آزمایش و امتحان دوست

تا دوست خود را امتحان نکنیم نباید به او اعتماد و اطمینان کنیم. تنها دیدن روی خوش و زبان بازی افراد برای ایجاد ارتباط و گزینش دوستی کفایت نمی‎کند. حضرت علی(ع) می‎فرماید: اعتماد به دیگری قبل از آزمایش نشانه کم عقلی است. بنابراین با هر کسی نمی‎شود ایجاد دوستی و رفاقت کرد و هر کسی برای دوستی لیاقت و شایستگی ندارد. برای آدمی لازم و ضروری است که دوستان خود را از قبل آزمایش و امتحان کند و پس از آزمایش چنانچه از بوته امتحان به خوبی بیرون آمدند دوستی ایجاد نماید تا دوست خود را امتحان نکنیم نباید به او اعتماد و اطمینان کنیم. تنها دیدن روی خوش و زبان بازی افراد برای ایجاد ارتباط و گزینش دوستی کفایت نمی‎کند. حضرت علی(ع) می‎فرماید: از رفیقت ایمن مباش تا اینکه او را امتحان کنی برای انسان پسندیده نیست که با هر کسی مصاحبت دارد و به او اعتماد کند مگر آنکه پیش از این او را بیازماید و حقیقت او را بداند. برای هر کسی در زندگی دوستانی است که در هنگام وحشت و تنهایی با آنها انس می‎گیرد و در زمان شدت و سختی به آنان پناه می‎برد و در برابر حوادث روزگار و پیشامدهای ناگوار از آنها کمک می‎گیرد اسرار خود را به آنها می‎سپارد و اخبار و اندیشه‌های خود را با آنها در میان می‎گذارد. پس آیا راه‎هایی وجود دارد که آنها را بیازماید و حقیقت آنها را مکشوف سازد تا درست از نادرست و پاک از ناپاک شناخته و راستگو از دروغگو دانسته شود. بله راه‎هایی وجود دارد که آنها را بیازماید و حقیقت را کشف کند راه‎ها و نشانه‎هایی وجود دارد که به شرح مختصری از آن می‎پردازیم:

آزمایش روحی

گاه فردی را برای نخستین بار می‎بینیم و گمان می‎کنیم که از مدت‌ها پیش او را می‌شناسیم و برعکس. بنابراین آزمایش روحی نخستین وسیله آزمودن دوست است. در حدیث شریف آمده است: محبت قلبی برادرت را نسبت به خود از محبت قلبی خودت نسبت به او بشناس (بحارالانوار ج ۴۶ ص ۲۹۱).

آزمودن هنگام نیاز

شکی نیست که دوستان «گیرنده» بسیارند اما دوستان «دهنده» اندک. اینان هستند که شایسته دوستی هستند زیرا این عده دوست انسانند نه دوست جیب او! برای شناخت هر انسانی او را به گاه نیازمندی بیازمای و ببین که آیا به نیازت بهایی می‌دهد یا نه؟ آیا هنگامی که نیازمندی به تو اعتنا و اهتمامی می‌ورزد؟ مردم معمولاً دو دسته هستند: ۱- کسانی که نیازهای مردم را حتی المقدور برآورده می‌سازند اما حاضر نیستند در این راه فداکاری و از خود گذشتگی نشان دهند ۲- کسانی که به تعبیر قرآن دیگران را بر خود ترجیح می‌‎دهند هر چند خود نیازمند باشند (سوره حشر آیه ۹). البته انتظار اینکه افراد همیشه از نوع دوم باشند انتظاری نابجاست اما دست کم باید از دسته اول بود. اما کسانی که به هنگام نیاز دست رد به سینه نیازمند بزنند چنین افرادی شایسته دوستی در زندگی نیستند.

آزمودن هنگام خشم

امام صادق(ع) می‌فرماید: به محبت دوستت اعتماد مکن تا آنگاه که سه بار او را به خشم در آوردی. یعنی کسانی را نمی‌توان دوست انگاشت تا اینکه آن را خشمگین کرد و سخن ناپسند و زشت بر زبان نیاورد زیرا چنین دوستی تحت هیچ شرایطی دوست خود را ترک نمی‎کند و برای دوستی و پایه‌ها و پیوندهای آن ارزش و احترام خاصی قائل است و آن را سست و ویران نمی‌کند و بسیار بخشنده و مهربان است. در نظر خداوند، بخشش معیار انسانیت انسان است. هر انسانی در حالت خشم ماهیت خود را بروز می‎دهد و چهره واقعی خود را برای دیگران آشکار می‎کند. گاه فردی در حالت عادی با انسان خوشرویی و خوشرفتاری می‎کند و سخنان محبت‌آمیز بر زبان می‎راند اما چون او را به خشم آوری حقیقت را که مدت‌ها از تو پنهان می‎داشت بر زبان می‌آورد. امام صادق(ع) می‌فرماید: اگر برادرت سه بار بر تو خشمگین شد و سخن ناخوشایندی درباره‌ات نگفت او را برای خود بیندوز.(بحارالانوار ج ۷۸ ص ۲۵۱).

آزمودن در سختی‌ها و مشکلات

دوست خوب کسی است که در سختی‌ها و گرفتاری‌ها یاری‌ات رساند هنگامی که دیگران رهایت می‌کنند او در کنار تو باشد و آنگاه که دیگران تو را تکذیب می‎کنند او تصدیقت کند. امام صادق(ع) می‎فرماید: دوست خود را بر هنگامی که نعمت تازه‌ای روزیت شود یا مصیبتی به تو رسد بیازمای.

آزمودن در سفر

آدمی در سفر لباس تکلف و ریا را از تن خود می‎کند و آن طور رفتار می‎کند که واقعاً می‎اندیشد اینجاست که می‎توانی او را به سادگی بیازمایی. اگر انسانی در حالت خشم در مسافرت و در زمان آزمودن به درهم و دینار در دوستی با تو پایداری نشان داد چنین کسی دوست خوبی است و گرنه... نه. بنابراین انسان باید با دیده دقت و تفحص و با بصیرت و آگاهی دوستان خود را گزینش و امتحان کند و دوستی‌ها باید صادقانه و در زمان سختی‎ها و بعدها نیز با یکدیگر مشارکت داشته باشند و بر دوستی باید پایدار و استوار ماند. همنشینی با دوستان تأثیر به سزایی بر خلق و خوی انسان می‎گذارد اگر این همنشینی چه خوب و یا بد باشد تأثیر خود را می‎گذارد پس قبل از گزینش دوستان باید به درستی دوست خود را مورد آزمایش و امتحان قرار داد که به خصوصیات اخلاقی او واقف شویم و خود ما نیز باید این شایستگی‌ها را از خود نشان دهیم که دیگران با ما دوستی ورزند و سعی کنیم در برابر خداوند و دوستان از امتحان سربلند بیرون آییم. پیامبر(ص) هشدار می‌دهد: در آخر الزمان گروهی می‌آیند که در ظاهر دوستند و در نهان دشمن.