نویسنده: اسدالله افشار
به مناسبت 11ذی القعده سالروز ولادت با شکوه امام رضا(ع)
اشاره: امام آیینه تمام زیبایی‌هاست. جلوه‌های جمال و جلال ربوبی در سیمای امام درخششی تام و تمام یافته است. امام نمونه انسان کامل در مسیر صعودی و پرواز شکوهمند به سوی نیکیها و خوبیهاست. آنچه در روایات از صفات و القاب گوناگون برای امام بیان شده ، هریک ظهوری از جلوه‌های نورانی امامت است که ابعادی از سیمای معنوی و ملکوتی اش را فرا راه حق جویان و عارفان قرار می‌دهد.
یازدهم ذی القعده، سالروز میلاد با برکت پیشوای هشتم، خورشید تابان آسمان پرنور ایران، غریب آشنا ، نگین خراسان، شهد شیرین مشهد،حضرت امام رضا(ع) است. دراین روز دیدگان امام موسی بن جعفر(ع) ، به چهره دلربا و جمال نورانی فرزند نو رسیده‌اش روشن شد و صبح سپید را از پس پرده شب تاریک نوید داد. در روز جشن و سرور اهل بیت پیامبر اکرم (ص)، سربر آستان با عظمت حضرتش می‌ساییم و ذرات غبارحرم پاکش را توتیای چشمان خود می‌کنیم؛ نوید میلادی مبارک شیخ صدوق از یزید بن سلیط روایت کرده است که گفت: همراه جماعتی امام صادق(ع) را در راه مکه ملاقات کردیم، در آن موقع به امام عرض نمودیم: پدر و مادرم فدایت، شما امامان پاکید ومرگ چیزی است که کسی را از آن گریزی نمی باشد، پس نکته ای بفرمایید تا به واپسین ماندگان خود برسانم ، حضرت فرمود: آری اینها فرزندان من هستند و این بزرگ ایشان است و اشاره فرمود به پسرش موسی کاظم(ع) و در اوست علم، حلم، فهم، جود و معرفت به آنچه مردم به آنها نیاز دارند در اموری از دین که دچار اختلاف شده‌اند و در اوست حسن خلق و حسن جوار( خوش همسایگی) و او دری است از ابواب خداوند متعال و در او صفتی است بهتر از اینها، عرض کردم: آن خصلت کدام است؟ فرمود خداوند عزوجل از او بیرون می‌آورد دادرس و فریاد رس این امت را و نیز نور و فهم و حکم این مردم را بهتر زاییده شده و بهتر نو رسیده . پروردگار توسط او خون‌ها را محفوظ می‌دارد، نزاع بین افراد را اصلاح می‌کند ، پراکنده‌ها را متحد می‌نماید، شکسته با او التیام می‌یابد، برهنه پوشیده می‌شود و گرسنه سیر می‌گردد. امور خوفناک امنیت پیدا می‌کنند ، مردمان مطیع فرمانش می‌گردند ، بهترین خلایق باشد در هر حال چه در حال کهولت و چه میانسالی و چه در سنین کودکی وجوانی و قبل از رسیدن به سن بلوغ عشیره‌اش به سبب او، سیادت می‌یابند. سخنش حکمت و سکوتش علم است برای مردم در آنچه دچار اختلاف گشته اند.
این است پیش بینی حضرت امام صادق(ع) درباره حضرت امام رضا (ع). زمانی که نجمه به حضرت علی بن موسی الرضا(ع) بارور گشت سنگینی حمل را حس نمی‌کرد و تسبیح، ذکر خداوند و تهلیل را از او می‌شنید. در حالی که فرزندش در رحم بود. شیخ صدوق که از طریق اسناد معتبر این نکات را به نقل از مادر امام، روایت کرده است اضافه می‌کند: وی گفته است: چون چنین حالاتی را از درون خود گوش می‌دادم دچار خوف وهراس گشتم و وقتی از خواب بر می‌خاستم دیگر صدایی به گوشم نمی‌رسید (زیرا وی اذکار مورد اشاره را هنگامی که خواب بود از طفل خود می‌شنید). سرانجام روز پنج شنبه یازدهم ربیع الاول سال 153 هجری و پنج سال بعد از شهادت ششمین فروغ امامت در شهر مدینه، حضرت امام رضا(ع) دیده به جهان گشود. البته شیخ کلینی زمان این ولادت با سعادت را سال 148 هجری ذکر کرده و این خبر را صحیح‌تر دانسته است. شیخ مفید نیز با این قول موافق است. علامه مجلسی در بحار الانوار و کفعمی درمصباح منیر چنین نظری دارند .اما ابن شهرآشوب سروی مازندرانی نقل نخست را می‌پذیرد و می‌افزاید آن را غیاث بن امید از اهل مدینه شنیده است. در هر حال امام رضا(ع) در میان سی و چند فرزند حضرت موسی بن جعفر(ع) به عنوان بزرگترین آنها، دانشمندتر، شریف‌تر، مقدس تر و زاهدتر در این تاریخ مدینه را به وجود مبارک خویش غرق نور و سرور نمود. شیخ صدوق درکتاب عیون اخبار الرضا می‌نویسد: امام هشتم (ع) را با القاب زیر یاد می‌کردند: 1- رضا 2- صادق 3- صابر 4- فاضل 5- قره العین المومنین« نور چشم مومنان» ،6- غیظ الملحدین « مایه خشم منکران خدا»و در بعضی ازروایات به آن حضرت « عالم آل محمد (ص)» لقب داده شده است. چنانکه از حضرت موسی ابن جعفر(ع) روایت شده که پدرم جعفر بن محمد (ص) مکرر به من می‌فرمود عالم آل محمد (ص) در نسل توست و کاش من او را می‌دیدم و او همنام امیر المومنین(ع) است.
امامت حضرت رضا(ع) امامت و وصایت حضرت رضا(ع) بارها توسط پدر بزرگوار و اجداد طاهرینشان و رسول اکرم (ص)اعلام شده بود. بخصوص امام کاظم( ع) بارها در حضور مردم، ایشان را به عنوان وصی و امام بعد از خویش معرفی کرده بودند که به نمونه‌ای از آنها اشاره می‌نماییم؛ یکی از یاران امام موسی کاظم(ع) می‌گوید:« ما شصت نفر بودیم که موسی بن جعفر به جمع ما وارد شد و دست فرزندش علی در دست او بود . فرمود: آیا می‌دانید من کیستم؟ گفتم: شما آقا و بزرگ ما هستید. فرمود: نام و لقب مرا بگویید. گفتم: شما موسی بن جعفر بن محمد هستید . فرمود: اینکه با من است کیست؟ گفتم: علی بن موسی بن جعفر . فرمود : پس شهادت دهید او در زندگانی من وکیل من است و بعد از مرگ من وصی من می‌باشد. درحدیث مشهوری نیز که جابر از قول نبی اکرم (ص) نقل می‌کند امام رضا(ع) به عنوان هشتمین امام و وصی پیامبر معرفی شده‌اند. امام صادق(ع) نیز مکرر به امام کاظم می‌فرمودند که: عالم آل محمد از فرزندان توست و او وصی بعد از تو می‌باشد.
مقام علمی و عملی حضرت رضا(ع) از متون اسلامی می‌توان نتیجه گرفت که آن حضرت عالم بما سوی الله ، واسطه فیض این عالم، معدن کلمات پرورگار، گنجینه انوار الهی و خزینه علم خداوند متعال است. احتجاجات ومباحثات حضرت رضا(ع) با فرقه‌های مختلف در مجلس مامون، مقام علمی آن حضرت را آشکار می‌کند. چنانکه بارها مامون می‌گفت: ما اعلم احداً افضل من هذا الرجل علی وجه الارض.« هیچ کس را در روی زمین داناتر از حضرت رضا نمی دانم».
از حضرت رضا(ع) مطلبی نقل است که مقام عبودیت آن بزرگوار را بر ما روشن می‌کند. آن حضرت به دعبل خزاعی شاعر معروف، عبایی داد و فرمود: «قدر آن را بدان که در این عبا هزار شب و هر شبی، هزار رکعت نماز خوانده است».
آنان که حضرت رضا(ع) را از مدینه به طوس آوردند ، همه از کثرت عبادت و تضرع و انابه و زاری و تهجد و مواظبت کامل آن حضرت در عبادت سخن گفته‌اند.
یکی از مظاهر شگفت انگیز علم امام (ع) که از علم لایزال الهی سر چشمه می‌گرفت، تسلط او بر همه زبانها بود. اباصلت هروی می‌گوید: امام رضا(ع) با هریک از مردمان به زبان خودش صحبت می‌کرد و چون در این خصوص با او سخن گفتم، فرمود: ای اباصلت من حجت خدا برتمام مردم هستم و ممکن نیست خدا حجتی را برای قومی بر گزیند در حالی که زبان آن قوم را نمی‌داند.
تواضع حضرت رضا(ع) یاسر، خادم آن حضرت می‌گوید: حضرت رضا همیشه با خدمه و کارگرهای خود غذا می‌خورد و دوست داشت که با آنها بنشیند و صحبت و درد دل کند. بعضی از ناآگاهان به این کار حضرت ایراد می‌کردند و حضرت می‌فرمود:
ان الرب تبارک و تعالی واحد والاب واحد و الام واحده و الجزاء بالاعمال؛
پروردگار، پدر و مادر یکی است و فضیلت فقط و فقط به کردار است.
موقعیت امام رضا(ع) در مدینه امام رضا(ع) هفده سال از امامت بیست ساله خود را در شهر مدینه و در کنار اهل بیت خود سپری و از آنجا امت اسلامی را رهبری و هدایت کرد. حضرت شاگردان پدر را به دور خود جمع کرده، به تدریس و تکمیل حوزه علمیه جد بزرگوارش امام صادق(ع) پرداخت و در این راستا، گام‌های استواری برداشت.
موقعیت امام رضا(ع) در مدینه، همه دانشمندان شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی حجاز را تحت الشعاع قرارداده بود. ایشان درتمام شئون مادی ومعنوی، پناهگاه ومرجعی برای مردم به شمار می‌آمد. وجود مقدس امام رضا(ع) خود در این باره به مامون فرمود: «اینکه من در اینجا ولیعهد شده‌ام، از نظرم هیچ بر موقعیتم نیفزوده است؛ زیرا من در مدینه در جایگاهی بودم که نامه‌ام به مشرق و مغرب حکومت اسلامی می‌رفت. در آنجا هیچ کس عزیزتر از من نبود و هر کس حاجتی داشت، آن را از من می‌طلبید و من هم تا حد توان نیازهای نیازمندان را تامین می‌کردم».
خلفای معاصر امام رضا(ع)
مدت امامت امام هشتم در حدود بیست سال بود که می‌توان آن را به سه بخش جداگانه تقسیم کرد:
1- ده سال اول امامت آن حضرت که همزمان بود با زمامداری هارون.
2- پنج سال بعد از آنکه مقارن با خلافت امین بود(198-193).
3- پنج سال آخر امامت آن بزرگوار که مصادف با خلافت مامون وتسلط او بر قلمرو اسلامی آن روز بود( 218-193).
روزنامه رسالت، شماره 7110، 27/7/89، صفحه 5