نویسنده: سیدرضا گوهری
دین اسلام بعنوان آخرین دین الهی، دینی اجتماعی است و به همه ابعاد و زوایای زندگی بشری نظارت و توجه داشته است و رابطه انسان را فقط در ارتباط او با خدا و انجام یک سلسله عبادات دستوری مانند نماز و روزه خلاصه نمی کند بلکه انسان را دریک سطح وسیع تر و مقیاس بزرگ اجتماعی می‌نگرد که درهر بعدی از ابعادش باید نکات و مسائلی را مدنظر داشته باشد. یکی از مسائلی که مورد توجه و توصیه فراوان اسلام قراردارد مسئله خدمت به مردم می‌باشد که ما در اینجا به برخی از این رهنمودها اشاره می‌کنیم:
الف) خدمت به مردم مطابق روایات و احادیث ماثور، از زیباترین و با فضیلت ترین کارها نزد خداوند محسوب میگردد.
امام حسن مجتبی(ع) در روایتی می‌فرمایند خصلتان لیس فوقهما شی الایمان بالله و نفع الاخوان یعنی دو ویژگی و خصوصیت است که بالاتر از آن چیزی نیست یکی ایمان به خداوند است و دیگری نفع رساندن به برادران ایمانی. و پیامبرگرامی اسلام فرمودند الخلق کلهم عیال الله فاحبهم الی الله تعالی انفعهم لعیاله یعنی مردم همگی (درحکم) عیال و خانواده خداوند، پس بهترین مردم نزد خداوند کسی است که بیشترین نفع را به مردم برساند و نیز فرمود-خیرالناس انفعهم للناس یعنی بهترین مردم کسی است که بیشترین خیر و نفع را برای مردم داشته باشد. و نیز آن حضرت در روایتی سخت هشداردهنده شرط مسلمانی را اهتمام به امور مسلمانان عنوان میفرماید: من اصبح و لم یهتم بامور المسلمین فلیس بمسلم یعنی هر که شبانه روزی را سپری کند در حالیکه به مردم خدمتی نکرده باشد پس مسلمان نیست.
ب) خدمت به مردم اگر از دو شرط خلوص و صداقت برخودار باشد از جمله عبادات تلقی شده و ثوابی معادل عبادات مستحبی و بلکه بالاتر دارد: ابان بن تغلب می‌گوید شنیدم از مولایم امام صادق که می‌فرمود: کسی که هفت دور خانه خدا راطواف کند خداوند برایش شش هزار حسنه می‌نویسد و همین قدر گناه از او را محو می‌کند ولی برآوردن حاجت مومنی برتر است از طوافا و طوافا و ... تا 10 مرتبه آن حضرت شمردند یعنی رسیدگی به کار مردم و خدمت به آنها از 10 بار طواف هفتگانه دور بیت الله الحرام ثوابش بیشتر است در روایت دیگری از نبی گرامی اسلام میخوانیم که فرمودند مشی المسلم مع اخ المسلم فی حاجته احب الی الله من اعتکاف شهرین فی المسجد الحرام یعنی همراهی کردن با برادر مسلمان در برآوردن حاجت و نیازش، از اعتکاف دو ماه درمسجد الحرام بهتر است. البته توجه دارید که منظور حاجت شرعی و صحیح است نه برآوردن خواسته ای حرام وخلاف عرف و خلاف دین. همچنین از آن حضرت روایت شده است: من اماط عن طریق المسلمین ما یوذیهم کتب الله له اجر قرائت اربعمائه آیه کل حرف منها بعشر حسنات یعنی هرکس مانعی از سر راه مردم برطرف کند مانعی که موجب اذیت و آزار آنهاست. خداوند ثوابی معادل ثواب قرائت 400 آیه قرآن به او اعطا می‌کند. در فضیلت و ثواب خدمت به مردم در روایتی از امام حسین (ع) میخوانیم: من سعی فی حاجه اخیه المومن فکانما عبدالله تعالی تسعه آلاف سنه صائما نهاره و قائما لیله هر کس درراه برآوردن نیاز و حاجت برادر مومنش تلاش کند گویا خداوند را 9000 سال عبادت کرده است. عبادتی که روزهایش به روزه داری و شبهایش به نماز و طاعت سپری شده باشد. استاد مطهری نقل کرده‌اند که: درمحضر امام صادق عده‌ای از یاران و اصحاب نشسته بودند پیرمردی از جمع آنان کمکی خواست یکی از صحابی بنام صفوان فورا برخاست و به کمک او شتافت و دقایقی بعد برگشت امام پرسیدند چه شد. صفوان پاسخ داد انجام شد امام به او فرمودند این کار بظاهر کوچکی که انجام دادی و وقت زیادی هم نگرفت از هفت دور طواف خانه خدا ثوابش بیشتر است. سپس آن حضرت روایتی را از امام حسن مجتبی نقل می‌فرمایند که ثواب برآوردن حاجت مومنی نزد خداوند از ثواب اعتکاف یک ماه درمسجد الحرام بیشتر است.
مطابق مطالبی که بیان شد معلوم گردید خدمت به مردم از با ارزش‌ترین کارها نزد خداوند است و متضمن ثواب اخروی و پاداش فراوانی می‌باشد و با ثواب عبادات مستحب، پهلو میزند و برابری می‌کند البته ما نباید تصور کنیم که عبادت خداوند فقط در خدمت به خلق او خلاصه میشود فلذا این شعر سعدی علیه الرحمه که گفته: عبادت بجز خدمت خلق نیست خالی از اشکال نیست چرا که یکی از مظاهر و جلوه‌های عبادت خداوند: خدمت به بندگان اوست نه اینکه عبادت را منحصر کنیم به خدمت رسانی به مردم و بس. با اینکه میدانیم عبادت خداوند دارای مظاهر و جلوه‌های بسیاری است که یکی از زیرمجموعه‌های آن خدمت رسانی به مردم است.
ج) خدمت رسانی صادقانه و خالصانه به مردم میتواند موجب غفران و بخشش پاره ای از گناهان و جبران کننده کاستی‌های انسان گردد و موجب وصول و راهنمایی انسان به بهشت الهی گردد. در روایتی از امام علی(ع) میخوانیم: من کفارات الذنوب العظام اغاثه الملهوف و التنفیس عن المکروب یعنی از جمله وسایل بخشش گناهان بزرگ رسیدگی و یاری انسانهای بیچاره و رفع سختی از افراد بلادیده و اندوهگین است قرآن کریم نیز در این زمینه میفرماید: ان ا لحسنات یذهبن السیئات یعنی کارهای نیک و خیر موجب برطرف کردن و پاک کردن گناهان انسان میگردد امام صادق(ع) در روایتی فرمود: خداوند به داود نبی وحی کرد که بنده ای را با یک حسنه به بهشت وارد خواهم کرد داود نبی پرسید آن کدام حسنه است؟ خداوند فرمود آن خوشحال کردن دل مومن است ولو با یک دانه خرما باشد.
د) خدمت رسانی صادقانه و خالصانه شیوه و روش همه امامان معصوم بوده ست: بردن غذا و آذوقه جهت ایتام و فقرا و مستمندان بصورت شبانه و ناشناس توسط امام علی(ع) را همه بخوبی میدانیم. در گزارشات تاریخی میخوانیم: وقتی امام سجاد(ع) از دنیا رحلت فرمود یکصد خانواده فقیر و مستمند بودند که به غذای شب محتاج ماندند و نمیدانستند آن فردی که غذا برایشان میآورد علی بن الحسین(ع) بوده که از دنیا رفته است. همچنین یاران امام صادق بارها مشاهده کردند که آن امام معصوم علیرغم سن بالایی که داشتند شخصا و در نیمه‌های دل شب برای فقرای مدینه آذوقه میبردند. و این شیوه همه امامان معصوم بوده است که به مردم و بویژه به فقرا و مستمندان یاری و کمک کنند. هم از اینروست که حضرت امام خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی در مراسم تحلیف شهید رجایی در مرداد ماه سال 60 فرمودند، شرافت همه ما به این است که به خلق خدا خدمت کنیم.
ه) نکته مهم اینکه: تمام فضایل و اجر و پاداشی که برای خدمت رسانی به مردم در نظر گرفته شده مشروط به این است که خدمت به دیگران از نیت خالصانه و صادقانه و فقط در جهت تقرب بخدا و احیای ارزشهای دینی صورت پذیرد نه اینکه بخاطر رسیدن به پول و ثروت و یا محبوب شدن پیش مردم و یا کسب شهرت و پیدا کردن نام نیک و یا رسیدن به مقام و منصب و سایر موارد اینچنینی صورت پذیرد که در اینصورت انسان را از پاداش الهی و اخروی محروم می‌سازد. از مجموع آنچه بیان شد نتیجه می‌گیریم که خدمت به دیگران جایگاهی بس والاو ارزشمند در نظام فکری اسلام دارد و این خدمت رسانی البته گستره و شمول فراوانی دارد بطوریکه از حوزه خانواده و همسایگان شروع میشود و تمامی عرصه‌های حیات اجتماعی و حتی بین المللی را شامل میگردد و انحصار به یک کار مشخص و معینی هم ندارد بلکه هر کار خیر و صحیح و مشروعی که موردنیاز فرد یا جامعه باشد را شامل میشود، از غذا دادن و سیراب کردن و پوشاندن که نمونه‌های ساده و اولیه خدمت رسانی است تا تعلیم و تربیت و محبت کردن و عیب پوشی و احترام گذاشتن به دیگران. از نمونه‌های مصداقی خدمت به دیگران اینکه: قرآن کریم 23 بار از اطعام یتیمان یاد کرده است و در روایت پیامبر اکرم (ص) میخوانیم: من افضل الاعمال عندالله ابراد الکباد الحاره و اشباع الکباد الجائعه یعنی از بهترین کارها نزد خداوند سیراب کردن جگرهای تشنه وسیرکردن شکمهای گرسنه است و در روایت دیگری میخوانیم جبراییل امین به پیامبر اکرم فرمود: ای محمد(ص) اگر قرار بود ما روی زمین خدا را عبادت کنیم به این سه کار او را عبادت میکردیم: 1- آب دادن به مسلمانان 2- کمک به مردان عیالوار 3- پوشاندن گناهان و عیوب دیگران و در حدیث قدسی میخوانیم که وقتی خداوند از موسی کلیم الله پرسید هل عملت لی عملاخالصا یعنی چه کار خالصانه ای برای من انجام داده‌ای موسی پاسخ داد نماز خواندم و روزه گرفتم و تسبیح و تهلیل تو را گفتم و خدا پاسخ داد اینها که برای خودت بود (فایده‌اش برای خودت است) بگو بخاطر من آیا عریانی را پوشاندی یا گرسنه‌ای را سیر کردی یا مظلومی را یاری رساندی یا عالمی را اکرام نمودی؟ (14) که البته میدانیم اینها همه از باب نمونه و جزو مصادیق اولیه و ساده خدمت رسانی محسوب میگردد.