پرسش:
در جامعه‌ای که عوامل محیطی انسان را به سوی گناه و نافرمانی خدا سوق می‌دهد، چگونه می‌توان دین و معنویت خود را حفظ و تقویت نمود؟
پاسخ:
مرحوم علامه طباطبایی(ره) درباره رسیدن به مدارج معنوی و تقویت روحیه دینمداری به دو نکته اساسی اشاره می‌کند:
الف. داشتن عقیده راسخ و استوار.
ب. مراقبت از نفس و نگهبانی از دل و محافظت باطن از شرهای شیطانی.
ایشان درباره قسم دوم فرمود: «بذرسعادت، مراقبتاست. مراقبت یعنی کشیک نفس کشیدن؛ یعنی حریم دل را پاسبانی کردن. این تخم سعادت را باید در مزرعه دل کاشت و بعد با عمل‌های صالح و آداب و دستورهای قرآنی، این نهال سعادت را بپروراند».
ناگفته نماند، تمدنی که هم‌اکنون در جهان حاکم است با سرشت فطری و ساختمان طبیعی انسان منطبق و هماهنگ نیست؛ چه، در این تمدن، انسان فراموش شده، انسانیت سرکوب، و موازنه ماده و معنا بر هم برخورده است. در این تمدن، جنبه مادی بشر بیش از حد مورد حمایت واقع، و جنبه معنوی بشر که مهم‌تر است مورد بی‌اعتنایی یا به بوته فراموشی سپرده شده! در تمدن کنونی دنیا اکثریت مردم سعادت را تنها در ارضای غریزه‌ها، قانع کردن شهوت‌ها و فزونی لذت‌ها جستجو کرده و برای تعالی معنوی و تکامل روحی ارزشی قایل نیستند.
اما آنان که در پی سعادت و رستگاریند باید خود را بشناسند، از ذخیره‌های درونی و برونی خویش آگاه شوند و طبق سنن آفرینش گام بردارند، تمام جهت‌های مادی و معنوی را مورد توجه قرار داده، تمایل‌های انسانی و غریزه‌های خود را با رعایت تعادل و موازنه تأمین نموده و هیچ‌یک را فدای دیگری نکنند.
در این راستا امام هشتم(ع) می‌فرماید: «از ما نیست کسی که دنیای خود را برای دین ترک گوید یا دین خود را برای دنیا از دست دهد». سپس خاطرنشان فرمود: «که آیین خدا را به درستی بشناسید و با آگاهی و بصیرت از آن پیروی کنید.» (بحارالانوار، ج 17، ص 208)
با این مقدمه سراغ شماری از راه‌کارهایی که نیل به معنویت را در ما تقویت می‌کند، می‌رویم:
1. تفکر و برهان
با برهان‌هایی که در کتاب‌های حکمت و کلام و عرفان اقامه شده، اثبات می‌شود که تمام پدیده‌های جهان فقیر و نیازمند، بلکه عین فقر و نیازند.
قرآن کریم می‌فرماید: «ولله المشرق و المغرب فاینما تولوا فثم وجه‌الله» «مشرق و مغرب از آن خداست و به هر سو رو کنید، خداوند آنجاست». (بقره - 115)
قرآن کریم هریک از پدیده‌های جهان را آیه و نشانه‌ای از وجود آفریدگار هستی معرفی می‌کند و در آیه‌های متعدد تأکیدمی‌کند کهدر آیات خداوندی تفکر و تعقل کرده تا از زیبایی‌ها و شگفتی‌ها و از نظم و هماهنگی حاکم بر آنها به وجودپروردگار دانا و توانا و حکیم پی برید. افزون بر این، می‌خواهد که در آفرینش خودشان و اسرار و شگفتی‌هایی که در ساختمان روح و جسم‌شان به کار رفته و اختلاف زبان‌ها، رنگ‌ها، شکل‌ها و وجود همسران نیک بیندیشند.
2. عبادت
بعد از حصول ایمان و معرفت، انسان باید در عمل صالح و انجام وظیفه تلاش داشته باشد. تا آن هنگام که ایمان و معرفت با عمل صالح همراه باشد انسان را به مقامات عالی معنویت می‌رساند.
این فرمایش قرآن کریم است: «واعبد ربک حتی یاتیک الیقین» «و پروردگارت را عبادت کن تا یقینت فرا رسد». (حجر - 99)
در این راستا علامه طباطبایی(ره) می‌فرماید: «اصلاح اخلاق و هوای نفس و تحصیل ملکات فاضله، تنها و تنها یک راه دارد، آن هم عبارت است از: تکرار عمل صالح و مداومت بر آن». (جوانان و پرسش‌های اخلاقی، علامه طباطبایی(ره)، ص 26)
برخی از عمل‌های صالح عبارتند از: نمازهای واجب، اول وقت، نیکی به پدر و مادر، صدقه، خوش‌اخلاقی و خدمت‌رسانی به مردم و ... .
3. ذکرها و دعاها
ذکر درواقع نوعی عبادت است که موجب استکمال نفس و قرب به پروردگار می‌شود.
ذرات جهان ثنای حق می‌گویند
تسبیح‌کنان لقای او می‌جویند
ما کوردلان، خامششان پنداریم
با ذکر فصیح، راه او می‌پویند
روزنامه کیهان
تاریخ انتشار: سه شنبه 16 مرداد ماه 1397