ماه مبارک رمضان دروازه ورود انسان به تماشاگه راز

ماه مبارک رمضان دروازه ورود انسان به تماشاگه راز

لطیف روح‌نواز

روزنامه کیهان

تاریخ انتشار: 26 اردیبهشت ماه 1397

آثار و برکات روزه داری

از نظر آموزه‌های اسلام، روزه از ستون‌های اصلی اسلام در همه شرایع آن است. خدا می‌فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد روزه بر شما مقرر شده است همان گونه كه بر كسانى كه پيش از شما بودند مقرر شده بود؛ باشد كه پرهيزگارى كنيد. (بقره، آیه ۱۸۳)

همان طوری که خدا در این آیه بیان کرده، در همه شرایع الهی روزه واجب بوده است؛ چنانکه در تورات(خروج 29:34) و انجیل (انجیل لوقا، 34:5) از روزه سخن به میان آمده است.

امام باقر(ع) روزه را یکی از ارکان اسلام دانسته و فرموده است: بُنِی الْإِسْلَامُ عَلَی خَمْسَةً أَشْیاءَ عَلَی الصَّلَاةً وَ الزَّکاةً وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَایةً؛ اسلام بر پنج چیز استوار است، بر نماز و زکات حج و روزه و ولایت. (کلینی، کافی، ج۴، ص۶۲).

از آنجا که روزه گرفتن به معنای ترک بسیاری از مباحات از خوردن و نوشیدن و سخن گفتن و زناشویی و مانند آنها است، می‌بایست آن را جزو جهاد اکبر نفس دانست؛ به ویژه آنکه ترک بسیاری از اینها به ویژه در جوانی یا در هوای گرم تابستان که تشنگی آور و به سبب بلندای روز آن، گرسنگی آور است، بسیار سخت و دشوار است. از همین رو حضرت پیامبر اکرم محمد مصطفی(ص) می‌فرماید: الصَّوْمُ فِی الْحَرِّ جِهَاد؛ روزه گرفتن در گرما، جهاد است. (علامه مجلسی، بحار الانوار، بیروت، ج۹۳، ص۲۵۷، ح۱۴).

مراد از این جهاد در حدیث می‌تواند همان جهاد معمولی نظامی باشد، هر چند که می‌تواند مطلق جهاد را نیز در نظر گرفت تا شامل جهاد نفس نیز باشد.

انسان روزه‌دار باید همه اعضا و جوارح او روزه‌دار باشد تا آثار روزه خودنمایی کند. امام علی(ع) می‌فرماید: لیس الصوم الإمساک عن المأکل و المشرب الصوم الإمساک عن کل ما یکرهه الله سبحانه؛ روزه، امساک از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه خودداری از تمامی چیزهایی است که خداوند سبحان آنها را بد می‌داند (ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، دار احیاء الکتب العربیةً، ج۲۰، ص۲۹۹، ح۴۱۷).

امام صادق(ع) نیز می‌فرماید: اِذا صُمتَ فَلیصُم سَمعَک وَ بَصرَک وَ شَعرَک وَ جِلدَک؛ آنگاه که روزه می‌‏گیری باید چشم و گوش و مو و پوست تو هم روزه ‌دار باشند. (کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۸۷).

امیرمؤمنان حضرت علی(ع) در جایی دیگر نیز می‌فرماید: صَوْمُ الْقَلْبِ خَیرٌ مِنْ صِیامِ اللِّسَانِ وَ صِیامُ اللِّسَانِ خَیرٌ مِنْ صِیامِ الْبَطْن؛ روزه قلب بهتر از روزه زبان است و روزه زبان بهتر از روزه شکم است (تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص۱۷۶، ح۳۳۶۳).

به هر حال، روزه در اسلام و همه شرایع از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ از همین رو بر خلاف نماز، در صورت قضا از سوی زنان در حیض و استحاضه، قضای آن واجب است، در حالی که نماز این گونه نیست. در چرایی اهمیت روزه همین بس که آثاری بسیار برای آن بیان شده است که مهم‌ترین آنها دستیابی به مقام متقین در مرتبه سوم آن است. برای درک اهمیت روزه در اسلام لازم است تا آثار و برکات آن تبیین شود. بی‌گمان بیان همه آثار و برکات روزه در ابعاد گوناگون آن شدنی نیست، از همین رو، در اینجا تنها به مهم‌ترین آثار و برکات روزه ‌اشاره می‌شود:

کسب تقوا: از مهم‌ترین و اساسی‌ترین آثار و برکات روزه تقوای الهی است. خدا در آیه 183 سوره بقره به دنبال وجوب روزه به چرایی آن‌ اشاره می‌کند و می‌فرماید: لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ باشد که تقوا پیشه گیرید. از نظر آموزه‌های قرآن، کسب تقوا مهم‌ترین و اصلی‌ترین هدف و فلسفه عبادتی است(بقره، آیه 21) که انسان و جنیان بدان مکلف شده‌اند(ذاریات، آیه 56)؛ زیرا معیار کرامت اکتسابی انسان چیزی جز تقوای الهی نیست؛ چنانکه خدا می‌فرماید: إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللهِ أَتْقَاكُمْ؛ گرامی شما نزد خدا با تقواترین شما است.(حجرات، آیه 13) از این آیه به دست می‌آید که تقوای الهی دارای مراتب چندی است که باتقواترین آنان گرامی‌ترین ایشان خواهد بود؛ البته این معنا از آیات دیگر نیز به دست می‌آید؛ چنانکه خدا می‌فرماید: لَيْسَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِيمَا طَعِمُوا إِذَا مَا اتَّقَوْا وَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَ آمَنُوا ثُمَّ اتَّقَوْا وَ أَحْسَنُوا وَالله يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ؛ بر كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‏‌اند، گناهى در آنچه قبلاً خورده‏‌اند نيست در صورتى كه تقوا پيشه كنند و ايمان بياورند و كارهاى شايسته كنند؛ سپس تقوا پيشه كنند و ايمان بياورند؛ آنگاه تقوا پيشه كنند و احسان نمايند؛ و خدا نيكوكاران را دوست مى دارد. (مائده، آیه ۹۳) در این آیه از سه مرتبه تقوا و ایمان سخن به میان آمده است که می‌توان از آنها به تقوای عام و تقوای خاص و تقوای اخص یاد کرد. هر یک از مراتب سه گانه تقوا با عبادتی به دست می‌آید. مرتبه نخست با انجام واجبات و ترک محرمات، مرتبه دوم با انجام واجبات و مستحبات و ترک محرمات و مکروهات، و مرتبه سوم با انجام واجبات و مستحبات و ترک محرمات و مکروهات و نیز مباحات دست یافتنی است. بنابراین، با توجه به اینکه در عبادت روزه این سومین مرتبه تحقق می‌یابد، باید گفت که روزه مهم‌ترین ابزار و وسیله کسب تقوای مرتبه سوم یعنی تقوای اخص است؛ زیرا در روزه است که مباحات نیز ترک می‌شود. البته باید یادآور شد که کسب تقوای مرتبه سوم به معنای کسب مرتبه علم شهودی در مرتبه سوم یعنی حق‌الیقین خواهد بود؛ زیرا کسی که تقوای الهی را پیشه کند به علم شهودی و تعلیم الهی دست می‌یابد(بقره، آیه 282) و هر چه این تقوای الهی بیشتر باشد، بر درجه علم شهودی نیز افزوده می‌شود و انسان از علم الیقین به عین الیقین (تکاثر، آیات 5 و 7) و در نهایت حق الیقین (واقعه، آیه 95) می‌رسد.
کفاره برخی گناهان: از دیگر آثار و کارکردهایی که اسلام برای روزه بیان کرده است، کفاره برخی از گناهانی است که انسان انجام می‌دهد. انسان وقتی گناهی را مرتکب شد باید منتظر عقاب آن باشد و در صورت توبه باید کاری کند تا آن گناه پاک شود؛ زیرا در برخی از گناهان توبه به تنهایی کفایت نمی‌کند؛ چنانکه اگر حق الناس تضییع شود، باید افزون بر توبه، حق مردم به آنان بازگردانده شود. در برخی از گناهان نیز این گونه است که توبه به تنهایی کفایت نمی‌کند، بلکه باید شخص افزون بر توبه، کفاره‌ای بدهد. به عنوان نمونه کفاره شکستن سوگند و قسم می‌تواند سه روز روزه باشد.(مائده، آیه 89) هم چنین کفاره عدم اتمام حج، ده روز روزه(بقره، آیه 196) و صید در حرم معادل کفاره روزه قرار داده شده است.(مائده، آیه 95) همچنین در قتل خطایی کفاره دو ماه روزه پیاپی قرار داده شده تا این گونه کفاره گناه چنین قتلی داده شود.(نساء، آیه 92) از این آیات به دست می‌آید که روزه در بازسازی روان آدمی نقش بسیار مثبت و سازنده‌ای دارد و می‌تواند به بازسازی روانی شخص گناهکار کمک کند و او را در مسیر درست و راستین قرار داده و آثار و تبعات زشت گناه را بپوشاند.
عامل مساوات بین غنی و فقیر: افراد ثروتمند، درک درستی از مفهوم گرسنگی و تشنگی و حتی فقدان بی‌همسری و زناشویی ندارند؛ زیرا برای آنان همه اسباب عیش و نوش و شهوت فراهم است. روزه به سبب آن که مباحات در آن حرام می‌شود، زمینه‌ساز ادراک واقعی فقر و نداری است؛ زیرا در روزه شخص درد نداری را با گوشت و پوست و تن و روان خویش درک می‌کند. این امر موجب می‌شود تا نسبت به فقیران و درد آنان آگاهی یافته و برای جبران فقرشان تلاش کند و اسباب آسایش و آرامش آنان را فراهم آورد و زمینه ازدواج را برای آنها ایجاد کند. از همین رو در روایات به روزه به عنوان یک عامل در راستای تساوی میان دارا و ندار توجه داده شده است. امام صادق(ع) می‌فرماید: إِنَّمَا فَرَضَ اللَّهُ (عَزَّ وَ جَلَّ) الصِّیامَ لِیسْتَوِی بِهِ الْغَنِی وَ الْفَقِیر؛ خداوند روزه را واجب کرده تا بدین وسیله دارا و ندار (غنی و فقیر) مساوی شوند. (شیخ صدوق، من‌لا یحضره الفقیه، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۷۳، ح۱۷۶۶).
وسیله امتحان و تثبیت اخلاص: اخلاص بیانگر خلوص و صفایی است که در درون انسان است. انسان مخلص کسی است که از هر گونه شک علمی و تردید عملی رهایی یافته است و تن و روانش برای انجام هر آنچه مولی فرمان دهد، آماده و مهیا است. آنچه را خدا فرمان داده با صدق و صداقت تصدیق می‌کند و در عمل و رفتار به نمایش می‌گذارد؛ چنان تسلیم امر الهی است که گویی از خود هیچ اراده و اختیاری ندارد؛ چنانکه ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام با عمل خویش تصدیق کردند و خلوص و اخلاص خود را به نمایش گذاشتند. (صافات، آیات 101 تا 105) کسی که در برابر خدا تسلیم است، حتی از مباحات نیز می‌گذرد با آنکه جان و زندگی‌اش بدان وابسته است؛ ولی با روزه داری نشان می‌دهد که از جان و تن خویش نیز می‌گذرد و همچون مجاهدی فرمانبر فرمان فرماندار الهی خویش است. امام علی(ع) می‌فرماید: فرض الله...َ الصِّیامُ ابْتِلَاءً لِإِخْلَاصِ الْخَلْق‏؛ خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن اخلاص خلق را بیازماید (نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ص۵۱۲، ح۲۵۲؛ تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص۱۷۶، ح۳۳۷۶).
زکات بدن: واژه زکات در لغت به معنای نمو و رشد همراه با پاکی و طهارت است. بر این اساس باید گفت که روزه همان طوری که روان آدمی را رشد می‌دهد و پاک و پاکیزه می‌سازد، عامل مهم در سلامت بدن است؛ زیرا روزه اجازه می‌دهد تا مواد غذایی زائد دفع و رفع شود و تن از هر گونه آلودگی رهایی یابد و بستری برای رشد سلول‌های مفید و سازنده فراهم آورد. در طب سنتی بارها به آثار روزه برای سلامت بدن‌ اشاره شده است. پیامبر(ص) می‌فرماید: لِکلِّ شَی‏ءٍ زَکاةً وَ زَکاةً الْأَبْدَانِ الصِّیام‏؛ برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن‌ها روزه است (شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۷۵، ح۱۷۷۴). البته اصطلاح زکات در قرآن برای انفاقات مالی به کار رفته که بخشی از آن انفاقات به شکل واجبات مطرح است. به نظر می‌رسد که روزه به نوعی پرداخت حقوق الهی است؛ زیرا از نظر قرآن، برای هر چیزی حق یا حقوقی است که باید ادا شود. بنابراین، حق بدن، روزه گرفتن است.

پیامبر(ص) در تبیین کارکردها و آثار روزه می‌فرماید: صوموا تَصِحّوا؛ روزه بگیرید تا تندرست باشید (پاینده، نهج الفصاحه، ۱۳۸۷ش، ص۵۴۷، ح۱۸۵۴).

یادآوری گرسنگی و تشنگی قیامت: زندگی کوتاه دنیوی تنها بخشی از زندگی انسان است که ابدیت انسان را رقم می‌زند؛ زیرا انسان هر چه در دنیا انجام می‌دهد برای ابدیت ضبط و ثبت می‌شود و آخرت چیزی جز سازه‌های انسان در دنیا نیست. از این رو در روایات دنیا را مزرعه آخرت دانسته‌اند. انسان هر چه پیش یا پس می‌فرستد برای او در آخرت ظهور و حضور می‌یابد.(آل عمران، آیه 30؛ کهف، آیه 49؛ انفطار، آیه 5) بنابراین، انسان باید خودش را برای ابدیت در دنیا آماده کند. بسیاری از مردم از دوزخ و عقبات قیامت نمی‌ترسند و خود را برای آخرت آماده نکرده‌اند. از نظر قرآن، آخرت و قیامت خبر و نباء عظیم است که انسان باید خود را برای آن آماده کند. انسان باید از خشم و غضب الهی بترسد و هر کاری نکند، بلکه کاری کند که رضایت خدا در آن است. اگر او تجربه آخرت داشت، موهایش از ترس سپید می‌شد و یا از ترس جان به جان آفرین تسلیم می‌کرد؛ اما غفلت آدمی از قیامت و هول و ولای آن موجب شد که در دنیا بی‌خیال زیست کند و برای آخرت توشه‌ای برنگیرد. روزه و برخی از اعمال عبادی دیگر، انسان را با شرایط قیامتی آشنا می‌کند و بستری می‌شود تا تقوای الهی را پیشه کند و خود را برای روزهای سخت آخرتی آماده کند. امام رضا(ع) در بیان یکی دیگر از کارکردها و آثار مبارک روزه می‌فرماید: إِنَّمَا أُمِرُوا بِالصَّوْمِ لِکی یعْرِفُوا أَلَمَ الْجُوعِ وَ الْعَطَشِ فَیسْتَدِلُّوا عَلَی فَقْرِ الْآخِرَةً؛ مردم به انجام روزه امر شده‌اند تا درد گرسنگی و تشنگی را بفهمند و به واسطه آن فقر و بیچارگی آخرت را بیابند (حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۹، ح۱۲۷۰۱).
رهایی از درد گرسنگی و تشنگی قیامت‌: از دیگر آثار روزه این است که روزه‌دار با تحمل مشقت و تکلیف سنگین و سخت روزه به ویژه در ماه‌های بلند و گرم تابستان‌، خود را از آتش دوزخ و خشم الهی حفظ و از گرسنگی و تشنگی روز قیامت آزاد و رها می‌کند. در حقیقت، این اثر روزه یکی از مهم‌ترین آثاری است که موجب بشارت و دلخوشی روزه‌دار است. پیامبر(ص) می‌فرماید: طُوبَی لِمَنْ ظَمَأَ، أَوْ جَاعَ لِلَه، أُولَئِک الَّذِینَ یشْبَعُونَ یوْمَ الْقِیامَةً؛ خوشا به حال کسانی که برای خدا گرسنه و تشنه شده‌‏اند؛ اینان در روز قیامت سیر می‌‏شوند. (حر عاملی، هدایةً الامةً الی احکام الائمةً، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۲۶۸، ح۹). همچنین رسول خدا (ص) فرمود: من منعه الصوم من طعام یشتهیه کان حقا علی الله ان یطعمه من طعام الجنةً و یسقیه من شرابها؛ کسی که روزه‌، او را از غذاهای مورد علاقه‌اش باز دارد بر خداست که به او از غذاهای بهشتی بخوراند و از شراب‌های بهشتی به او بنوشاند. (بحارالانوار، ج 93‌، ص 331)
سپری در برابر آتش آخرت: انسان همواره خود را برای هر خطر واقعی و یا احتمالی آماده می‌کند. کسانی که معتقد به حساب و کتاب آخرت هستند، به طور طبیعی دل نگران حال آخرت خویش هستند و بر آنند تا با هر وسیله‌ای شده خود را از آینده‌ای سخت در امان نگه دارند و جایگاه امن و امانی را برای خود فراهم آورند. از آنجا که باور به دوزخ در این افراد بسیار قوی است، همواره خوف از آن در دل‌هایشان موج می‌زند و دنبال رهایی و دفع و رفع آن هستند. روزه یکی از مهم‌ترین ابزارهای رهایی از آتش دوزخ است. پیامبر گرامی (ص) می‌فرماید: الصَّوْمُ جُنَّةً مِنَ النَّار؛ روزه سپری در برابر آتش جهنم است (کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۲، ح۱؛ ابن شعبه، تحف العقول، ۱۳۶۳ق، ص۲۵۸)؛ امام سجاد(ع) فرمود: وَ أَمَّا حَقُّ الصَّوْمِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّهُ حِجَابٌ ضَرَبَهُ اللَه عَلَی لِسَانِک وَ سَمْعِک وَ بَصَرِک وَ فَرْجِک وَ بَطْنِک لِیسْتُرَک بِهِ مِنَ النَّار؛ حق روزه آن است که بدانی این پرده‌‏ای است که خداوند در برابر زبان، گوش، چشم، اندام و شکمت آویخته تا تو را از آتش بپوشاند (ابن شعبه، تحف العقول، ۱۳۶۳ش، ص۲۵۸).
عامل شادی در قیامت‌: از نظر قرآن، کسانی که به سعادت آرامشی و آسایشی دست می‌یابند، شادان هستند. البته این شادی و سعادت باید از پایداری و ماندگاری برخوردار باشد. بی‌گمان چنین چیزی در دنیا دست‌یافتنی نیست و باید آن را در جهانی یافت که پایانی برای آن نیست و ابدی است. از نظر قرآن، چنین سعادت و شادی و فرحناکی تنها برای کسانی در آخرت دست می‌دهد که از ایمان و عمل صالح برخوردار شده و با آنها به مقام متقین دست یافته باشند. کسی که در دنیا از امتحانی بزرگ سربلند بیرون آید، خوشحال و فرحناک است. از همین رو روزه‌داران در هنگام افطار از چنین حالتی برخوردارند با آنکه از گرسنگی و تشنگی روز خسته و کلافه شده‌اند. از نظر آموزه‌های وحیانی، شادی بزرگ برای روزه داران در دنیا و آخرت فراهم است. امام صادق(ع) می‌فرماید: لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ فَرْحةً عِنْدَ إِفْطَارِهِ وَ فَرْحَةً عِنْدَ لِقَاءِ رَبِّه؛ برای روزه‌دار دو سرور و خوشحالی است: یکی هنگام افطار و دیگری هنگام لقاء پروردگار (کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۶۵).
یاری‌دهنده در مشکلات دنیا و آخرت: از نظر قرآن برای هر چیزی اسباب و وسیله‌ای است که باید آن را به دست آورد و از آن برای رسیدن به مقصد و مقصود بهره گرفت.(کهف، آیات 84 تا 92؛ اسراء، آیه 57) خدا می‌فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةً وَ جَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد از خدا پروا كنيد و به او توسل و تقرب جوييد و در راهش جهاد كنيد، باشد كه رستگار شويد. (مائده، آیه ۳۵) بی‌گمان بهترین وسایل یاری‌دهنده‌، ایمان و عبادت تقوایی است. از همین رو روزه و نماز و دعا و توسل به اهل بیت(ع) و مانند آنها به عنوان بهترین اسباب و وسایل توسل مطرح است. اگر کسی در دنیا مشکلی دارد باید به اینها توسل جوید. هم‌چنین کسانی که ترس از آخرت دارند و دنبال وسیله هستند باید به این امور توجه ویژه کنند. اگر خدا بهترین معین است و تنها از خدا استعانت جسته می‌شود (حمد، آیه 5) باید برای کسب استعانت از خدا وسایلی را فراهم آورد که مهم‌ترین آنها نماز و روزه است. امام صادق(ع) در تبیین مفهوم صبر در آیه 153 سوره بقره می‌فرماید: وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةً قال الصبر الصوم؛ خداوند عزو‌جل فرموده که از صبر و نماز کمک بگیرید، صبر، روزه است (تفسیر قمی، ج۱، ص۴۶؛ عیاشی، تفسیر عیاشی، المکتبةً العلمیةً الإسلامیةً، ج۱، ص۴۴، ح۴۱).
عامل تقویت حافظه‌: از نظر طب اسلامی، خوردن و نوشیدن زیاد موجب کودنی و از دست رفتن قدرت تعقل و تفکر می‌شود؛ زیرا پرخوری عامل بسیاری از بیماری‌ها از جمله از دست رفتن سلول‌های مغز می‌شود. در مقابل، کم‌خوری موجب می‌شود تا تن و روان سالم بماند و انسان در سلامتی جسم و روح به سر برد. أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ علی (ع) در بیان تأثیر روزه در افزایش حافظه می‌فرماید: (ع) قَالَ: ثَلَاثٌ یذْهَبْنَ بِالْبَلْغَمِ وَ یزِدْنَ فِی الْحِفْظِ السِّوَاک‏ وَ الصَّوْمُ‏ وَ قِرَاءَةً الْقُرْآن؛ سه چیز بلغم را از میان می‌برد و موجب افزایش حفظ و حافظه می‌شود و سلامت تن و روان را تضمین می‌کند: مسواک زدن، روزه و قرائت قرآن.(طبرسی، مکارم الاخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۵۱).
سپری از آفات دنیا و بلای اخروی: انسان در دنیا همواره گرفتار انواع و اقسام مشکلات و بلایا است؛ زیرا برخی از بلایا برای تنبیه و بیداری انسان و برخی دیگر برای آزمون و برخی دیگر برای مجازات و عقاب است. بر این اساس روزی نیست که از جایی با مشکل یا مشکلاتی مواجه نشود و انواع آفات و بلایا بر او هجوم نیاورد. یکی از راه‌های رهایی و نیز دفع این گونه بلایا و آفات پناه بردن به روزه است. امام صادق(ع) می‌فرماید: اَلصَّومُ جُنَّةً مِن آفاتِ الدُّنیا وَ حِجابٌ مِن عَذابِ الآخِرَةً؛ روزه سپری است از آفت‌های دنیا و پرده‌ای است از عذاب آخرت. (مصباح الشریعةً، ص ۱۳۵؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۳۶۹، ح۸۴۴۱).
آرامبخش دل‌ها: بی‌گمان آرامش در کنار آسایش، دو مؤلفه اساسی خوشبختی است؛ زیرا فقدان هر یک به معنای شقاوت است. از نظر آموزه‌های قرآن، عبادت تقوایی به ویژه نماز و روزه عاملی برای آرامش انسان است. انسانی که گرفتار تلاطم دنیا است برای رسیدن به سکونت و آرامش می‌بایست روزه بگیرد. امام باقر(ع) می‌فرماید: اَلصّیامُ وَ الْحَجُّ تَسْکینُ الْقُلوبِ؛ روزه و حج آرام‏بخش دل‌هاست.(شیخ طوسی، امالی، ص۲۹۶، ح۵۸۲).
عامل دوری شیطان: شیطان و دستیاران وی همواره دور انسان در حال طواف و گردش هستند تا روزنه‌ای برای نفوذ بیابند و بر گرده و جان آدمی سوار شوند و او را بنده و برده خویش سازند.(اعراف، آیه 201) برای رهایی و پناه بردن از شر شیطان انسان می‌تواند از عوامل چندی از جمله معاذ الله و روزه و نماز بهره گیرد؛ زیرا شیطان از این امور می‌ترسد و خشمگین می‌شود؛ زیرا خود اهل عبادت نیست و با بی‌تقوایی، خود را نابود ساخته است. پیامبر گرامی (ص) می‌فرماید: آیا شما را از چیزی خبر ندهم که اگر به آن عمل کنید، شیطان از شما دور شود، چندانکه مشرق از مغرب دور است؟ عرض کردند: چرا. فرمودند: روزه روی شیطان را سیاه می‌کند، صدقه پشت او را می‌شکند، دوست داشتن برای خدا و همیاری در کار نیک، ریشه او را می‌کَند و استغفار شاهرگش را می‌‏زند و برای هر چیزی زکات است و زکات بدن‌ها روزه است (قطب راوندی، منهاج البراعه، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ج۷، ص۴۲۶).
دربرگیرنده پاداش ویژه الهی: در آیات و روایات برای برخی از اعمال پاداش‌های خاصی مطرح است که خدا خود تضمین‌کننده و تأمین‌کننده آن خواهد بود. از جمله اعمالی که خدا خودش پاداش بندگانش را می‌دهد، روزه است. چنین پاداش‌هایی افزون بر بهشت فعل، بهشت صفات الهی است که موجب قرب و تقرب انسان به خدا و بهره‌گیری از آن خواهد بود.(فجر، آیات 27 تا 30) پیامبر(ص) می‌فرماید: قَالَ الله تَبَارَک وَ تَعَالَی الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی بِه‏؛ خداوند می‌فرماید روزه برای من است و من پاداش آن را می‌‏دهم (شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۷۵، ح۱۷۷۳).
عامل ‌اشتیاق بهشت‌: از دیگر کارکردهای روزه آن است که انسان را برای بهشت صفات و فعل تشویق می‌کند و شوق و‌ اشتیاق او را دوچندان می‌سازد، زیرا هر چه انسان بیشتر روزه می‌گیرد پاکی و پاکیزگی نفس او بیشتر شده و تقوای عالی را کسب می‌کند و این گونه در مقام اکرام قرار گرفته و از مواهب آن بهره‏مند می‌شود. پیامبر(ص) می‌فرماید: انَّ الجنّةً مُشتاقةً اِلی اَربعةً نفرٍ: الی مُطعم الجیعانِ و حافِظِ الِلّسان و تالِی القرآنِ و صائِمِ شهرِ رمضان؛ بهشت‌، مشتاق چهار نفر است، کسی که گرسنه‏ای را سیر کند، آنکه حافظ زبان خود باشد، کسی که قرآن را تلاوت کند و کسی که در ماه رمضان روزه بگیرد.
عامل افزایش ‌ایمان: از نظر قرآن به ویژه آیه 93 سوره مائده ارتباط تنگاتنگی میان ایمان و تقوا است. از آنجا که روزه به عنوان عامل تقوای اخص به شمار می‌آید، می‌توان گفت که روزه‌دار روز به روز بر ایمانش افزوده می‌شود. در مقابل، تارک روزه هر روز از ایمان وی کاسته و از خدا دور می‌شود. امام صادق(ع) می‌فرماید: مَنْ أَفْطَرَ یوْماً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ خَرَجَ رُوحُ الْإِیمَانِ مِنْه؛ هر کس یک روز ماه رمضان را (بدون عذر) بخورد، روح ایمان از او جدا می‌‏شود (شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۱۱۸، ح۱۸۹۲). باید یادآور شد که روزه در کنار نماز و حج و جهاد و ولایت از ارکان اسلام است و کسی که ستون‌های اسلام خویش را نادیده گیرد به همان میزان از ایمان خارج و به کفر وارد می‌شود.
مژده به روزه داران: مژده از سوی فرشتگان در همین دنیا برای روزه‌داران محقق است. امام صادق(ع) فرمودند: من صام لله عزوجل یوما فی شدةً الحر فاصابه ظما و کل الله به الف ملک یمسحون وجهه و یبشرونه حتی اذا افطر؛ هر کس که در روز بسیار گرم برای خدا روزه بگیرد و تشنه شود خداوند هزار فرشته را می‌گمارد تا دست به چهره او بکشند و او را بشارت دهند تا هنگامی که افطار کند.(الکافی، ج 4‌، ص 64، ح 8؛ بحار الانوار، ج ‌93، ص 247)

روزه همچنین آثاری چون روحیه نظم، قناعت و صبر در برابر گناهان و مشکلات زندگی را در فرد و جامعه به جا می‌گذارد و باعث می‌شود رفتارهای هنجاری جایگزین نابهنجاری رفتاری در جامعه شود.

بی‌گمان آنچه از آثار و کارکردهای روزه بیان شد تنها بخشی از این آثار است.