فلسفه مشورتهاي پيامبر اعظم(ص)
دكترمحمدرضا جواهری
شوری در اسلام یک فضیلت و ارزش قرآنی و حدیثی است. قرآن شوری را یکی از صفات اهل ایمان می‌شمارد و نام یکی از سوره‌های قرآن شوری است. خدای متعال به پیامبر اسلام امر فرمود: شاورهم فی الامر (آل عمران، 159)، در کارها با آنان مشورت کن! از این آیه به دست می‌آید شورا یک اصل اسلامی است و رهبران امت هم باید برای اداره امور کشور با امت مشورت کنند. در تفسیر این آیه سوالی مطرح می‌گردد چرا پیامبری که آگاهی کامل دارد و صددرصد از اشتباه مصونیت دارد موظف به شوری گردیده است؟ فلسفه امر پیامبر به مشورت چیست؟ در پاسخ این پرسش باید گفت: مشورت پیامبر با امت برای آگاه کردن و پیشگیری از اشتباه نبوده است چون پیامبر پاک از اشتباه بوده است. شورا و مشورت پیامبر برای «شخصیت دادن به امت» و «آزمایش» و «رشد فکری مردم» و «استفاده از تایید مردم» و «آگاه شدن مشورت شوندگان» و «آموزش آنان» و «روشن شدن احترام خلق در نزد خدا» و «بد نشان دادن استبداد و این که نظرخواهی از دیگران عیب و عار نیست بلکه یک ارزش است» و «پیشگیری از انتقاد بی جا در صورت شکست» بوده است. افزون بر این هشت دلیل و اثر مشورت پیامبر و امت، فرمان الهی به مشورت پیامبر یا امت منافع و خیرات دیگری نیز داشته و دارد.
نفی استبداد و دیکتاتوری
مشورت پیامبر خدا با امت بهترین دلیل برای افکار و نفی استبداد در حکومت اسلامی است. پیامبر با عصمت و مصونیت کامل از اشتباه و بی نیازی بازهم با امت خویش مشورت می‌نمود تا به این وسیله استبداد و دیکتاتوری و خودپسندی را نفی کند.
بزرگترین شخصیت الهی و آخرین پیامبر خدا با مردم مشورت می‌کرد تا به حاکمان اسلامی آموزش شورا و نفی دیکتاتوری و استبداد رای بدهد.
پیامبر خدا با ویژگی‌های بی نظیر، نخستین آموزگار شورا و مخالف استبداد بود، غیر از معصومین(ع) همه انسان‌ها ممکن است گرفتار اشتباه و انحراف گردند چون دانش و آگاهی آنان اکتسابی و محدود است. پیامبر آگاه پاک از اشتباه با مشورت عموم مسلمانان درس رهایی از خودپسندی و دیکتاتوری و استبداد را به همه مسلمانان به ویژه حاکمان مسلمان داده است.
تاسی امت به پیامبر(ص)
خدای متعال به پیامبرش دستور داد با مردم مشورت کند تا همه مسلمانان به ویژه رهبران و مدیران جامعه اسلامی از او پیروی کنند. رفتار او اسوه حسنه و سرمشق جهانیان گردد.
هنگامی که مسلمانان دیدند پیامبر با آن همه فضایل و عقل و علم و فهم و عصمت و عدم نیاز به آرای دیگران با آنان مشورت می‌کند ارزش مشورت را درک کردند و مشورت سنت نبوی و اصل اسلامی شد. مشورت بین مسلمانان به ویژه رهبران و مدیران آنان رسم گردید و رواج یافت.
استبدادستیزی امام علی(ع)
وصی رسول خدا امیرمومنان امام علی(ع) درباره اثر استبداد فرمودند «لاتستبد برایک فمن استبد برایه هلک (غررالحکم و دررالکلم، ج6 صفحه296) استبداد رای نداشته باش که هرکس استبداد رای داشته باشد هلاک و نابود گردد.
در حدیث دیگر فرمودند: «من استبد برایه زل» (غررالحکم و درالکلم، ج5 صفحه170) هرکه با استبداد رای کار کند می‌لغزد و انحراف پیدا می‌کند.
در رهنمود دیگر فرموده‌اند: المستبد متهور فی الخطا و الغلط (غررالحکم و دررالکلم، ج1 صفحه317). مستبد در اشتباه و غلط متهور است و در خطا و غلط فراوان گرفتار گردد.
در هشدار دیگر فرموده‌اند: من استبد برایه خاطر و غرر (غررالحکم و دررالکلم، ج5، صفحه461) هرکه استبداد رای دارد خطر و ضرر کند. در رهنمود دیگری فرموده‌اند: من اعجب برایه هلکه العجز (غررالحکم و دررالکلم، ج5، صفحه253) هرکه به رای خود اکتفا کند و خودپسند گردد ناتوانی و عجز او را هلاک کند.
درحدیث دیگر فرموده‌اند: من استبد برایه حقت و طائه علی اعدائه (غررالحکم و دررالکلم، ج5، صفحه344) هرکه استبداد رای پیدا کند گامهایش علیه دشمنانش سست شود.
براساس این احادیث علوی با استبداد رای و دیکتاتوری و خودرایی و خودپسندی نه تنها آثار و منافع شورا و مشورت نخواهدبود بلکه استبداد برای افراد اشتباه و زیان و ناتوانی و لغزش و هلاکت و نابودی را درپی خواهد داشت.
شیعیان و پیروان پیامبر و اهل بیت(ع) باید از استبداد و دیکتاتوری دور شوند و ازخودخواهی و خودرایی و خودپسندی پاک گردند و با شورا و مشورت در راه تکامل و سعادت گام بردارند.
حاکمان و مدیران جامعه اسلامی همواره نیازمند بهره مندی از منافع و آثار شورا هستند، آنان باید همیشه برای عموم مردم مسلمان به ویژه صاحب نظران و فرهیختگان حوزه و دانشگاه احترام قائل شده و از نظر آنان برای رفع مشکلات و سالم سازی رفتار و گفتار خویش استفاده کنند.