كلمات كليدي : مسئولیت مدنی، مسئولیت قرارداری، تعهد، خسارت
نویسنده : شعبانعلی جباری
مسئولیت قرادادی
مسئولیت مدنی را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد:
الف)مسئولیت خارج از قرارداد
ب)مسئولیت قرارداری
مفهوم مسئولیت قراردادی
تعهدی که در نتیجۀ تخلف از مفاد قرارداد خصوصی، برای اشخاص ایجاد می‌شود، برخلاف مسئولیت مدنی خارج از قرارداد که در آن قراردادی در کار نیست.
شرایط ایجاد مسئولیت قراردادی
الف) وجود قرارداد
برای اثبات مسئولیت قراردادی وجود و اثبات قرارداد، امری ضروری است و احراز رابطۀ قراردادی میان خواهان و خوانده یکی از ارکان مسئولیت قراردادی است و این رابطه فقط در مورد طرفین قراردادی باید باشد، و اگر طرف قرارداد به شخص دیگری که خارج از قرارداد است ضرری بزند، این مسئولیت قراردادی نخواهد بود.
ب) رابطۀ علیت بین خسارت و عدم اجرای قرارداد
باید بین خسارت وارده و قرارداد، چنان رابطه‌ای باشد که بتوان گفت خسارت در نتیجۀ عدم اجرای تعهد به بار آمده است؛ برای مثال در عقد بیع اگر فروشنده، مبیع را تحویل ندهد و ضرری از این بابت به مشتری برسد، این در نتیجۀ مسؤلیت قراردادی است.
ارکان مسؤلیت قراردادی
1) تخطّی: اینکه متعهد، تعهد ناشی از عقد را به جا نیاورد.
2) اثبات ضرر: «دادگاه در صورتی حکم به خسارت خواهد داد که ضرر اثبات شود».
(برداشت از ماده 520 آئین دادرسی مدنی)
3) رابطۀ سببیت: «این ضرر بلاواسطه ناشی از عدم انجام تعهد یا تأخیر آن باشد». (برداشت از ماده 520 آئین دادرسی مدنی)
آثار عدم اجرای تعهد
«در صورتی که متعهد به میل خود تعهد را انجام ندهد، می‌توان با مراجعه به مقامات قانونی، اجبار متعهد به اجرای قرارداد را خواستار شد» (برداشت از ماده 237 قانون مدنی)
اگر اجبار ممکن نبود ولی موضوع تعهد از جملۀ اموری است که می‌تواند توسط دیگری به عمل آید، حاکم می‌تواند توسط دیگری تعهد را اجرا نموده و مخارج آن را از متعهد متخلف اخذ نماید.
در صورتی که نه اجبار ممکن بود و نه فعل توسط دیگری قابل انجام بود، متعهد له یا خواهان حق فسخ قرارداد را خواهد داشت.
جبران خسارات قراردادی
هرگاه در نتیجۀ عدم اجرای تعهد، خسارتی به متعهد له وارد شده باشد، وی می‌تواند به دادگاه مراجعه کرده و جبران خسارت را مطالبه نماید.
شرائط دریافت خسارت: (استنباط از مواد 226 و 227 قانون مدنی)
1) انقضاء موعد: متعهد له وقتی می‌تواند خسارت عدم اجرای تعهد را بخواهد که وقت قرارداد تمام شده باشد.
2) تحقق ضرر: متعهد له وقتی می‌تواند ادعای خسارت نماید که اثبات نماید به واسطه عدم اجرای قرارداد، خسارتی به او وارد شده است.
3) عدم اجرای تعهد: خسارت ناشی از عوامل خارجی نباشد، مثل زلزله که در اختیار متعهد نیست.
4) لزوم جبران خسارت: جبران خسارت طبق قرارداد یا عرف یا قانون لازم باشد.