كلمات كليدي : تاريخ، ابوايوب انصاري، هجرت، قسطنطنيه، قبايل، مدينه
نویسنده : طلعت ده پهلواني
"خالد بن زید بن کلیب (کعب) بن ثعلبه خزرجی مدنی" معروف به "ابوایوب انصاری"،[1] از بزرگان اصحاب رسول‌خدا(ص) است، وی در همه جنگها و غزوات پیامبر(ص) شرکت کرده و در شمار سابقین در اسلام است و در بیعت عقبه دوم در مکه مکرمه جزو آن هفتاد و سه نفری بود که با رسول خدا(ص) مخفیانه بیعت کرد و از نخستین کسانی بود که اسلام را پذیرفت و در این بیعت از هرگونه حمایت و فداکاری از پیامبر(ص) کوتاهی نکرد و رسول‌خدا(ص) در عقد اخوتی که بین اصحاب برقرار کرد، بین ابوایوب و "مصعب بن عمیر" عقد برادری خواند، او از یاران مخلص و حامیان خاص امیرالمؤمنین(ع) و میزبان رسول‌خدا(ص) و از بزرگان انصار می‌باشد.[2]
اقامت پیامبر(ص) در خانه ابوایوب انصاری
زمانی که پیامبر(ص) به مدینه هجرت کردند و به مدینه رسیدند، رئیسان و مهتران قبایل مدینه، همچون قبیله بنی‌سالم، بنی‌بیاضه، بنی‌خزرج و بنی‌نجار به پیشواز پیامبر(ص) آمدند و از ایشان خواستند که به منزل آنها بیایید؛ ولی پیامبر(ص) فرمودند: که افسار شتر مرا رها کنید که مرا فرموده‌اند که کجا بروم.[3] سرانجام، ناقه پیامبر(ص) در زمین وسیعی که مرکز خشک کردن خرما و متعلق به دو کودک یتیم بود، در نزدیکی خانه ابویوب، زانو زد و پیامبر(ص) آن زمین را خرید و مسجدالنبی را در آنجا ساخت. سپس مردم در اطراف ناقه پیامبر(ص) حلقه زده و هر کدام در خواست می‌کردند که حضرت به منزل آنان بیاید. در این هنگام مادر ابویوب از فرصت استفاده کرده، اثاثیه پیامبر(ص) را به خانه خود برد. در این بین که اصرار و سماجت مردم برای مهمانداری پیامبر(ص) به اوج رسیده بود. حضرت نزاع آنان را قطع کرد و فرمود أین الرحل؟ لوازم سفر من کجاست؟ بدین ترتیب افتخار میزبانی پیامبر(ص) نصیب ابوایوب گردید.[4]
ایمان و ارادت به حضرت علی(ع)
ابوایوب، هیچ گاه ایمان و ارادتش نسبت به ولایت و جانشینی امیرالمؤمنین بعد از پیامبر(ص) کم نشد و همواره به توصیه‌های رسول‌خدا در حق اهل بیت گوش جان سپرده و در راه تحقق این امر الهی از هیچ تلاشی فروگذار نبود.[5]
افرادی که با خلافت ابوبکر صریحاً مخالفت کردند و علی بن ابی‌طالب را بر او مقدم شمردند، دوازده نفر از مهاجرین و انصار بودند که هر کدام سخنی در برابر مردم و ابوبکر ایراد کردند، از جمله آنان ابوایوب انصاری است که بعد از "سهل بن حنیف" برخاست و به ابوبکر چنین گفت:
از خدا بترسید و درباره اهل‌بیت پیامبرتان ظلم نکنید و امر خلافت و رهبری جامعه را به اهل‌بیت رسول‌خدا باز گردانید که همانا شما و ما در این جا و جاهای دیگر به تکرار از پیامبر(ص) شنیده‌ایم که می‌فرمود: «اهل‌بیت من به امر خلافت و رهبری امت اسلامی از شما سزاوارترند». این را گفت و نشست.[6]
ابو ایوب و نقل حدیث غدیر
"رباح بن حارث نخعی" می‌گوید: من در خدمت حضرت علی(ع) نشسته بودم که ناگهان گروهی نقاب‌دار از راه رسیدند و خطاب به ایشان گفتند: «السلام علیک یا مولانا ؛ سلام بر تو ای مولا و سرور ما.»
امیرالمؤمنین سلام آنها را پاسخ داد و بعد فرمود: چگونه مرا مولای خود می‌خوانید، مگر نه این که شما عده‌ای از اعراب بادیه نشینید؟ گفتند: آری؛ اما از رسول خدا شنیدیم که در روز غدیرخم فرمود:
«مَن کنتُ مَولاه فعلیٌ مولاه، اللهم والِ مَن وَالاه، و عادِ مَن عادَاه، و انصُر مَن نَصَره، و اخذُل مَن خَذَله»
«هرکس من مولای اویم علی نیز مولای اوست، خداوندا، یاران او را دوست بدار و دشمنانش را دشمن، و کسی که او را یاری کند، یاریش فرما و کسی که او را خوار کند، مخذولش گردان.»[7]
اقامه نماز جماعت ابوایوب، به جای عثمان
در سال 35 هجری، هنگامی که مسلمانان، عثمان را به علت انحرافات و بدعت‌هایی که گذاشته بود، از ورود به مسجد و اقامت نماز جلوگیری کردند. "سعد قَرظ" مؤذن مسجد نزد حضرت علی بن ابی‌طالب(ع) آمد و گفت: اکنون که خلیفه از امامت نماز منع شده است، چه کسی باید با مردم نماز بگزارد؟ حضرت علی(ع) فرمود: «ادعوا خالد بن زید» به خالد بن زید (ابوایوب) بگویید که نماز جماعت را با مردم اقامه کند.» [8]
ابوایوب در جنگ‌های عصر خلافت علی(ع)
ابوایوب انصاری جزو آن دسته از بزرگان اصحاب پیامبراکرم(ص) است که در جنگ‌های جمل و صفین در کنار حضرت علی(ع) بوده و در رکابش شمشیر زده است و در جنگ نهروان در مقدمه سپاه و پیشاپیش برای جنگ با خوارج پیش می‌رفته است.[9]
فرار ابو ایوب از مدینه
پس از جنگ صفین، معاویه افرادی سنگدل، خون‌ریز و بی‌رحم چون "بسر بن ارطاة" را فرمان داد تا راه حجاز (مکه و مدینه) در پیش گیرد و تا یمن را طی کند و در هر شهری که مردم آن در اطاعت علی بن ابی‌طالب هستند، چنان زبان به دشنام و ناسزا بگشاید که مردم باور کنند، راه نجاتی ندارند و در نتیجه بر آنها غالب شود. معاویه دستور داد که: بعد دست از دشنام و هتاکی بردار و آنان را به بیعت با من فرا خوان و هر کس حاضر به بیعت نشد او را بکش و در ضمن شیعیان علی بن ابی‌طالب را نیز در هر جا یافتی، به قتل برسان! بُسر همه این دستورها را اجرا کرد.
ابو ایوب انصاری که کارگزار حضرت علی(ع) در مدینه بود، چون خود را برای مقابله آماده نمی‌دید، از آن جا گریخت.
"بسر بن ارطاة" با خیالی آسوده وارد شهر شد، در مسجد مدینه به منبر رفت و همان ابتدا طبق دستور معاویه، به اصحاب پیامبر(ص) از مهاجر و انصار جسارت و فحاشی نمود و آنان را تهدید کرد و به این آیه کریمه قرآن که می‌فرماید:
« ضَرَبَ مثلاً قریة کانت آمنة مطمئنة یأتیها رزقُها... »[10]
مثال زد و آنها را مصداق این آیه قرار داد و گفت: خداوند این مثال را درباره شما قرار داده است و شما را شایسته آن دانسته است؛ زیرا شهر شما محل هجرت پیامبر و جایگاه سکونت او بود، مرقدش در این شهر است و منازل خلفای بعد از او هم همین جاست؛ ولی خلیفه خدا (عثمان) میان شما کشته شد و گروهی از شما قاتل او هستید و گروهی هم او را زبون کرده‌اید.
بعد بُسر از منبر پایین آمد و از مسجد خارج شد و خانه‌های بسیاری از جمله خانه "زرارة بن حرون"، "رفاعة بن رافع زرقی" و "ابو ایوب انصاری" را آتش زد و ویران کرد. سپس به سراغ "جابر بن عبداللَّه انصاری" رفت؛ اما قبل از این که به او دست یابد، او گریخت؛ اما ُبسر تمام طایفه جابر را که از قبیله بنی‌سلمه بودند، تهدید به مرگ کرد که جابر نزد امّ‌سلمه همسر پیامبر(ص) پناه برد. ام‌سلمه نیز برای نجات جان جابر و قبیله‌اش از او خواست که با بُسر بیعت کنند تا خونی ریخته نشود.[11]
رحلت ابو ایوب
ابوایوب در تمام طول عمر با برکت خود همواره پا به رکاب و شمشیر به دست بود و در میدان‌های جنگ برای اعتلای اسلام و دفاع از حق جنگید و نیز در سه جنگ زمان خلافت علی(ع) در رکاب آن حضرت جنگید و از اسلام دفاع کرد.
او در پایان عمر طولانی خود نیز در سال 51 یا 52 قمری زمان سلطنت معاویه، در حالی که در روم سرگرم جهاد با نیروهای ارتش روم بود، مریض شد و از دنیا رفت و در همان سرزمین نزدیک «قسطنطنیه» به خاک سپرده شد.[12]