عام الحزن

كلمات كليدي : تاريخ، پيامبر(ص)، عام الحزن، خديجه(س)، ابوطالب

نویسنده : سيد علي اكبر حسيني

عام‌الحزن از حوادث حزن‌انگیز صدر اسلام است،[1] در پی وفات ابوطالب و خدیجه(س) رسول خدا(ص) از این سال با عنوان «عام‌الحزن» یاد کردند. نام‌گذاری این سال بدین نام، خود، بیش از هر چیز دیگر، بیانگر خدمات شایسته و فداکاری‌های بی‌مانند آن دو بزرگوار در راه دین و حمایت از رسول خدا(ص) بود.

سال دهم بعثت سال اندوه پیامبر(ص)

سال دهم بعثت سالی سخت و طاقت فرسا برای رسول خدا(ص) بود؛ دو ماه[2] و به نقلی هشت ماه و بیست و یک روز[3] پس از خروج از شعب رسول خدا(ص) دو تکیه‌گاه توانمند و دو یار پر نفوذ و راستین[4] و دو اهرم قدرتمند در پیشبرد اهداف الهی را از دست داد؛ این حادثه به قدری بر رسول خدا(ص) سخت و ناگوار آمد که ایشان این سال را سال «غم و اندوه» نامیدند.[5] در این سال، پیامبر(ص) عمویش ابوطالب را که از کودکی عهده‌دار سرپرستی‌اش بوده و از حامیان و مدافعان بزرگ رسول خدا(ص) پس از بعثت بود را از دست داد؛ پیامبر(ص) چون خبر وفات ابوطالب را دریافت کرد به شدت دلتنگ و منقلب گردید و با شتاب خود را به بالینش رسانید سپس دست برپیشانی او می‌کشید و می‌فرمود: «عموجان در خردسالی تربیتم کردی، در یتیمی سرپرستی‌ام نمودی و در بزرگی یاری‌ام نمودی خدا از سوی من به تو پاداش خیر عطا فرماید.»[6] اندکی قبل[7] یا بعد از مرگ ابوطالب[8] خدیجه(س) نیز از دنیا رفت به راستی خدیجه(س) برای پیامبر(ص) از نعمت‌های ارزنده و والامقام آفریدگار بود که مدت بیست و پنج سال مهربانانه و دلسوزانه در کنارش از مشکلات و سختی‌هایش کاست و به روح و روان رسول خدا(ص) آرامش ‌داد و در تلخ‌ترین اوقات هم‌چون فرشته‌ای او را کمک ‌نمود و در راستای تبلیغ دین مبین اسلام و اعتلای کلمه توحید یار و یاور و در مبارزه سخت و پرمشقت علیه دشمنان شریکش بود و از بذل جان و مال هیچ دریغ نورزید .ایشان وزیری صادق برای اسلام و مایه‌ی تسکین رسول خدا(ص) بود.[9] پیامبر(ص) پیوسته از این بانو حتی پس از وفاتش(س) به شایستگی یاد کرده در ستایشش می‌فرمود: «او به من ایمان آورد زمانی که مردم کافر بودند و تصدیقم کرد، زمانی که مردم تکذیبم می‌کردند و به مالش یاری می‌رساند زمانی که مردم تحریمم کردند و خدا از او فرزندانی نصیبم کرد که از دیگر زنان، نصیبم نکرد.»[10]

مورخان در این‌که سال وقوع این رخداد سال دهم بعثت و پس از خروج از شعب ابی‌طالب بوده اتفاق نظر دارند؛ اما در روز و ماه وفات این دو بزرگوار و نیز فاصله زمانی بین وفات آن‌ها به شدت اختلاف کرده‌اند، در منابع روایی و تاریخی از اول ذی‌القعده،[11] نیمه شوال[12] و نیمه اول ماه رمضان،[13] به عنوان روز و ماه وفات ابوطالب یاد شده و وفات خدیجه(س) را نیز سه،[14] سی،[15] سی و پنج،[16] پنجاه و پنج روز[17] پس از این تاریخ عنوان کرده‌اند. همچنین در تقدم و تأخر وفات آن‌ها از یکدیگر نیز بین مورخان و سیره‌نگاران اختلاف است عده‌ای وفات ابوطالب را مقدم دانسته‌اند[18] و عده‌ای نیز وفات حضرت خدیجه (س) را.[19]

پس از وفات این دو یار عزیز و دو همراه شفیق، مصیبت‌ها و محنت‌های پی‌درپی عرصه را بر حضرت(ص)، سخت تنگ کرد و مصیبت‌ها از هر سوی بر حضرت به شدت فزونی گرفت.[20] از هند بن ابی‌هاله اسدی نقل شده: «وقتی ابوطالب از دنیا رفت آن حضرت به شدت مورد اذیت و آزار قریش قرار گرفت تا جایی که فرمود: ای عمو چه زود جای خالی تو را احساس کردیم صله رحم تو برایت مفید باشد و خداوند به تو جزای خیر عنایت فرماید.»[21] از پیامبر اکرم(ص) نیز در وصف این ایام روایت شده: «ما زالت قریش کاعّة عنی حتی مات ابوطالب؛ قریش از من واهمه داشتند تا آن هنگام که ابوطالب از دنیا رفت.»[22]

منابع :

[1]. سال دهم بعثت.

[2]. طبری؛ إعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، انتشارات اسلامیه، 1390، چاپ سوم، ج1، ص129؛ ابن شهر آشوب؛ مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، 1379، ج 1،، ص173 و راوندی، قطب؛ قصص الانبیاء، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس، 1409، ص330.

[3]. مقریزی، تقی الدین؛ إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و امتاع، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420، چاپ اول، ج1، ص45.

[4]. دولابی، محمد بن احمد؛ الذریة الطاهره، محمد جواد الحسینی الجلالی، قم، جامعه مدرسین، 1407، صص69-61؛ ابن هشام؛ السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، ج1، ص416 و حمیری کلاعی، ابو الربیع؛ الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول الله(ص) و الثلاثة الخلفاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420، چاپ اول، ج1، ص243.

[5]. امتاع الاسماع، پیشین، ج1، ص45 و اعلام الوری، پیشین، ج1، ص53 و حلبی شافعی، ابو الفرج؛ السیرة الحلبیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1427، چاپ دوم، ج3، ص521.

[6]. قصص الانبیاء، پیشین، ص330؛ اعلام الوری، پیشین، ج1، ص129 و یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب؛ تاریخ الیعقوبی، قم، انتشارات اهل بیت(ع)، ج2، ص35.

[7] . ابن سید الناس؛ عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، 1414، چاپ اول، ج1، ص151؛ بلاذری، احمد بن یحیی؛ انساب الاشراف، بیروت، دارالفکر، 1417، چاپ اول، ج1، ص237 و تاریخ الیعقوبی، پیشین، ج2، ص35.

[8]. اعلام الوری، پیشین، ج1، ص 129 و المناقب، پیشین، ص174.

[9]. اعلام الوری، پیشین، ج1، ص131.

[10]. نویری؛ نهایة الارب فی فنون الادب، قاهره، دارالکتب و الوثائق القومیه، 1423، چاپ اول، ج18، ص172 و ابن عبدالبر؛ الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، بیروت، تحقیق علی محمد البجاوی، دارالجیل، 1992، ج4، ص1823 و الذریة الطاهره، پیشین، ص53.

[11]. انساب الاشراف، پیشین، ج1، ص236 و دیار بکری، شیخ حسین؛ تاریخ الخمیس فی أحوال انفس النفیس، بیروت، دارصادر، ج1، ص299.

[12]. انساب الاشراف، پیشین، ص237 و ابن جوزی؛ المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبد القادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1412، چاپ اول، ج3، ص7 و تاریخ الخمیس، پیشین، ص299.

[13]. شیخ مفید؛ مسار الشیعه فی مختصر تواریخ الشریعه، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413، ص22-23 و تاریخ الیعقوبی، پیشین، ج2، ص35 و کفعمی، ابراهیم بن علی؛ المصباح، قم، رضی، 1405، ص513.

[14]. انساب الاشراف، پیشین، ج1، ص236؛ مناقب، پیشین، ج1، ص174 و اعلام الوری، پیشین، ص132.

[15]. امتاع الاسماع، پیشین، ص45.

[16]. ابن سعد؛ الطبقات الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418، چاپ دوم، ج1، ص164 و انساب الاشراف، پیشین، ج1، ص236 و امتاع الاسماع، پیشین، ج1، ص45.

[17]. امتاع الاسماع، پیشین، ص45 و انساب الاشراف، پیشین، ص236.

[18]. المناقب، پیشین، ج1، ص174 و اعلام الوری، پیشین، ص129 و امتاع الاسماع، پیشین، ج1، 45.

[19]. انساب الاشراف، پیشین، ص237.

[20]. الطبقات الکبری، پیشین، ج1، ص164 و السیرة النبویه، پیشین، ص416.

[21]. شیخ طوسی؛ امالی، قم، دار الثقافه، 1414، ص463.

[22]. قصص الانبیاء، پیشین، ص317 و اعلام الوری، پیشین، ج1، ص53.


مقاله
نویسنده	سيد علي اكبر حسيني

مقاله

نویسنده

سيد علي اكبر حسيني

جدیدترین ها در این موضوع

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

در همۀ جوامع بشری، تربیت فرزندان، به ویژه فرزند دختر ارزش و اهمیت زیادی دارد. ارزش‌های اسلامی و زوایای زندگی ائمه معصومین علیهم‌السلام و بزرگان، جایگاه تربیتی پدر در قبال دختران مورد تأکید قرار گرفته است. از آنجا که دشمنان فرهنگ اسلامی به این امر واقف شده‌اند با تلاش‌های خود سعی بر بی‌ارزش نمودن جایگاه پدر داشته واز سویی با استحاله اعتقادی و فرهنگی دختران و زنان (به عنوان ارکان اصلی خانواده اسلامی) به اهداف شوم خود که نابودی اسلام است دست یابند. 30 خرداد 1403, 15:48