ای نیستی بلکه باید از جمله رفتار تو نادرست است، استفاده کرد.
دکتر عباسی هم در پایان اشاره می‌کند: تمام انسان‌ها در میان نیازهای اجتماعی شان به احترام گذاشتن به یکدیگر نیازمندند. این اصل اجتماعی نشان می‌دهد، همان طور که به نیکی یاد کردن از فردی در حضور دیگران، حس شور و شعف او را برمی انگیزد، خدشه دار کردن نظام شخصیتی اش نیز در مقابل دیگران، به روحیه او آسیب و گزندی وارد می‌کند که واکنش سریع و در نتیجه تبعات منفی آینده را به همراه خواهد داشت.