خانواده و جایگاه آن در سیره و سخن معصومان(ع)

خانواده و جايگاه آن در سيره و سخن معصومان(ع)

طيبه چراغي

خانواده از محوری‌ترین نهادهای اجتماعی بشری و هسته نخستین تشکیل جامعه به‌شمار می‌رود. خانواده با ازدواج زن و مرد آغاز می‌شود که سعی می‌کنند در جهت تکامل یکدیگر گام بردارند و هر یک کمبود دیگری را در اوج محبت جبران کنند. امام باقر(ع) از پیامبر روایت می‌کند که فرمود: "هیچ بنایی در اسلام بنیاد‌ نهاده نشده که در نزد خداوند بزرگ، محبوب‌تر از ازدواج باشد ".[1]

عشق به همسرداری

خداوند، پیش از تشکیل خانواده، میان زن و مرد محبتی ایجاد می‌کند که بدون آن هرگز آرامش نمی‌یابند و چون ازدواج می‌کنند، گویا گم‌شده‌ای را که سال‌ها در پی آن بوده‌اند، یافته‌اند.

مردی به حضور پیامبر رسید و عرض کرد: یا رسول الله! من از امر ازدواج به شگفت آمده‌ام؛ زیرا مرد و زنی که هیچ‌گاه یکدیگر را ندیده‌اند و نمی‌شناسند، چون میان آنها پیوند ازدواج برقرار می‌شود و با یکدیگر سخن می‌گویند و همدیگر را بیشتر درک می‌کنند، چنان دوستی و محبت عظیمی میان آنها برقرار می‌گردد که بزرگ‌تر از آن ممکن نیست.

رسول خدا(ص) فرمود: "بنیان ازدواج را خداوند سبحان در ذات بشر قرار داده است، به‌گونه‌ای که نیاز به آن را در درون خویش احساس می‌کند. " آنگاه این آیه را قرائت فرمود: "وَجَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیاتٍ لِّقَوْمٍ یتَفَکَّرُونَ؛ خداوند بین شما [زنان و مردان] محبتی خاص قرار داده و شمارابه یکدیگر مهربان کرده است. همانا در این امر نشانه‌هایی است برای آنانی که تفکر کنند "[2]. [3]

امام صادق(ع) فرمود: "از ویژگی‌های اخلاق پیامبران، دوست داشتن زنان خویش بوده است "[4].

رعایت حقوق همسر

قرآن درباره رعایت حقوق زن می‌فرماید: "با زنان به شایستگی رفتار کنید ".[5]

در روایتی از رسول خدا(ص) نقل شده است که فرمود: "بهترینِ شما کسی است که با خانواده خود رفتار بهتری ‌داشته باشد و من بهترین شما با خانواده‌ام هستم "[6].

هنگامی‌که سعد بن معاذ، از صحابه رسول اکرم(ص) از دنیا رفت، آن حضرت با پای برهنه در تشییع جنازه و مراسم دفن او حاضر شد و با دست خویش، وی را داخل قبر گذاشت. مادر سعد از این همه اظهار محبت پیامبر خوش‌حال شد و یقین کرد که چون پیامبر با پای برهنه در تشییع جنازه سعد شرکت و او را دفن کرده است، فرزندش بهشتی است. بنابراین صدا زد: "ای سعد! بهشت بر تو گوارا باد! تو دیگر بهشتی هستی. " رسول اکرم(ص) فرمود: ای مادر سعد! این‌گونه با قاطعیت سخن نگو! اکنون قبر چنان فشاری به فرزندت وارد کرد که شیری که در دوران کودکی از تو خورده بود، از سر انگشتان دستش خارج شد! سؤال کردند: یا رسول الله! برای چه؟ حضرت فرمود: چون او در خانه، با خانواده‌اش بدرفتاری می‌کرد.[7]

از آن حضرت روایت شده است که فرمود: "اگر مردی بدخُلقی همسرش را تحمل کند، پاداش صبر او مثل پاداش ایوب پیامبر است؛ همچنین اگر زنی بدرفتاری مردش را تحمل کند، خداوند همان ثوابی را که بر آسیه، همسر فرعون داد، به او نیز خواهد داد [8]".

امام رضا(ع) از پیامبر روایت می‌کند که فرمود:

لطف و رأفت الهی به زنان، بیشتر از مردان است. حال اگر لطف و محبت کسی شامل حال همسرش شد و اسباب خوش‌حالی او را فراهم کرد، خداوند به خاطر این کار، در روز قیامت او را خوش‌حال می‌کند[9].

گفت‌وگوهای محبت‌آمیز

یکی از راه‌های استحکام بخشیدن به بنیان خانواده، استفاده از عبارت‌های عاطفی و دلنشین است. اگر در خانواده‌ای مرد و زن با عبارت‌های زیبا یکدیگر را صدا کنند، افزون بر اینکه به فرزندان چگونه سخن گفتن را می‌آموزند، در قلب یکدیگر جایگاه ویژه‌ای خواهند یافت. امیرمؤمنان، علی(ع) می‌فرماید: "زیبا سخن بگویید تا سخن زیبا بشنوید[10]".

بعضی از این عبارت‌ها، آن‌قدر اثرگذار هستند که تا آخر عمر فراموش نمی‌شوند. بر همین اساس، پیامبر فرمود: "مردی که به زنش بگوید من تو را دوست دارم، [اثر این سخن] هرگز از دل زن بیرون نمی‌رود "[11].

گشایش برای اهل خانه

مرد به‌ عنوان مدیر خانواده، مسئول فراهم کردن امکانات مورد نیاز افراد خانه و ایجاد آرامش در خانواده است.

امام باقر(ع) فرمود:

هرکس در دنیا به دنبال روزی حلال برود، به قصد اینکه نیازمند دیگران نباشد و مخارج زن و فرزندش را تأمین کند و به همسایه‌ها یاری رساند، چنین فردی در روز قیامت با سیمایی [نورانی] مانند ماه شب چهارده با خداوند ملاقات خواهد کرد.[12]

امام رضا(ع) نیز فرمود:

کسی‌که (با امید) به فضل و عنایت پروردگار، به دنبال روزی حلال رود، به اندازه‌ای که مخارج خانواده خود را تأمین کند، از رزمنده‌ای که در راه خداوند متعال جهاد می‌کند، پاداش افزون‌تری دارد[13].

سلام کردن به یکدیگر

بنا بر آموزه‌های اسلامی، سلام دادن به جمع خانواده، به‌ویژه سلام دادن زن و شوهر به یکدیگر، نشاط‌آور و شادی‌بخش است. امام صادق(ع) فرمود: "وقتی شوهر به خانه وارد می‌شود، باید به اعضای خانواده [به‌ویژه همسرش] سلام کند [14]".

به پیشواز وبدرغه همسر رفتن

خانواده، کانون آرامش و راحتی است. مرد در بیرون از خانه با انواع ناملایمات و سختی‌ها دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و دوست دارد هنگام ورود به خانه، با چهره آرام و مهربان همسرش روبه‌رو شود و همسرش با ملایمت از او دلجویی کند.

مردی به محضر رسول خدا(ص) رسید و عرض کرد: یا رسول الله! من همسری دارم که هرگاه وارد خانه شوم، به استقبالم می‌آید و چون می‌خواهم از منزل بیرون روم، مرا بدرقه می‌کند. هرگاه مرا اندوهگین ببیند، می‌گوید چه چیز تو را اندوهگین کرده؟ اگر برای مخارج زندگی‌ات ناراحتی، مطمئن باش که دیگری عهده‌دار آن است و اگر برای آخرت اندوهگینی، خدا اندوهت را زیاد کند [و باید چنین باشی]. رسول خدا(ص) فرمود: "خداوند [در روی زمین] کارگزارانی دارد و این زن یکی از آنهاست. برای او نصف پاداش شهید است ".[15]

مسئولیت خانواده

براساس آموزه‌های آیین مقدس اسلام، مرد عهده‌دار امور خانواده است و مسئولیت نهایی با اوست. زن نیز به‌عنوان یک فرد از زیر‌مجموعه مدیریتی خانواده، موظف است مطیع همسر باشد.

اطاعت از همسر به حکم سیادت و ریاست بر مجموعه خانواده، امری واجب است. رسول اکرم(ص) فرموده است:

اگر زن در طول زندگی خود، نمازهای واجبش را به‌جای آورد، روزه ماه رمضانش را بدون عذر ترک نکند، حج خانه خدا را به‌جای آورد، همسر خود را اطاعت کند و فرمانبردار باشد، ولایت امیر مؤمنان، علی(ع) را بشناسد، از هر دری که بخواهد وارد بهشت خواهد شد[16].