نویسنده: بهمن توکلی‌فرد
از آنجا که انسان‌سازی فلسفه‌ی بعثت پیامبران است، ارتباط مؤثر نیز ارتباطی پیامبرگونه می‌باشد. به همین دلیل هر نوع ارتباطی، ارتباط مؤثر نیست.
صاحب‌نظران رشته‌ی ارتباطات همواره بر داشتن استعداد، علاقه و خلاقیت افراد در امر ارتباطات تأکید دارند اما به نظر می‌رسد به بعد شخصیتی افراد چندان نپرداخته باشند. بنابراین نقش شخصیت افراد در هدایت روابط عمومی امری اجتناب‌ناپذیر است که به همین دلیل در این مقال به ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی افراد شاغل در روابط عمومی پرداخته شده است.
اولین ویژگی و هنر یک عضو روابط عمومی داشتن چهره‌ای خندان همراه سلام علیک گرم، صمیمی و صادقانه است تا مخاطب در همکاری با او احساس راحتی و شادمانی کند. خداوند هم علت دوستی و گرایش مردم با پیامبر اکرم(ص) را حسن خلق ایشان معرفی کرده است و می‌فرماید:
ای رسول ما، رحمت خدا تو را مهربان و خوش خلق گردانید و اگر تندخو و سخت دل می‌بودی، مردم از گرد تو پراکنده می‌شدند. «آل عمران آیه 159)
چهره‌ی گشاده و اظهار مهربانی، کمتر گرد مدیران در چرخش است و این خاص کسانی است که با این خصوصیات عجین‌اند. لذا کسانی تربیت روابط عمومی دارند که علاوه بر مسلح بودن به علم و هنر، دارای سجایای اخلاقی باشند. آن کس که قلبی مهربان و لبی خندان و زبانی شیرین ندارد به قول معروف با صد من عسل هم نمی‌شود او را تحمل کرد. به قول شاعر:
پاک طینت هر که شد محبوب دلها می‌شود
کی ز آرایش عروس زشت زیبا می‌شود
در دنیایی که ما زندگی می‌کنیم، دو چیز چشمگیر است
1ـ پیشرفت دانش بشری
2ـ انحطاط و تنزل اخلاقی
تقارن دو مسأله فوق را می‌توان از عوامل بسیار مهم زوال و نابودی حیات بشر دانست، و اساسی‌ترین کاری که می‌توان انجام داد، تن به قضا دادن و در انتظار سرنوشت نامعلوم نشستن نیست، بلکه باید فکری کرد و دست به کار شد، تا بشر از پیشرفت‌های علمی خویش سوء استفاده نکند، و قبل از هر چیز باید وی را از درون مورد تسلط قرار داد. زیرا ترقیات علمی، بدون ترقی اخلاقی انسان موید این حقیقت است که، گرگ گرسنه چو یافت گوشت نپرسید ـ که این شتر صالح است یا خر دجال «روسو» حکیم بلند آوازه در مسابقه‌ای که در شهر فرانسه پیرامون آیا تجدید عهد علم و ادب و هنر برای تهذیب و «پیشرفت اخلاق و انسانیت» بشر سودمند است؟ برگزار شد شرکت کرده و برنده جایزه شد، پاسخ «روسو» پیرامون این نکته این بود که: «علم و ادب ظاهر مردم را آراسته می‌کند، اما باطن وی را فاسد و طبع را منحرف می‌سازد، و به دل و دماغ حالت مصنوعی می‌دهد و خلاصه آنکه مردم (در پرتو پیشرفت علم) علم بدون اخلاق دانا و هنرمند می‌شوند، اما آدم نمی‌شوند.»
در قرآن مجید، درباره راز رسالت انبیاء آمده است: او همان پروردگاری است که از میان مردم، پیامبری را برگزید تا از این طریق دستورات خویش را بر آنان فرو فرستد، و آنان را از رذایل اخلاقی پاک سازد و به سوی تعالی و تکامل فراخواند. «سوره جمعة آیه2»
در روانشناسی تربیتی می‌خوانیم: «خلق و خوی با تار و پود ساخت شخصیت آدمی سرشته است.»
یک کارگزار روابط عمومی بایستی جاذبه‌اش بیشتر از دافعه‌اش باشد، جلب اعتماد دیگران به سادگی به دست نمی‌آید. ممکن است مخاطب در برخورد اول یا روزهای اول سری به روابط عمومی بزند ولی اگر در روابط عمومی خبری از عدالت و اخلاق نباشد، خیلی زود راه رفته را باز خواهد گشت. عدالت و اخلاق حسنه راه گشای روابط عمومی است.
یک مدرس دانشگاه که دارای مدرک کارشناسی ارشد علوم ارتباطات است در این زمینه می‌گوید یکی از عواملی که در موفقیت و سرنوشت هر فرد یا گروهی اهمیت و ارزش دارد و آنها را در رسیدن به هدفشان یاری می‌دهد، کیفیت و نحوه برخورد و برقراری رابطه با سایر افراد است. بنابراین یک عضو روابط عمومی علاوه بر اینکه باید تخصص و مهارت کافی برای رسیدن به افق مطلوب در کار سازمانی خود داشته باشد باید به صفات نیکوی اخلاق نیز مزین باشد چرا که برای فردی با چنین حرفه‌ای، ارزشهای اخلاقی مهمترین عامل برای برقراری ارتباط مؤثر و سازنده است.
مردم‌داری و احترام به شخصیت و حقوق انسانها هنری است که می‌تواند عضو روابط عمومی را در رسیدن به موفقیت یاری نماید و در ساده‌ترین و کوتاه‌ترین دستورالعمل جهت پیشبرد اهداف روابط عمومی می‌توان به سخن مولای متقیان امام علی(ع) اشاره نمود که: آنچه را برای خود می‌پسندی برای دیگران هم بپسند و هرچه را برای خود نمی‌پسندی برای دیگران هم نپسند.
توجه به این فرمایش گران‌بها می‌تواند راهشگای همه افراد به‌خصوص شاغلین روابط عمومی باشد و عمل به آن زمینه‌ساز پیشرفت‌های چشمگیر و تحقق اهداف والای انسانی خواهد بود.
در پایان این مقال یادآور می‌شوم که اصول اخلاقی همچون قوانین و مقررات، گاهی اوقات مبهم بوده و بستگی به میزان فهم اشخاص دارد. باید در این مورد همواره این ضرب‌المثل را به خاطر بیاوریم که «اگرچه نویسنده‌ی روابط عمومی یک مدافع است و باید اطلاعات خود را به روشی متقاعدکننده بیان کند، اما این مسأله نمی‌تواند دلیلی بر ارائه اطلاعات غلط یا گمراه کننده باشد.» به‌طور خلاصه، شما نه تنها باید بپرسید که آیا این کار قانونی است، بلکه باید از خود این سؤال را نیز بپرسید که آیا این کار از نظر اخلاقی صحیح است یا نه؟ توماس بی ونیز در مجله‌ی روابط عمومی (زمستان 1992) برای نویسندگان روابط عمومی 5 وظیفه اخلاقی مهم را تعیین کرده است که در پایان با هم می‌خوانیم:
1ـ در مقابل خود ـ راستی و درستی
2ـ در مقابل مشتری ـ راستی در معامله و استفاده از حداکثر تجارب در کار
3ـ در مقابل سازمان و یا کارفرما ـ وفادار ماندن به اهداف سازمان
4ـ در مقابل همکاران و حرفه خود ـ پیروی از استانداردهای کاری از طریق گسترش اعتبار شغلی همکاران
5ـ در مقابل اجتماع ـ توجه به نیازها و درخواست‌های جامعه