مقام متقين؛ جايزه رمضانی ها

نويسنده: بهروز محمدزاده

هر عملي براساس سنت الهي آثار مثبت و منفي بر جان، جامعه و جهان مي گذارد. از اين رو انسان نبايد از اين اصل و قانون حاکم بر هستي غافل شود و بداند هر چه مي کارد مي درود. اين گونه است که سازه اخروي شخص و شخصيت انسان چيزي جز عقايد و اعمالش نيست که بروز، ظهور، تجسم و فعليت مي يابد. البته برخي از اعمال انساني، به سبب تأثيرات بزرگ‌تر و مهمتر، از ارزش و جايگاه برتري برخوردارند؛ چنانکه روزه رمضاني اين گونه است و آثاري بر آن مترتب است که خود صدها اثر فرعي نيز به دنبال دارد. نويسنده در اين مطلب مهمترين تأثير روزه ماه رمضان را که همان کسب تقوا و رسيدن به مقام متقين است تبيين کرده است.

پاداش و جائزه شوال برای رمضانی های موفق

اصولاً انسان دنبال کاري مي رود که برايش سود و منفعتي داشته باشد. اين سود شايد مستقيم بر کارش مترتب نشود، بلکه غيرمستقيم به او برسد. بي گمان انسان ها با توجه به درک و فهم و همت عالي و پست خويش، سودي را در نظر مي گيرند و کاري را انجام می‌دهند. کساني که در عالي ترين سطح ادراکي و همت و عزم عالي هستند، تقرب به خدا را مبناي اعمال خود قرار مي دهند و رضايت خود و خدا را در اين تقرب مي جويند.(فجر، آيات 27 تا 30)

متوسطين از مردم، بهشت و حور و غلمان مي جويند و رهايي از آتش و دوزخ را مي خواهند؛ پست ترين مردم کساني هستند که دنبال سودهاي زودبازده دنيوي هستند و اصولاً سرکه نقد را به حلواي نسيه ترجيح مي دهند و دنبال همين دنيا مي روند و کاري به کار خدا و لقاء و عطايش ندارند. خداوند در اين باره مي فرمايد: مَّن كَانَ يُرِيدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا مَا نَشَاء لِمَن نُّرِيدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاهَا مَذْمُومًا مَّدْحُورًا؛ هر كس خواهان [دنياي] زودگذر است، به زودي هر كه را خواهيم نصيبي از آن مي دهيم، آنگاه جهنم را كه در آن خوار و رانده داخل خواهد شد، براي او مقرر مي داريم.(اسراء، آيه 18)

خداوند چون عادل و حکيم است، به حکمت و عدالت، پاداش عمل دنياگرايان را مي دهد، بي آنکه پاداشي براي آخرت آنها باقي بماند: إِنَّ هَوُلَاء يُحِبُّونَ الْعَاجِلَةَ وَيَذَرُونَ وَرَاءهُمْ يَوْمًا ثَقِيلًا؛ اينان دنياي شتابان زودگذر را دوست دارند و روزي گرانبار را به غفلت پشت سر مي افكنند. (انسان، آيه 27) وضعيت اين افراد در قيامت به سبب از دست دادن سرمايه و پاداش و مصرف آن در دنيا، بسيار بد است. خداوند درباره وضعيت اين زيانکاران در معامله خود با خدا می‌فرمايد: كساني كه پيمان خدا و سوگندهاي خود را به بهاي ناچيزي مي فروشند، آنان را در آخرت بهره‌اي نيست و خدا روز قيامت با آنان سخن نمي گويد، و به ايشان نمي نگرد و پاكشان نمی‌گرداند و عذابي دردناك خواهند داشت. (آل عمران، آيه 77)

اما اهل ايمان نه تنها از پاداش هاي اعمال نيک خود در دنيا بهره مند مي شوند، بلکه اصل پاداش را در آخرت دريافت مي کنند. اين گونه است که هم دنيا و طيبات آن را دارند و هم از رحمت رحيمي خداوند در آخرت برخوردار مي شوند. خداوند درباره اين افراد مي فرمايد: وِمِنْهُم مَّن يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ؛ برخي از مردمان می‌گويند: «پروردگارا! در اين دنيا به ما نيكي و در آخرت نيز نيكي عطا كن و ما را از عذاب آتش دور نگه دار.»(بقره، آيه 201)

به هر حال، انسان خردمند کسي است که هم از طيبات دنيوي بهره مند مي شود و هم از پاداش بي پايان اخروي خداوند سود مي برد. اينان کساني هستند که به خداوند ايمان آورده و اعمال صالح انجام مي دهند و به بندگي خدا مي پردازند و تقواي الهي را مي جويند.

البته پاداش هاي برتر آن است که انسان را به خداوند نزديک سازد و به مقام مقربان برساند که مقام متقين است. از همين رو خداوند فلسفه آفرينش انسان را عبادتي دانسته است(ذاريات، آيه 56) که او را به تقوا و مقام متقين برساند(بقره، آيه 21)؛ زيرا کسي که در اين مقام قرار گرفته است از پاداش هاي خاصي برخوردار است که شامل حسنات دنيا و آخرت مي شود.

البته در ميان اعمال عبادي، برخي از اعمال از ويژگي هاي برتر و بهتري برخوردار است؛ زيرا امکان دسترسي به تقوا و مقام متقين در آن بيشتر از اعمال ديگر عبادي است. از جمله اين اعمال مي توان به حج، نماز و روزه اشاره کرد. خداوند درباره کارکرد روزه مي فرمايد: يَا اَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَي الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ اي كساني كه ايمان آورده ايد، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه كه بر كساني كه پيش از شما بودند مقرر شده بود، باشد كه پرهيزگاري كنيد.(بقره، آيه 183)

کارگاه يک ماهه ماه مبارک رمضان ظرفيتي را دارا است که انسان را به تقواي الهي می‌رساند. بايد توجه داشت که انسان در اين دوره کوتاه مدت به تقوايي دست مي يابد که زمينه ساز و بستر کسب مقام متقين است؛ به اين معنا که اين تقواي فعلي به تقواي اسمي در مي آيد و شخصي که تقوا، پيشه مي کند، به عنوان متقي شناخته مي شود؛ زيرا تا انسان در طول سال اين حالت را حفظ نکند، نمي تواند نام و عنوان متقي را به دست آورد. بنابراين لازم است آنچه را در کارگاه رمضاني به دست آورده در طول سال حفظ کند تا بتواند به مقام متقين در آيد.

با اين همه، اشخاصي که در دوره کوتاه مدت يک ماهه رمضاني شرکت کرده اند تا تقوا به دست آورند، در پايان اين دوره در صف فائزان و برندگان قرار مي گيرند و جوائز خود را به حسب درصد و درجه تقوايي که کسب کرده اند دريافت مي کنند از اين رو در روايات از روز اول ماه شوال که روز عيد فطر است به روز جوائز رمضاني ها نيز تعبير شده است. امام باقر (ع) فرمود: پيامبر اسلام (ص) مي فرمود: اولين روز شوال روز عيد فطر منادي ندا مي دهد: اي مؤمنان! صبحگاهان براي گرفتن عيدي و جائزه خود برويد. سپس امام باقر رو به جابربن عبداللّه كرد و فرمود: عيدي خداوند مثل عيدي پادشاهان نيست قابل قياس نيستند آنگاه فرمود: روز عيد، روز جائزه گرفتن است.(فروع كافي، ج 4، 168)

اين جايزه اي که رمضاني ها در روز عيد فطر و در آن جشن بزرگ جهاني دريافت مي کنند، جائزه کسب مقام تقوايي به حسب مراتب آن است. کسي که به عنوان برنده در مسابقات تقوا بر سکوي افتخار مي رود، با توجه به ميزان زحمت هايي که کشيده و تکاليفي که انجام داده جائزه دريافت مي کند.

آثار کسب مقام متقين

چنانکه گفته شد، ماه رمضان تمريني براي کسب تقوايي است که بايد با حفظ آن در طول سال، به مقام متقين رسيد و از آثار و برکات مقام متقين بهره مند شد. در آيات قرآن براي مقام متقين آثاري بيان شده که در اينجا به برخي از آنها اشاره مي شود.

1. قبولي اعمال: از آيه 27 سوره مائده بر مي آيد که قبولي اعمال صالح مشروط به تقوا و رسيدن به مقام متقين است: إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ؛ «خدا فقط از تقواپيشگان مي پذيرد.»
2. همراهي خداوند: هر چند که خداوند با همگان است و اين همراهي و معيت از مصاديق معيت قيومي است به طوري که اگر خدا با کسي يا چيزي نباشد به معناي نابودي آن چيز است؛ اما با متقين نوعي خاص از همراهي و معيت را دارد که شامل حمايت و همراهي دايمي با آنان در کارها و انجام اعمال سخت به ويژه درگيري با دشمنان است. خداوند مي فرمايد: واعلموا اَنَّ اللّه مع المُتَّقين؛ و بدانيد که خداوند به راستي با متقين است.(بقره، آيه 194؛ توبه، آيات 36 و 123)
3. اولياي الهي: از ميان بندگان خداوند، تنها متقين هستند که در مقام ولايت الهي قرار می‌گيرند. خداوند مي فرمايد: اِن اَولِياوُهُ اِلاَّ المُتَّقونَ؛ اولياي خداوند جز متقين نيستند.(انفال، آيه 34)
4. هدايت خاص پروردگار: متقين از سوي پروردگارشان به شکل خاص مورد هدايت قرار می‌گيرند که شامل الهامات براي انجام کارهاي خير و مانند آن مي شود (بقره، آيات 2 و 5)؛
5. مقام رستگاران: متقين در مقام رستگاران قرار مي گيرند (بقره، آيات 2 و 5)؛
6. احترام و تکريم فرشتگان در هنگام مرگ: متقين به سبب کسب اين مقام مورد احترام ويژه فرشتگان حتي زمان مرگ و پس از آن قرار مي گيرند. خداوند مي فرمايد: بهشتهاي عدن كه در آن داخل مي شوند رودها از زير درختان آنها روان است، در آنجا هر چه بخواهند براي آنان فراهم است. خدا اين گونه پرهيزگاران را پاداش مي دهد. همان كساني كه فرشتگان جانشان را- در حالي كه پاكند- مي ستانند و به آنان مي گويند: «درود بر شما باد، به پاداش آنچه انجام مي داديد به بهشت درآييد.»(نحل، آيات 31 و 32)
7. آوردن بهشت به سوي متقين: خداوند در آيه 73 سوره زمر بيان مي کند که کساني که پايين تر از مقام متقين هستند و صفت تقوا مقام و ملکه آنان نشده بلکه صفت تقوا فعل آنان بوده، به سوي بهشت رانده مي شوند؛ چنان که اهل دوزخ به سوي دوزخ رانده مي شوند(زمر، آيه 71)؛ اما بهشت به سوي متقين آورده مي شود نه آنکه اينان به سوي بهشت بروند يا رانده شوند: وَاُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِينَ؛ و بهشت براي پرهيزگاران آورده و نزديك شود.(شعراء، آيه 90؛ ق، آيه 31)
8. گراميداشت فرشتگان از ايشان در بهشت: إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ ادْخُلُوهَا بِسَلاَمٍ آمِنِينَ؛ بي گمان، پرهيزگاران در باغها و چشمه سارانند. به آنان گويند: «با سلامت و ايمني در آنجا داخل شويد.»(حجر، آيات 45 و 46)
9. تقرب به خدا: متقين اهل تقرب و از مقربان درگاه خداوندي هستند(آل عمران، آيه 27)؛
10. رهايی از خوف و حزن: متقين از گذشته اندوهي و از آينده ترسي ندارند(زخرف، ايات 67 و 68)؛
11. مقام معقد صدق: متقين در مقام معقد صدق عند مليک مقتدر قرار مي گيرند که با داشتن اين مقام همه مراتب بهشت نيز در اختيار آنان است؛ چون که صد آمد نود هم پيش ماست(قمر، آيات 54 و 55).

در آيات قرآن همچنين آثار و برکات ديگري براي متقين بيان شده که مجالي براي تبيين همه آنها در اينجا نيست.

ويژگی های متقين

متقين که به مقام تقوا رسيده اند، داراي ويژگي هايي هستند که توجه به آنها مي تواند ما را براي رسيدن به اين مقام آماده سازد و از ماه رمضان براي کسب آن بهره گيريم. از جمله صفات متقين عبارت است از:

1. سرعت در مغفرت خواهی: متقين اهل سرعت و شتاب در کارها از جمله مغفرت جويي هستند(آل عمران، آيه 133)؛ زيرا اجتناب از گناه در آنان يک امر طبيعي و عادي است؛
2. احسان: متقين اهل احسان و نيکوکاري در کارها هستند؛ يعني احسان جزو ملکه و مقوم ذات و شخصيت آنان شده است؛ همچنين با آنکه به چيزي علاقه مند و نيازمند هستند از همان چيز محبوب و نياز خويش احسان مي کنند(بقره، آيه 177؛ آل عمران، آيات 133 و 134؛ ذاريات، آيات 15 و 16؛ مرسلات، آيات 41 و 44)؛
3. انفاق: متقين همچنين اهل انفاق و بخشش از درآمدهايي هستند که کسب مي کنند و در اين باره هيچ بخلي ندارند(آل عمران، آيات 133 و 134)؛
4. اهل راستی و تصديق راستی: ايشان هم راستگو و اهل صدق هستند و هم امر راست و صادق را تصديق و از آن حمايت و براساس مفاد آن عمل مي کنند (زمر، آيه 33)؛
5. تهجد شبانه و اهل استغفار در سحرگاهان: متقين کم مي خوابند و بيشتر شب را بيدار بوده و به تهجد مي پردازند و طلب استغفار جزو ملکه يا مقوم آنان شده است (آل عمران، آيات 15 و 16)؛
6. اقامه کنندگان نماز با حضور در جماعات و جمعه: متقين اهل اقامه نماز بوده و آن را برپا مي دارند و به ديگران نشان مي دهند که اهل نماز هستند و نمازهاي جماعت را به عنوان شعار خويش قرار مي دهند تا اين ستون نماز در جامعه ديده شود؛ نه آنکه مخفي نماز بگزارند و آن را شعار جامعه و رفتار خويش قرار ندهند(بقره، آيات 2 و 3؛ بقره، آيه 177)؛

در قرآن ده ها صفت ديگر براي متقين بيان شده که شامل سجده به ويژه در طول شب(آل عمران، آيات 113 تا 115)، سلامت قلب(شعراء، آيات 89 و 90)، استقامت و شجاعت در هنگام سختي و نبرد (بقره، آيه 177)، پاکي از گناه و پليدي و مانند آنها (نحل، آيات 31 و 32)، عفو و گذشت از توده مردم بي توجه به دين و مذهب و نام و نشان(آل عمران، آيات 133 و 134)، خويشتن داري و فروخوردن خشم(همان)، ايمان به غيب، انفاق از روزي داده شده، ايمان به وحي، يقين به آخرت، دادن حق سائلان و محرومان، امر به معروف و نهي از منکر، تسليم در برابر خدا، پرداخت زکات، داشتن خشوع و خضوع در برابر عظمت الهي، نگراني از قيامت و مانند آنها است.

          روزنامه كيهان، شماره 21655 به تاريخ 3/4/96، صفحه 8 (معارف)