نویسنده: نسترن علوی زادگان
یکی از ارکانهای اساسی در زندگی اجتماعی، جهاد و کار و کوشش انسانها میباشد. کار و فعالیت در جامعه دارای نقش و کارکرد اساسی است. کار و جهاد، یک جامعه را به مرزهای توسعه و ترقی نزدیک ساخته و باعث آبادانی و رشد آن سرزمین میشود، علاوه بر آن کار و فعالیت، نتایج ارزنده ای را در جسم و روح انسان دارد. با توجه به فواید و نتایج مثبت کار در اجتماع و روحیه فرد، آموزههای اسلام به کار و جهاد اهمیت زیادی میدهد.
کار کردن فقط به معنای داشتن شغلی معین در جامعه نمیباشد، بلکه فرد باید در هر جایگاه و هر سنی، اهل سعی و کوشش باشد و بتواند در شکوفایی مادی و معنوی و رشد اجتماع، نقش مفیدی ایفا نماید. ارزش کار، فقط به لحاظ مادی و کسب درآمد و ثروت نیست، کار همگانی باعث رشد و توسعه یک جامعه گشته و کشور را به سوی شکوفایی اقتصادی و پیشرفت اجتماعی سوق میدهد و اعضای آن جامعه را انسانهای ی فرهیخته و سالم بار میآورد.
کار و کوشش یکی از نمودهای شکر گذاری از نعمتها و الطاف خداوند میباشد. خداوند به انسان نعمتهای زیادی عطا نموده و تمام نیازها و احتیاجات مادی و معنوی زندگی او را فراهم ساخته است، بهره برداری از این نعمتها و کار و کوشش برای استفاده از آنها در جهت رشد جامعه، یکی از روشهای قدردانی و سپاسگزاری از خداوند است. در واقع خداوند مسیرهای توسعه و پیشرفت جامعه را در گستره زمین پراکنده ساخته است و با کار و مجاهدت همگانی میتوان از این منابع و امکانات در جهت آبادانی و عمران سرزمین و میهن خویش بهره برد. این کار نیازمند جهاد عمومی و تحمل مشکلات و سختیهای راه است و به این ترتیب توسعه و آبادانی یک کشور در کار و جهاد اقتصادی نهفته است.
کار و کوشش شبانه روزی از ویژگیهای سیره انبیاء و ائمه اطهار بوده است. نگاهی به شیوه و روش زندگی رهبران دینی گویای این مسئله است که ایشان در کنار امور دینی و عبادت خداوند، از کار و فعالیت اقتصادی غافل نمی ماندند، پیامبر اکرم (ص) همواره، امت خویش را به کار و جهاد دعوت مینمودند، ایشان در زمینه اهمیت معنوی کار و جهاد میفرمایند:
«کسی که روزی خود را با کار و تلاش تهیه کند، در قیامت در شمار انبیا قرار میگیرد و ثواب آنان را دریافت
میکند.» (مستدرک الوسایل، ج2، باب 8، حدیث 8)
این مسئله، اهمیت و ارزش کار را نشان میدهد که انسان مجاهد و کارگر را همتراز با انبیاء قرار میدهد.
ائمه اطهار نیز در کنار اینکه تعالیم و آموزههای دینی و معنوی را بسط میدادند، به فعالیت اقتصادی و کار نیز اهمیت میدادند. حضرت علی (ع) نیز در کنار اینکه به فرایض و امور معنوی میپرداختند، به صورت شبانه روزی به اموری چون باغداری، کشاورزی و حفاری قنات مشغول بودند و در جهت پیشرفت و ترقی مادی و اقتصادی جامعه تلاش مینمودند. حضرت صادق (ع) نیز با اینکه در زمینه گسترش علم و دانش فعالیت مینمودند، به کشاورزی و کار در مزرعه نیز میپرداختند. امام کاظم (ع) نیز در مزرعه خودشان به فعالیت مشغول بودند.
پیشوایان دینی و امامان معصوم، مسلمانان را از بیکاری و تنبلی پرهیز میکردند. ایشان همواره یاران و اصحاب خود را به کار و کوشش دعوت نموده و از تنبلی و سربار بودن دیگران برحذر میداشتند. بیکاری و تنبلی باعث میشود تا انسان نتواند نیازها و خواستههای خود را تامین نماید و سربار دیگران شود. رسول اکرم (ص) به یارانش فرمودهاند:
«ملعون من القی کلّه، علی النّاس.
هر کس بار زندگی خود را بر دوش مردم اندازد، ملعون است.» (وسایل الشیعه، ج12، ص18)
انسان باید سعی نماید با کار و فعالیت نیازها و احتیاجات خود را برطرف کند.
از اینجا اهمیت و ارزش کار در اسلام مشخص میشود، چرا که کار و فعالیت در زندگی اجتماعی و شخصی انسان، نتایج و آثار مثبتی دارد. انسان با کار و پشتکار میتواند به هدف و آرمان زندگی خود دست یابد. جهاد و کوشش وسیله ای است که فرد را به سوی اهداف و مقاصدش رهنمون میسازد. تنها با سعی و تلاش میتوان به هدفهای بلند و بزرگ دست یافت. کار و فعالیت باعث بی نیازی فرد از دیگر افراد گشته و احساس عزت نفس و کرامت را در وجود انسان ایجاد مینماید. چنین فردی خود را بی نیاز دیده و هرگز در برابر دیگران، دست نیاز خود را پیش نمیکشد.
کار، فرد را از بیکاری و تنبلی جدا کرده و انگیزه سعی و کوشش را در روحیه آدمی زنده میسازد و باعث تربیت اخلاقی و پرورش شخصیت فرد میگردد. کار کیمیاست و مس وجود انسان را به طلا تبدیل مینماید. انسان مجاهد با دوری از بیکاری فاسد کننده، خود را به سوی تعالی اخلاقی و جهاد معنوی نزدیک میسازد. کار استعداد و توانایی انسانها را پرورش و شکوفا میکند، فرد با کار و مساعی، مهارتها و تواناییهای وجودی خود را کشف و آنها را توانمند میکند.
از طرف دیگر، کار نوعی ورزش تلقی میگردد، فعالیت جسمانی حاصل از کار باعث سلامتی جسم و رفع بیماریها از او میشود. از این رو کار و فعالیت، سلامتی جسم را در پی دارد و فرد را از تن پروری رها میسازد. کار با مشغول ساختن ذهن و تفکر آدمی به مسائل و امور باعث سلامت ذهن و تقویت روحیه آدمی میشود. همواره انسانهای ی که دوران زندگی خود را به فعالیت و تلاش اختصاص دادهاند، از جسم و روحی سالم برخوردارند. نتایج مثبتی که برای کار ذکر شد، مربوط به فعالیتهای است که از لحاظ اقتصادی و مادی برای اجتماع سودمند باشد، از این رو در گزینش کار مورد نظر باید این مسئله را در نظر داشت که کار مولد، پرثمر و خلاق میتواند در پیشرفت جامعه و تولید مفید نقش داشته باشد. باید کاری را انتخاب نمود که به فعالیت رسمی و شرعی مربوط باشد و اشتغال کاذب یا غیر قانونی نه تنها مثمر ثمر نبوده، بلکه باعث تخریب و عقب ماندگی جامعه میگردد. بنابراین توجه به نوع و سنخ فعالیت اقتصادی و مطابقت دادن آن با اصول شرعی و قانونی جامعه لازم میباشد.