تاثیر احکام فقهی نماز در کاهش جرائم

نویسنده: سیّدمحمّدبرزنجه عطری

دانشجوی ترم آخر کارشناسی ارشد رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد کرج ، دانشکده الهیات (فقه وحقوق) آذر ماه 1394

چکیده

احکام فقهی که سرچشمه الهی داشته و شارع مقدس اهتمام ویژه ای بر انجام آنها دارد ، اگر برای انسانها ملکه شود بسیاری از مشکلات و جرائم بوجود نخواهد آمد . به نظر می رسدکه اگر واجبات دین و احکام فقهی در قالبی روشن و با ارتباط سالم انسانی تفهیم گردد و به دور از تحمیل باشد، بسیاری از معضلات که بواسطه عدم تفهیم حادث می گردد جنبه ظهور پیدا نخواهد کرد . با توجه به مطالعات انجام گرفته بدین نتیجه دست یافتم که واجبات در احکام فقهی که جنبه وجوب دارد و شارع مقدس بر انجام آنها تاکید نموده است ، در صورت عدم انجام ،شخص مرتکب گناه میگردد . وجوب ، از اقسام احکام الزامی بوده وعبارت است از حکم تکلیفی شرعی که شارع مقدس به طور جزم و الزام ، انجام متعلق آن را از مکلف خواسته و راضی به ترک آن نیست ، و برای عمل به آن پاداش و برای ترکش کیفر قرار داده است مانند وجوب نماز و... . فقه امامیه سرشار از منابع نور است و راه و چاه را نشان داده ، واجب ، مستحب ، مکروه ، حرام ومباح را تعیین نموده و چنانچه آموزش دهندگان (خانواده ، مدرسه و جامعه ) نقش الگویی خود را رعایت کنند و با استدلال منطقی آموزش دهند و پاسخگوی پرسش های احتمالی نوجوانان و جوانان باشند راه سعادت برای آنها روشن میگردد ..اساس کار در مقاله بصورت نظری ، کتابخانه ای ورایانه ای می باشدواگر عملیاتی گردد شاهد موفقیت حداقل 90تا100درصدی آن هستم. امیدوارم با تعمیم نتایج حاصله به مراکز آموزشی و پرورشی کشور بتوانیم جرائم موجود را ریشه کن نماییم .

کلید واژه : نماز ، جرم ، کاهش جرائم ، احکام فقهی نماز

مقدمه :

اگر به طور اجمالی به آموزه های دینی که ما مسلمانان از صدر اسلام تاکنون داشته ایم نظری بیافکنیم متوجه خواهیم شد آنچه را که در این زمان از آن به عنوان کاهش از جرم و جنایت یاد می شود از همان ابتدا در فرمایشات ائمه اطهار و امامان ما بوده است و همانطور که همگان می دانند رسالت دین ، رهایی انسان از تباهی و فساد و گمراهی می باشد .لذا پیشوایان دینی برای تحقق آن از هیچ تلاشی دریغ نمی کردند و قبل از مبارزه با معلول با علت و زمینه گناه و جرم مبارزه می کردند و براین اساس کاهش انحراف و جرم و یا پیشگیری آن در صدر وظایف رهبران دینی قرار داشته است . بزرگان اهل معنا و معرفت و شخصیت های قرآنی و معنوی توجه شایانی به اهمیت نماز داشته اند و این موضوع البته مایه تعجب نیست . وقتی از زبان معصوم علیه السلام می شنویم و می خوانیم که نماز ، معراج مومن است پس شگفت آور نخواهد بود که شخصیت های شیعه بارها به این اصل و مهم و عمود خیمه مسلمانی توجه نشان دهند.

نماز مراسم مخصوص برای پرستش خدا و راز و نیاز با اوست که در آن جنبه های ارزنده و آموزنده خاصی در نظر گرفته شده و به همین جهت شکل خاصی به خود گرفته است . نماز سرود توحید و یکتا پرستی و سرود فضیلت و پاکی است که باید فکر و روح ما را در برابر عوامل شرک زا و آلوده کننده ای که در زندگی روزمره که با آنها سروکار داریم پاک و یکتا پرست نگه دارد.

منظور از آلوده کننده ای که در زندگی سروکار داریم: همان آلودگی روح است که در این آلودگی روح را تیره می کند و ما را از راه راست زندگی و راه پاکی و فضیلت و تقوا ؛ منحرف می سازد وبه راه فساد می کشاند از یاد خدا غافل می کند و به دام شیطان و وسوسه های شیطانی می افکند ، پس همانطور که ما روزانه لباس ، تن و ... خود را می شوییم وپاکیزه می گردانیم باید روح خود را نیز پاک و پاکیزه گردانیم . لحظاتی به یاد معبود خود باشیم .دست نیایش به سوی او دراز کنیم و روح آلوده ی خود را در چشمه صاف و زلال شستشو دهیم .

باتوجه به تاریخچه مربوط در راستای موضوع مورد تحقیق فعالیت جدّی صورت نگرفته است وبدین جهت موضوع طرح شده ، جدید ونوین می باشد وبا بکارگیری نتایج حاصله می توانیم کمک شایان ذکری به جامعه اسلامی نماییم.

اگر احکام فقهی نماز درست تفهیم گردد وافراد به واجبات دینی خود عمل کنند .مأنوس با احکام الهی مرتکب جرم نمی شود .ضمنا در مواجه شدن با مجرمین هم اگر این احکام فقهی به درستی تشریح گردد ، کاهش جرم وجنایت را به دنبال خواهد داشت.

روش تحقیق

در این مقاله تاثیر احکام فقهی نماز در کاهش جرائم ، از زبان بزرگان دینی ، کتاب ها ، مقالات ، پایان نامه ها و... به روش کتابخانه ای و رایانه ای مورد بررسی قرار می گیرد و در پایان قصد داریم به پاسخ این سئوالات دست یابیم.

1- احکام فقهی نمازدر کاهش جرائم از منظر فقه امامیه چگونه است ؟

2- انتقال و آموزش احکام فقهی نمازبرکاهش جرائم چه تاثیری دارد؟

هر چند که در فرضیه ها و اهداف مقاله به نظر می رسد که احکام فقهی ، برگرفته از ادله اربعه می باشد و تایید شارع مقدس را داشته و میتواند بشر را هدایت نموده و از گمراهی و سردرگمی نجات دهد و انس با این احکام کاهش جرائم را در برخواهد داشت ونیز در مورد انتقال و آموزش بنظر می رسد چنانچه احکام فقهی اسلام درست آموزش داده شود و راه استدلال منطقی در آن حکفرما باشد و افرادی که تحت این آموزش قرار میگیرند، به واجبات جامه عمل بپوشانند، کمتر مرتکب خطا میگردند . متاسفانه امروزه دین گریزی جای دین باوری را گرفته و همه ما باید خودمان را مسئول دانسته و در صدد رفع آن باشیم.معنای لغوی و اصطلاحی نماز

لغت نامه معین

نمازnamaz [پهلوی، نماک . namac ] 1-سرفرود آوری برای تعظیم ؛ سجده

2-(اصط) عبادت مخصوص مسلمانان که به طور وجوب پنج بار در شبانه روز ادا کنند ؛ صلاة (صلوة) .ضح .- نام نمازهای شبانه روز از این قرار است : 1-نماز صبح 2-نماز ظهر 3-نماز عصر 4- نماز مغرب 5-نماز عشاء[1]

لغت نامه دهخدا

نماز [ نَ ] ( اِ ) خدمت و بندگی . (جهانگیری ) (رشیدی ) (انجمن آرا) . خدمتکاری . (غیاث اللغات) (برهان قاطع) (ناظم الاطباء) . بندگی . اطاعت . فرمان برداری . (برهان قاطع ) (ناظم الاطباء) اا سجده . (رشیدی ) سجود .( برهان قاطع ) (انجمن آرا ) . سربه زمین نهادن . ( آنندراج ) . سرفرود آوردی برای تعظیم . سجده . (فرهنگ فارسی معین ) کرنش . تکریم . تعظیم.

-به نماز آمدن ، خم شدن به نشانه تعظیم . (یادداشت مولف ).

-درنماز آمدن ؛ سجده کردن تعظیم کردن :

چو نزد رستم فراز آمدند .

به پیشش همه در نماز آمدند.[2]

معنای لغوی و اصطلاحی جُرم

لغت نامه معین

جرم :jorm [ع.] (اِ.) گناه ، بزه ، ج.اجرام ، جروم

جرائم : jarae.m.[ع.] (اِ.)جرائم [3]

لغت نامه دهخدا

جرم : [جُ] (ع اِ) گناه . (منتهی الارب ) (آنندراج) (مهذب الاسماء نسخه خطی ) (غیاث اللغات ) . گناه ، خطا (ناظم الاطباء) . ذنب ، تعدی . از متن اللغة ) ( از اقرب الموارد) : ومنه « وما فی هذا جرم ». (اقرب الموارد ) . بزه ، جناح ، عصیان ، اثم ، مأثم ، معصیت ، ذنب ، ناشایست ، جناح ، جریمه ، خطا ، ج ، اجرام [ اَ ] جروم [ جُ ] . ( متن اللغة ) (اقرب الموارد) منتهی الارب ) .اا (اصطلاح حقوقی ) : از مجموع قوانین جزایی و قانونی اساسی چنین استنباط می شود که جرم ، عملی مثبت یا منفی است که قانون آن را منع کرده و برای ارتکاب آن مجازاتی مقرر شده ، هرگاه مرتکب به قصد آن را انجام داده باشد .

مولف حقوق جنائی در تعریف جرم آرد: تعریف جرم بر حسب مکتب های مختلف جزایی متفاوت است ، به عقیده طرفداران مکتب عدالت مطلقه جرم عبارت از عملی است که مخالف اخلاق و عدالت باشد . در نظر کاروفالور، در صورتی که به آن قسمت از حس درستی و نیکوکاری که همیشه و همه جا مورد قبول واقع شده است دستبرد و اهانت شود ، جرم صورت گرفته است .[4]

جرم در اصطلاح فقهی : در اصطلاح عبارت است از هر نوع عملی که در شرع ممنوع ، و دارای کیفر دنیوی ، همچون حدّ ، تعزیر ، قصاص ، دیه و کفّاره و یا اخروی باشد ؛ خواه در ارتباط با خود مجرم باشد ، مانند ترک نماز و روزه و نوشیدن شراب و یا در ارتباط با دیگری ، همچون ضرب و جرح وکشتن کسی .

جرم در اصطلاح حقوقی : جرم در اصطلاح حقوقی به فعل یا ترک عملی که براساس قانون ، قابل کیفر و یا مستلزم اقدامات تأمینی و تربیتی باشد ، تعریف شده است.بنابراین بین تعریف فقهی و حقوقی عموم و خصوص من وجه است ؛ زیرا برخی افعال ، از قبیل ترک نماز از منظر فقهی ، جرم به شمار می روند ؛ در حالی که از منظر حقوقی جرم محسوب نمی شوند .چنان که عکس آن نیز متصوّر است.

سابقه تاریخی نماز

یکی از قدیمی‌ترین عباداتی که در تمامی ادیان گذشته وجود داشته، نماز است. در برخی از روایات به نماز تعدادی از انبیاء الهی از حضرت آدم تا حضرت خاتم صلی الله و علیه و آله و سلم اشاره شده است که برخی از آنها به صورت نمونه به شرح زیر است:

۱- نماز حضرت آدم: از صُحُف حضرت ادریس نقل شده که در نخستین روز اقامت حضرت آدم و حوا در زمین، خداوند، نماز عصر و مغرب و عشاء را مجموعاً ۵۰ رکعت به حضرت آدم واجب کرد.

۲- نماز حضرت شیث: وقتی حضرت آدم فوت کرد حضرت شیث او را غسل داد و بر وی نماز خواند.

۳- نماز حضرت ادریس: در روایت امام صادق (ع)به یکی از یاران خود سفارش می‌فرمایند: وقتی به مسجد کوفه شرفیاب شدی به مسجد سهله نیز برو در آنجا نماز بخوان و از خدا طلب حاجت کن زیرا مسجد سهله خانهٔ حضرت ادریس است که در آن خیاطی می‌کرد و در آن نماز می‌خواند و...

نماز در ادیان گذشته

نماز ، برترين عبادت ، كليد بهشت و رحمت الهي ، راز و نياز عاشقانه بندگان است با معبودشان و از آنجا كه بشر همواره نيازمند عبادت است ، نماز درطول تاريخ ودراديان مختلف وجود داشته است اما شايد نحوه و كيفيت آن تغيير يافته ؛ سعي ما بر اين است تا در چند عنوان بتوانيم نكاتي درباره نماز ، در موضوعات مختلف ارائه نماييم :قبل از آنكه حضرت محمد صلي الله عليه وآله به رسالت مبعوث شوند ، نماز در آئين حضرت عيسي (ع) هم وجود داشته چراكه قرآن از زبان عيسي (ع) چنين نقل مي كند : واوصاني بالصلوة خداوند مرا به نماز سفارش كرده است (مريم /31)و قبل از آن نيز در دين موسي (ع) نماز بوده است .

چراكه خداوند به موسي چنين خطاب مي كند : اَقِم الصَّلوة لِذكري (طه/14) وقبل از موسي ، در زمان حضرت شعيب نيز نماز به عنوان يكي از عبادات وجود داشته است چراكه درقرآن چنين آمده : يا شُعيب اَ صَلواتُكَ تَامُركَ(هود/87) و قبل ازهمه آنها ، دردين ابراهيم (ع) نيز بوده چراكه او ازخداوندبراي خودوذريه اش توفيق اقامه نمازرامي خواهد : رَبِّ اِجعَلني مُقيم الصَّلوة ومن ذُريتي (ابراهيم/40)واين هم كلامي از لقمان است كه به فرزند خود چنين مي گويد: يا بُني اَقِمِ الصَّلوة واَمَر بالمَعروف واَنهُ عَن المُنكر(لقمان/ 17) ؛ پسر من نمازرا بپادار وامر به معروف ونهي ازمنكركن.نكته جالبي كه در آيه آخر وجود دارد اينست كه معمولادركنارنمازسفارش به زكات مي شودولي چون در اين آيه مخاطب فرزند لقمان (ع) است و نوجوانان معمولااندوخته مالي چنداني ندارند؛ دراين آيه دركنارسفارش به امر به معروف ونهي ازمنكرسفارش شده است.

اهمیّت نماز

۱) نماز از واجبات الهی است: «إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَّوْقُوتًا » [5]

«نماز، وظیفه ثابت و معیّن برای مؤمنان است.»

"کتابت" کنایه است از واجب بودن و واجب کردن، پس طبق این آیه، نماز بر مؤمنان نوشته و واجبی است دارای وقت. [6]

۲) بر پاداری نماز از صفات مؤمنان حقیقی است: [7] [8] [9]

«الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَ مِمَّا رَزَقنَاهُمْ یُنفِقُونَ » [10]

«آنها که نماز را برپا میدارند و از آنچه به آنها روزی داده‌ایم، انفاق می‌کنند.»

۳) محافظت از نماز، نخستین نشانه عملی تقوا و معاد باوری است:

«...وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ هُمْ عَلَى صَلاَتِهِمْ یُحَافِظُونَ » [11]

«...آنها که به آخرت ایمان دارند و به آن(قرآن) ایمان می‌آورند و بر نمازهای خویش، مراقبت می‌کنند.»

تا آنجایی که به پای بندی نماز در میدانِ جنگ تأکید شده است. [12]

4) نماز، نخستین نشانه حکومت صالحان در روی زمین است:

«الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ...» [13]

«کسانی که هرگاه در زمین به آنها قدرت بخشیم، نماز را برپامیدارند... »

۵)نماز باز دارنده از زشتیها و بدیها:

«...وَ أَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَ الْمُنکَرِ...» [14]

«...ونماز را بر پادار، که نماز (انسان )را از زشتیها و گناه باز میدارد...»

سیاق آیات شاهد بر این است که منظور از این باز داری، بازداریِ طبیعت نماز از فحشاء و منکر است.البته بازداری آن به نحو اقتضاء است نه علیت تامه، که هر کس نماز خواند، دیگر نتواند گناه کند یعنی نمازی که با رعایت آداب و شرائط مطلوبِ شرع، انجام یافته قدرت باز دارندگی از گناه را دارد، به شرطی که خود شخص اراده بر انجام گناه نداشته باشد. [15] [16]

حل مشکلات جامعه با ترویج فرهنگ نماز

به واسطه نماز اسلام استوار می ماند و شاید همه ی ارتباط دین نیز برگرفته از این نماز باشد که به عنوان ستون دین معرفی شده است.

حجت الاسلام محسن فاطمی نیا در همایش نماز را به عنوان دور شدن انسان از فحشا و منكر معرفی كرد و ادامه داد: اگر برای ترویج فرهنگ نماز هزینه كنیم و انسان را به سمت نمازی كه وی را از فحشا دور می كند سوق دهیم بسیاری از مشكلات جامعه حل می شود. وباید ترویج فرهنگ نماز و تشریح و چرایی آن را در بین نسل نو بسیار با اهمیت دانست و گفت: نماز باید در راس تمام برنامه ها قرار گیرد.

حجت الاسلام علی شكری با اشاره به فرمایشات امام خامنه ای ( مدظله العالی )كه نماز، امر به معروف و زكات را عناصر نظام ساز معرفی كردند، گفت: اگر فرزندانمان را از كودكی با نماز مانوس كنیم بسیاری از مشكلات جامعه و آسیب ها كاهش می یابد.[17]

چگونه از نماز کمک بگیریم؟

انسان در زندگی مادی بدون تردید در تنگنا قرار می‌گیرد، امكانات و توان انسان محدود است و با مشكلات بسیار، بدون پشتوانه نمی‌توان زندگی كرد. آنان كه مادی می‌اندیشند، فقط به پشتوانه‌های مادی فكر می‌كنند،

ولی آنان كه الهی فكر می‌كنند پیوسته با پشتوانه‌های معنوی خود را از بن بست می‌رهانند. از این دست پشتوانه‌ها، نماز است. نماز، جلوه برجسته یاد خداست و «دل آرام گیرد با یاد خداوند «أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»[18]

«وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ وَإِنَّهَا لَكَبِیرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِینَ [19]؛ از صبر و نماز یاری جویید (و با استقامت و كنترل هوس‌های درونی و توجه به پروردگار نیرو بگیرید) و این كار جز برای خاشعان سنگین است.» بر این اساس است كه در روایات فراوانی آمده است كه وقتی پیامبر اکرم (ص) یا امام علی(ع) با مشكلی رو به رو می‌شدند به نماز روی می‌آوردند.[20] امام صادق(ع) فرمود: مستند این كار همین آیه شریفه است.[21]

از حضرت امام صادق(ع) نقل شده است كه فرمود: چه مانعی دارد وقتی كه با غمی از غم‌های دنیا رو به رو می‌شوید؛ وضو گرفته به مسجد بروید، دو ركعت نماز بخوانید و در نماز دعا كنید، زیرا خداوند دستور داده: «وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ .»[22] و بی‌تردید استوارترین پشتوانه در زندگی همین است و بس، دیگر پشتوانه‌ها سست است و غیر قابل اعتماد:

نماز معجونی از دعا و قرآن ، تذلل و خشوع

انسان عاقلی که در مقام تهیه توشه آخرت و تحصیل قرب بسوی خداست و فهمیده است که نتیجه ای بالاتر از قرب خداوند معقول نیست باید از نماز غفلت نکند آن معجونی که مشتمل است بر دعاء و تضرع و ابتهال و تذلل و خشوع و خضوع در حال قیام و رکوع وسجود .بلکه آنرا با شرایط ظاهری و باطنی اش بجا آورد و موانع قبول شدن آنرا برطرف نماید به این امید که خداوند به فضل و کرمش او را در مهمانخانه خصوصی که ویژه اولیاء مقربین است راه ندهد و از شهد حلاوت ذکر که لذیزترین لذات و درک شدنی و غیر قابل بیان کردن است ( یدرک و لا یو صف ) بهره مند نماید.[23]

اهمیت نماز های مستحبی

امام باقر (ع) فرمودند :« پدرم امام سجاد (ع) ، در شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند . »[24] نقل می کنند که : مرحوم علامه امینی مولف کتاب الغدیر یک ماه رمضان در حرم مطهر حضرت رضا(ع) هر شب هزار رکعت نماز می خواند .در حدیثی آمده است : نماز نافله ، جبران کننده نواقصی است که در نمازهای واجب است .[25] در روایات آمده است که خداوند به فرشتگان مباهات کرده و می فرماید : «به بنده ام بنگرید ! چیزی را که براو واجب نکرده ام انجام می دهد ( و در حدیث دیگری افزوده شده که : شمارا شاهد می گیرم که او را آمرزیدم.) » [26]

در ادامه باید اذعان داشت که احکام فقهی نماز بسیار گسترده بوده و در تمام کتابها از جمله کتاب آسمانی مسلمانان و کتابهای مذهبی وفرمایش برزگان دینی و... بصورت مفصل بحث گردیده است .در این مقاله سعی گردیده چکیده ای از دریای بی کران مسائل فقهی که در مورد نماز آمده است از کتاب های گوناگون ، مقاله ها ، پایان نامه ها ، سایت های اینترنتی ، نرم افزارهای فقهی وتحقیقات اینجانب در آموزش و پرورش که با سیر عظیمی از دانش آموزان از دوره پیش دبستانی تا پیش دانشگاهی سروکار داشته ام وهمچنین از همکاری دانشجویان واساتید بزرگوار که در مقطع کارشناسی ارشد رشته فقه و حقوق اسلامی تحت عنوان همکلاس و استاد در خدمتشان بوده ام و بهره های بسیاری ، از آنها برده ام و در نگارش این مقاله یاری گر اینجانب بوده اند استفاده نمایم، ضمناً از تمام عزیزانی هم که در راستای نماز و کاهش جرم و جنایت فعالیت های چشمگیری در سایر قالب ها (پایان نامه ، مقالات و...)داشته اند که بهره ی بسیار خوبی از مطالب آنها به دست آورده ام، تقدیر و تشکر می نمایم .

نتیجه

با توجه به مسائل درج گردیده در مقاله حاضر باید بدانیم احکام فقهی نماز در فقه امامیه فرازهای متعددی دارد اما از تمام یافته های مربوط به آن احکام فقهی می توان متوجه آن شد که سه عنصر اساسی در شکل گیری انسان ها در فرایند دین باوری تاثیر شگفت انگیزی خواهد داشت ، این عناصر عبارتند از : خانواده ، مدرسه و جامعه .

خانواده : در خانواده نقش والدین بسیار حائز اهمیت است معمولا خانواده های مذهبی و پایبند به اصول اخلاقی در تربیت فرزندان مشکلی ندارد و با توجه به نقش الگویی، فرزندان خیلی راحت و زود راه را از چاه تشخیص داده و به قلّه های سعادت نزدیک می شوند.اما خانواده های بی بند و بار در خصوص تربیت فرزندانشان مشکل دارند که این مهم باید از طریق آموزش خانواده ها در راستای سبک زندگی که مقام معظم رهبری (مدظله العالی ) هم بدان اشاره داشتند، برطرف گردد .

مدرسه : خانواده ی دوم فرزندانمان مدرسه می باشد و نقش مدرسه کمتر از خانواده نیست مربیان مدارس اعم از مدیر ، معاونین ، معلمان و حتی کادر خدماتی مدارس می تواند ثاثیر بسزایی در تربیت بچه ها داشته باشند وحتی موارد منفی که در خانواده هاوجود داشته و باعث رشد منفی بچه ها گردیده ، در مدارس با مشاوره و تربیت اسلامی صحیح می تواند اصلاح گردد.ضمنا یادآور می گردد که این امر مستلزم این است که ما از مربیانی استفاده کنیم که برای سایرین الگو باشند چرا که اگر این چنین نباشد احتمال این که نتیجه ای عکس مطلب یاد شده بدست آوریم کم نخواهد بود .

جامعه : اگر تربیت اسلامی در خانواده و مدرسه شکل اساسی به خود بگیرد و برای نوجوان و جوانان ما ملکه شود ، در جامعه نیز نقش اینگونه افراد ارشادی خواهد بود . اما اگر چنین نباشد و در برخی موارد نقش جامعه و بُعد موارد ضدارزشی حاکم شود می تواند تاثیر منفی فراوانی بر فرزندانمان داشته باشد ، که در این راستا نقش سایر دستگاه های دولتی و خصوصی از اهمیت بسزایی برخوردار است.

اسلام دین اندیشه و خرد است و برای رشد عقل و فکر و جامعه و مدیریت آن ، طرح ها و برنامه های دقیق ، سازنده ، جامع ، هدفدار وبلندی دارد.رسالت پیامبر عزیز اسلام (ص) برای شکوفایی دانش و آگاهی و رشد ِ شعور و بینش در میان امّت ، آن گاه در جامعه و تمدن هاست .در سایه ی آموزه های درخشان و مفاهیم سازنده و معارف عالی اسلام ، انسان می تواند با کسب دانش و شناخت و بالا بردن سطح فکر و عقل ، از نادانی و تباهی فاصله گرفته ، آن گاه فرشته صفت از عالم حیوان ، به جهان انسان ، واز مُلک به مَلکوت ، و از تاریکی جهل و گناه و ستم وحق کشی ، به دنیای نور و روشنایی و فراخنای دادگری و رعایت حقوق و حرمت انسان قدم نهد.

اسلام با آیین نامه های عملی خود ، روح و جان ، فکر و اندیشه و اخلاق و منش رهرو راستین و مصمّم خود را در راه دگرگونی عمیق و اصلاح ساختاری قرار داده ، و او را انسانی عدالت پیشه و حامی حقوق جامعه ، بویژه محرومان و پایمال شدگان تاریخ و صاحبان اخلاق و کرامت الهی ، می سازد.

رهرو واقعی و مصمّم اسلام ، به تناسب تلاش در خودسازی و خود شکوفایی ، به تدریج انسان می شود که از دروغ وخیانت ، گناه و زشتی ، ستم و خودکامگی و دیگر رذائل اخلاقی و رفتاری پالایش می گردد، وبا تلاش وتمرین ، وجهاد و فداکاری و پروا ، به تدریج به افق درخشان منش و اخلاق مورد سفارش و عمل قرآن و پیامبر آراسته می گردد.

باید به یاد داشت که یکی از برنامه ها ی عملی و سازنده اسلام که در اصلاح فرد و پالایش جامعه نقش حساس و سرنوشت سازی دارد ، برنامه زندگی بخش نماز و نیایش و فرهنگ زلال و جاری نماز است .

نماز تنها یک عمل فردی و یک عبادت شخصی نیست ؛ بلکه با وجود جنبه های گوناگون فردی و شخصی در واژه واژه ی آن ، در تمام ابعاد زندگی جامعه و مردم و نظارت ومدیریت ، نقش معجزه آسا و حیاتی دارد.

نماز واقعی وباشرایط کامل در رابطه با رعایت حقوق دیگران ، دررابطه با حقوق پدر و مادر ، در رابطه با رعایت حقوق همسر ، در رابطه با رعایت حقوق همسایه دور و نزدیک ، در رابطه با رعایت حقوق مردم ، به ویژه محرومان و آسیب پذیران جامعه ، نقش شگفت انگیزی دارد ؛ همچنان که در رابطه انسان با خدا ، رابطه انسان با خود ، رابطه انسان با نوع , رابطه انسان با دیگر پدیده ها و نعمت های خدا ، رابطه انسان با بهداشت جسم وجان

،در مبارزه انسان با هرگونه پلیدی و پلشتی فردی ، خانوادگی ، اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی ، فرهنگی و اخلاقی ، دارای نقش آفریننده است ؛ درست همان سان که در ایجاد روحیه تعاون و همدلی و در انگیزش روح برادری و برابری در میان خانواده بزرگ بشری نقشی سازنده و برازنده است.

کوتاه سخن در وصف نماز و نقش حیاتی آن ، این است که این برنامه مترقّی عبادی و انسانی ، در تمام شئون زندگی فرد خداجو و جامعه دین باور و دین مدار به مفهوم حقیقی آن ساری و جاری و اوج بخش و بازدارنده از بیداد و تباهی است .

مسلماً فردی که مانوس با نماز و ارتباط با خداوند باشد به دنبال پلشتی نخواهد رفت و نتیجه می گیریم وقتی جامعه بدین سمت و سو روانه گردد ، در چنین جامعه ای جرم و جنایت بوجود نخواهد آمد وچنانچه وجود داشته باشد با برنامه های انسان ساز در اماکن عمومی می توان باعث کاهش جرائم گردید.

در انتقال و آموزش احکام فقهی نماز نیز باید از همان ابتداء و سنین پایین توسط خانواده آموزش شروع شود . آموزش های دینی باید با روحی لطیف و به دور از ترس و اجبار و... باشد پدری که واجبات خود را انجام می دهد و از فرزند خود می خواهد که در همان سنین پایین بعضی اوقات در کنار او بایستد و با هم نماز بخوانند واز این رفتار فرزندش به روش های مختلف ازجمله مهربانی ، تشویق و سایر الگوهای اخلاقی استفاده می کند ، مشخصاً اینگونه فرزندان مسائل دینی و مذهبی را در همان خانواده فرا گرفته و حتی می توانند مجری باشند .« امام علی (ع) در عهد نامه جاودانه اش به مالک اشتر ، مهم ترین مطلبی که در بخش عبادت و در رابطه ی فرد با خدا ، بدان توجّه داده و آن را به عنوان جزیی از دستور العمل خویش صادر می کند، سفارش به نماز و گرامیداشت نماز و انجام بجا و شایسته ی نماز و اقامه پرشکوه نماز و ترویج و برپایی فرهنگ دادپرور نماز است.»[27]پس ترویج فرهنگ نماز خوانی و آموزش و انتقال آن اگر با روش های اصولی انجام گیرد کاهش جرم و جنایات را به دنبال دارد در سایر تحقیقات میدانی که در این خصوص انجام گرفته است همه بدین نتیجه دست یافته اند که :

اگر آموزش از همان ابتداء صورت گیرد و درست باشد مسلماً فردی که با آموزش صحیح بزرگ شده باشد در جامعه به سراغ جرم نخواهد رفت .

امّا افرادی که به هر دلیلی مرتکب جرم و جنایت شده باشند، چنانچه به پیشینه آنها برگردیم عدم آموزش و انتقال ارزش ها خصوصا نماز می تواند باعث اعمال ضد ارزشی آنها باشد و در برخورد با چنین افرادی باید ضمن انجام نمونه گیری راه های صحیح را با آموزش و انتقال اسلامی به آنها گوشزد کرد .

تحقیقات نشان داده بسیاری از این افراد بعد از آموزش ، اذعان داشته اند که اگر یک نفر بود و این آموزش ها را بدین گونه به ما می داد غیر ممکن بود که ما دست به این اعمال ضدارزشی بزنیم .دراینجا نقش خانواده ، مدرسه و جامعه بسیار حائز اهمیت است .

اینجانب سیدمحمدبرزنجه عطری در فعالیت هایی که در 28سال خدمت در آموزش و پرورش نموده ام وکارهای پژوهشی ، تحقیقی ومیدانی خودم و سایر همکاران به این نتیجه رسیده ام که اگر رفتار آموزش دهندگان در فرهنگ نماز حداقل اندکی نزدیک به رفتارهای ائمه اطهار علیهم السلام باشد به جرآت می توان گفت مشکلات جامعه به حداقل خواهد رسید اما افسوس که در دیده ها و شنیده ها مواردی یافت می شود که دلها را خون کرده و قلب امام زمانمان را به درد می آورد.

در این قسمت بحث کوتاهی تحت عنوان پیشنهادات و انتقادات را حضور خوانندگان این مقاله ارائه می دهم:

-اگر ما مسلمان و شیعه علی بن ابیطالب هستیم باید نماز که ستون دینمان است را جزو الویت های اول در زندگیمان قرار دهیم.

-در انتخاب مسئولان در نظام جمهوری اسلامی ایران الویت با شاخصین دین مدار وکسانی باشد که به کار در وقت نماز می گویند: نماز داریم ومسلما اینگونه افراد همه ولایتمدار هستند.

-نقش روحانیون را در سایر ادارات دولتی و حتی خصوصی پررنگ نماییم ، چرا که انسان ها در هر لحظه از عمرشان احتمال لغزش وجود دارد و پند و اندرزهای دینی می تواند راه گشا ی خوبی باشد.

-در برخورد با مرتکبین جرم ، خصوصاً مجرمین دینی و... عدالت را رعایت کنیم وبنا بر فرمایشات مقام معظم رهبری ( مدظله العالی ) همه در برابر قانون مساویند.

-در برخی موارد نیاز است که دستورات فقهی ما با قانون یکسان سازی گردد و به گونه ای نباشد که حکمی در فقه امامیه دارای حرمت بوده و مجازات داشته باشد امّا در قانون ، قانون گذار مجازاتی برای آن در نظر نگرفته باشد.

-پیشنهاد می گردد که جهت آموزش و انتقال مسائل دینی حتما ازمتخصصین و عالمان دینی استفاده شود .

-پیشنهاد می گردد تغییراتی در کتب درسی و نظام آموزشی و پرورشی داده شود هر چند که قدم های خوبی در چند سال اخیر برداشته شده است .

-در نظام آموزشی و پرورشی کشور درسی تحت عنوان پرورشی گنجانده شده است که متاسفانه از این ساعت اکثراً جهت کسری ساعات معلمان در سایر دروس استفاده می گردد که همین امر مشکلاتی را بوجود آورده است ، یا کلاً حذف گردد یا از آموزش دهندگان متخصص و با برنامه و کتاب درسی استفاده گردد. چرا که این ساعت می تواند در رشد و شکوفایی پرورشی جامعه دانش آموزی کشورمثمر ثمر واقع گردد.

درضمن باید گفت مشکل اساسی اکثریت ما این است که به این بیت شعر عنایت ویژه ای نداریم. (به عمل کار برآید ، به سخنرانی نیست) اگر هر کس به حرف های خود که باور هم دارد عمل کند به جرأت می توان گفت : مشکلات و.. به حداقل خواهد رسید.

تقدیر و تشکر

در پایان از خوانندگان محترم تقاضا دارم اگر مقاله حاضر که چکیده ای از منابع گوناگون ، تجربیات وتحقیقات اینجانب بوده ، استفاده نمودند بنده حقیر را از دعای خیرشان بی نصیب نگذارندودرهمین جا از تمام عزیزانی که در این راستا یاری گر اینجانب بوده اند چه از طریق منابع ، مقالات ، پایان نامه ها و... خصوصاً راهنمایی های اساتید بزرگوارم جناب آقایان دکتر جمال رضایی حسین آبادی و دکتر مهدی خدایی از اساتید برجسته دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج صمیمانه تشکر می نمایم .

ومن الله التوفیق : سیّدمحمّد برزنجه عطری

پاییز 1394

پی نوشت ها

[1]معین ،محمد فرهنگ فارسی معین ، (یک جلدی ) همراه با تلفظ و نشانه های اختصاری ، ناشر انتشارات فرهنگ نما با همکاری انتشارات کتاب آراد، تهران 1386 ، صفحه 1172

[2]دهخدا ، علی اکبر، لغت نامه دهخدا ، جلد سیزدهم، ناشر موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران چاپ اول از دوره جدید، پاییز 1373، زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سیدجعفر شهیدی، صفحات 20100و20101و20102

[3]معین ،محمد فرهنگ فارسی معین ، (یک جلدی ) همراه با تلفظ و نشانه های اختصاری ، ناشر انتشارات فرهنگ نما با همکاری انتشارات کتاب آراد، تهران 1386 ، صفحه 381

[4]دهخدا ، علی اکبر، لغت نامه دهخدا ، جلد سیزدهم، ناشر موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران چاپ اول از دوره جدید، پاییز 1373، زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سیدجعفر شهیدی، صفحه 6722

[5]نساء/ سوره۴، آیه۱۰۳.

[6] المیزان فی تفسیر القران، ج۵، ص۶۳.

[7] توبه/ سوره۹، آیه۷۱.

[8] ابراهیم/ سوره۱۴، آیه۳۱.

[9] لقمان/ سوره۳۱، آیه۳.

[10] انفال/ سوره۸، آیه۳.

[11] انعام/ سوره۶، آیه۹۲.

[12] نساء/ سوره۴، آیه۱۰۲.

[13] حج/ سوره۲۲، آیه۴۱

[14] عنکبوت/ سوره۲۹، آیه۴۵.

[15] المیزان فی تفسیر القران،ج۱۶،ص۱۳۳.

[16] ترجمه المیزان، ج۱۶، ص۱۹۸.

[17] همایش مشکلات جامعه با ترویج فرهنگ نماز حل می شود،استان سمنان ، با حضور مسئولان و حجت الاسلام فاطمی نیا و... ، 25/8/1394

[18] رعد (13)، آیه28.

[19] بقره(2)، آیه45

[20] مجمع البیان، ج1 ـ 2، ص217.

[21] فروع كافی، ج3، ص480

[22] تفسیر مجمع البیان، ج1 ـ 2، ص217.

[23] دستغیب ، آیت اله سیدعبدالحسین ، کانون ابلاغ اندیشه های اسلامی ، تابستان 1361، ص 38و39

[24] وسایل الشیعه ، ج1 ، ص 68

[25] مستدرک الوسائل ، ج 1 ، ص 177

[26] بحارالانوار ، ج 84 ، وسائل الشیعه ، ج 3 ، ص 56.

[27] نهج البلاغه ، نامه 53 ، به نقل از کتاب نقش نماز در احیای اندیشه دینی ، محمدتقی ناطقی ، قم : نشر مرتضی ، 1390