نویسنده: محمدباقر تقدمی
در مطلب حاضر نویسنده با اشاره به تضمین رزق و روزی انسان از سوی خداوند، تلاش را لازمه رسیدن به این روزی می‌داند و بر ضرورت آبادانی زمین و تمدن سازی تاکید می‌کند.
انسان در زمین برای هدفی خاص ماموریت یافته و در آن سکنا داده شده است. ماموریت انسان افزون بر خودسازی، دیگرسازی به معنا عام آن است. به این معنا که هم انسان‌های دیگر را یاری رساند تا به کمال دست یابند و هم موجودات هستی را به عنوان خلافت الهی و ربوبیت طولی پرورش داده و به مقام کمالی شایسته شان برساند.
از این رو افزون بر تزکیه و خودسازی، وظایفی چون امر به معروف و نهی از منکر و همچنین آبادانی زمین و کمال بخشی به آن به عنوان ماموریت کلی نوع انسان مطرح شده است؛ هر چند که در این میان برخی از انسان‌ها به دلیل مقتضیات فردی و زیستی و شرایط درونی و بیرونی به مقامات خاصی رسیده و انسان کاملی شده و خلافت خاصه الهی را به عنوان حجت به عهده می‌گیرند. اینان با تلاش و کوشش خویش از نوع انسانی برتر می‌شوند و سرآمد همه موجودات و آفریده‌های الهی می‌گردند و حتی بر فرشتگان و آفریده‌های کمالی در نزد خدا از کروبین و عالین برتری یافته و استاد آنان می‌شوند.
از سوی دیگر از آنجایی که خداوند هر موجودی را که می‌آفریند روزی و رزق او را از پیش فراهم می‌آورد تا در تنگنا و مشقت قرار نگیرد برای انسان نیز این گونه عمل کرده است. شرایط برای همه موجودات به گونه ای است که هر کس روزی خویش می‌خورد و پیش از آن که آفریده شود شرایطی فراهم می‌آید که بتواند به غذای روح و جسم دست یابد و بتواند به کمال خویش برسد؛ در غیر این صورت کاری عبث و بیهوده است که آفریده‌ای به وجود آید و او از نظر روحی و جسمی تغذیه نشود و یا شرایط تغذیه وی فراهم نیاید و از آنجایی که خداوند افزون بر مالکیت و قدرت، دارای علم و آگاهی به جزئیات امور هستی و حکیم به نیازهای بشری و فرزانه به هدف است هرگز کاری عبث و بیهوده انجام نمی‌دهد و آفریده‌ای را بی رزق و روزی مادی و معنوی نمی‌گذارد. به این معنا که هر چیزی را که او را به کمال شایسته‌اش می‌رساند برای او فراهم می‌کند.
تاثیر رفتاری انسان بر محیط زیست
البته در این میان انسان‌ها به سبب دارا بودن اختیار، راه سوءاستفاده را در پیش می‌گیرند و به ظاهر خللی در جهان ایجاد می‌کنند و به سخن قرآن: ظهر الفساد فی البر و البحر بما کسبت ایدی الناس؛ در زمین از دریا و خشکی به سبب فعالیت‌های نادرست بشر فساد و تباهی راه یافته است. این گونه است که به سبب رفتارهای عصیانی و فسادانگیز بشر نه تنها گروهی از انسان‌ها بلکه برخی از جانوران و گیاهان خشکی و دریا آسیب می‌بینند و نمی توانند به آسانی به روزی و رزق خویش دست یافته و به کمال شایسته و بایسته خود برسند.
تاثیرات رفتاری انسان در محیط زیست به دو گونه بازتاب‌های طبیعی چون آلوده کردن دریاها و از میان بردن محیط زیست جانوران و گیاهان در خشکی و دریا و نیز به شکل بازتاب‌های به ظاهر غیرطبیعی چون عذاب‌های الهی بروز و ظهور می‌کند. عدم پرداخت زکات موجب کاهش بارندگی و یا عصیان و کفران نعمت‌ها باعث کاهش روزی و رزق می‌شود. این گونه است که روزی تضمین شده برخی از انسان‌ها و موجودات زمینی گاه گاه دستخوش تغییرات و نوسانات می‌گردد.
با این همه خداوند چون آگاه و خبیر و عالم و قادر است و هر چیزی را براساس حکمت آفریده و مدیریت می‌کند بر موجودات زمینی رافت و رحمت می‌ورزد و آنان را به طرق مختلف به روزی شان می‌رساند و آنان را از روزی تضمین شده بهره‌مند می‌سازد.
برخی از انسان‌ها نیز که اهل تقوا و مغفرت هستند و خداوند در همه زندگی ایشان حضور دارد از روزی تضمین شده برخوردار هستند. از این میان کسانی که در جست وجوی علم دین هستند و می‌خواهند آدم شوند هر چند که در حوزه و مدارس دینی نیستند و با گله‌ها و رمه‌های گاو و گوسفند در بیابان زیست می‌کنند ولی چون همواره در هستی تفکر می‌کنند و در آفاق و انفس خویش سیر می‌کنند و از مصادیق واقعی طالب علم هستند اینان با این روش خویش جزو کسانی هستند که از روزی تضمین شده بهره‌مند می‌شوند.
ضرورت تلاش برای رسیدن به روزی تضمین شده
با این همه از آن جایی که جهان آفرینش براساس قوانین ثابت و طبیعی و گاه به ظاهر غیرطبیعی مدیریت می‌شود که از آن به سنت‌های الهی یاد می‌گردد انسان مجبور است که برای دست یابی به این روزی تضمین شده تلاش کند؛ زیرا:
ان الله یابی ان تجری الامور الاباسبابها
خداوند پرهیز دارد که امور جهان جز از مسیر علل و اسباب طبیعی آن بگذرد.
از این رو قوانین و سنت‌های الهی اقتضا می‌کند که هر کسی با تلاش خویش به این روزی تضمین شده دست یابد.
امام حسن عسکری(ع) می‌فرماید:
روزی تضمین شده برای انسان نمی‌بایست او را از عمل به وظیفه کار کردن باز دارد.
به این معنا که تضمین روزی به معنا و مفهوم دست برداشتن از تلاش نیست؛ بلکه به این معناست که روزی مادی و معنوی هر شخصی به او در صورتی می‌رسد که تلاش کند.
با این همه اگر تلاش انسان به گونه سالم و در مسیر الهی و آموزه‌های وحیانی باشد آن را به آسانی به دست می‌آورد و اگر براساس مسیر باطل باشد به سختی به آن می‌رسد.
در روایت است که امیرمومنان(ع) روزی افسار اسب خویش را به شخصی در بازار می‌دهد که برای او نگه دارد. آن شخص در نبود آن حضرت(ع) افسار را از اسب جدا کرده و به درهم و دیناری می‌فروشد. پس از آن که حضرت(ع) باز می‌گردد و اسب را بی افسار و مرد را گریزان می‌بیند می‌فرماید که من خواستم پس از بازگشت به همان میزان که او افسار را فروخته به او درهم و دینار بدهم ولی او نخواست از مال حلال، روزی تضمین شده خود را به دست آورد و همان را از راه حرام به دست آورد.
هر مقدار که روزی برای انسان تضمین شده باشد همان اندازه نیز به او می‌رسد؛ زیرا رزق انسان به روز مقدر می‌شود و همان اندازه نصیب و بهره اوست که به حلال و یا حرام به دست می‌آورد و به حلال و حرام هزینه و خرج می‌کند.
علت محدود بودن روزی
اینکه روزی به انسان بیش از نیاز وی داده نمی‌شود حکمت و فلسفه‌ای دارد که خداوند در قرآن بدان اشاره کرده و فرموده است:
ولو بسط الله الرزق لعباده لبغوا فی الارض ولکن ینزل بقدر ما یشاء انه بعباده خبیر بصیر(شورا آیه 27)
اگر خداوند روزی را بر بندگانش فراخ می‌گرداند، تحقیقا آنان در زمین سرکشی می‌کردند ولی خداوند به مقداری که می‌خواهد فرو می‌فرستد؛ زیرا او از وضعیت بندگانش آگاه و به امور ایشان بیناست.
خداوند خود خالق و آفریدگار بشر است و طبیعت او را می‌شناسد و می‌داند که این بشر چگونه موجود و آفریده‌ای است که هرگاه وضعیت مالی و ثروت وی خوب شد راه اتراف را در پیش می‌گیرد و سر به عصیان می‌گذارد.
خداوند در آیه 6 و 7 سوره علق می‌فرماید
«ان الانسان لیطغی ان راه استغنی»
انسان هرگاه خود را غنی و بی نیاز از نظر مالی و ثروت یافت سر به طغیان می‌گذارد.
به هر حال انسان موجودی است که می‌بایست در زمین به کار آبادانی بپردازد و تمدنی بزرگ را در آن پی ریزی کند. تمدنی که مراد قرآن است تمدنی معنوی است که بر پایه تلاش و مهر و عدالت باشد و سعادت و خوشبختی دو جهان وی را تضمین کند. تمدن جهانی قرآن تمدنی بشری، فارغ از اختلافات نژادی و فرهنگی و در حقیقت تمدن جهانی بشری است.
بنابراین افزون بر تضمین روزی می‌بایست انسان وظیفه و ماموریت اصلی خویش در زمین را که تمدن سازی است فراموش نکند.