كلمات كليدي : جامعه شناسي جنايي، جامعه شناسي، آمار جنايي، جامعه شناسي جزايي، جامعه شناسي حقوق جزاء، جامعه شناسي مجازات، جامعه شناسي دعواي جزايي
نویسنده : اصغر رسولي آذر
اصطلاح جامعه‌شناسی جنایی برای اولین بار به زبان ایتالیایی (Sociologia Criminala) توسط انری کوفری (1929- 1856) برای عنوان چاپ دوم کتاب وی به نام «افق‌های نوین حقوق کیفری» برگزیده شد و در انگلیس به (Sociology of crime یا Criminal Sociology) ترجمه شد جامعه شناسی جنایی، رشته‌ای از جامعه شناسی است که «جامعه شناسی را می‌توان مطالعه علمی زندگی گروهی انسان‌ها تعریف کرد»همچنانکه یکی از رشته‌های اساسی جرم شناسی نیز می‌باشد بنابراین با تلفیق اصول جامعه شناسی و جرم شناسی، « جامعه شناسی جنایی علمی است که درباره عوامل و شرایط جرم‌زا و صور گوناگون بزه و جنبه‌ی کمی و کیفی آن و پیدایش فرد یا گروههای جامعه ستیز در میان جوامع انسانی با روش عینی و علمی یا مشاهده و مقایسه با کمک آمار جنایی به بررسی و تحقیق می‌پردازد تا رابطه بزه و بزهکار را با جامعه دریابد، مشکلات و آسیب‌های اجتماعی یعنی جرائم ناشی از سوء تأثیر عوامل اجتماعی را تشخیص دهد و با همکاری گروهی و همه جانبۀ متخصصان رشته‌های مختلف علوم اجتماعی، بر طرق پیشگیری از حدوث جرائم در یک جامعه و روش‌های درمان و اصلاح و تربیت کسانی که به کجروی و تبهکاری افتاده‌اند و سازگار ساختن آنان با نظام اجتماعی دست یابد»
جامعه شناسی حقوق جزا
باید بین جامعه شناسی جنایی که یکی از شاخه‌های مستقیم جامعه شناسی است و جامعه شناسی حقوق جزا، تفکیک قائل شد « به اعتقاد جرم شناسان، جامعه شناسی جزایی شاخه‌ای از جامعه شناسی حقوقی است که جنبه های مختلف واکنش اجتماعی علیه بزهکاری را مطالعه می‌کند، البته نه تحت معیارهای حقوقی بلکه به عنوان اعمال اجتماعی که قابلیّت آن را دارند تا از روش‌های جامعه شناسی بهره گیرند»
جامعه شناسی جزایی خود مشتمل بر سه بخش است:
1- جامعه شناسی حقوق جزا در معنای خاص که مبتنی بر مطالعه تجربی قوانین جزایی است؛
2- جامعه شناسی مجازات که مجازاتها را به عنوان اعمال اجتماعی می‌شناسد و در زمینه شرایط اجتماعی اعمال مجازاتها و توسعه آنها و تاثیرات آنها بر جامعه مطالعه می‌کند؛
3- جامعه شناسی دعوای جزایی که به مطالعه عملکرد دستگاههای مختلف عدالت جزایی مانند پلیس، دادسرا، دادگاهها، وکلا و... و نتایج جامعه شناختی آنها می پردازد؛
برخی از نظریه‌های جامعه شناسی جنایی عبارتند از: نظریه نابهنجاری، نظریه خرده فرهنگی، نظریه معاشرت‌های ترجیحی، نظریه برچسب زنی، نظریه کنترل اجتماعی.