كلمات كليدي : متعهد، متعهدله، تعهد سابق، تعهد لاحق، تعهد اصلي
نویسنده : محسن نجف‌پور
تبدیل تعهد
عبارت است از جایگزین ساختن تعهدی بجای تعهد دیگر، به این ترتیب که تعهد سابق از بین رفته و تعهد جدید بجای آن به وجود می‌آید. تبدیل تعهد یکی از طرق سقوط تعهدات می‌باشد.
ماهیت تبدیل تعهد:
چون که تبدیل تعهد متضمن پیدایش تعهد جدید است، لذا با ارادۀ یک طرف محقق نمی‌شود، بلکه نیازمند اراده دو طرف است. پس در بین اعمال حقوقی از ماهیت قراردادی برخوردار است و از طرف دیگر چون تعهد جدید بجای تعهد سابق قرار می‌گیرد، باید پذیرفت که نوعی قرارداد معوّض است که دو مورد آن تعهد سابق و لاحق است و بین آن دو ملازمه است لذا اگر پس از تشکیل تعهد جدید، روشن شود که تعهد قبلی باطل بوده و تعهد جدید هم بر اساس تعهد سابق واقع شده که باطل بوده تعهد جدید هم باطل خواهد بود.
موارد تبدیل تعهد:
بر اساس ماده 292 قانون مدنی تبدیل تعهد به صور ذیل محقق می‌شود:
صورت اول: تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل دین: که خود این به دو نحو حاصل می‌شود:
1- بوسیله تبدیل موضوع و مورد تعهد: مثلاً بجای صد کیلو برنج، تعهد بر صد کیلو جو می‌کند.
2- بوسیله تبدیل سبب تعهد: مثلاً تعهد به دادن صد میلیون تومان بابت ثمن معامله تبدیل به تعهد به دادن صد میلیون تومان بابت عقد قرض بشود.
صورت دوم: تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل مدیون: در اینصورت تعهد متعهد اصلی از بین رفته و ذمه او در برابر متعهد له آزاد می‌شود و بجای آن تعهد مشابه دیگری بر عهده متعهد جدید استقرار پیدا می‌کند در این نوع تبدیل تعهد، علاوه بر رضایت متعهد جدید، رضایت متعهدله هم ضروری و لازم است لذا در بند ماده 292 به این مورد اشاره شده است. تبدیل تعهد مدیون به دو نحو قابل تصور است:
1- این کار با موافقت مدیون انجام گیرد در اینصورت تعهد جدید جایگزین تعهد سابق می‌شود مثلاً خریدار مالی به جای این که ثمن معامله را به فروشنده بپردازد با درخواست فروشنده، در برابر طلبکارش نسبت به پرداخت دینش تعهد نماید.
2- این کار بدون رضایت مدیون و بدون اذن او انجام گیرد باز ذمه مدیون اصلی بری و ذمه مدیون فرعی مشغول می‌شود پس می‌شود نتیجه گرفت که در تبدیل تعهد مدیون؛ رضایت مدیون نقشی ندارد زیرا تصرفی در اموال او نمی‌شود تا نیاز به رضایت او باشد البته اگر متعهد جدید قصد رجوع به مدیون اصلی را در آینده دارد باید از او اجازه بگیرد والّا حق مراجعه نخواهد داشت و عمل او تبرعی می‌باشد.
صورت سوم: تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل داین و متعهدله می‌باشد: به این صورت که داین و مدیون توافق می کنند که تعهد مدیون در مقابل داین تبدیل به تعهد مدیون در برابر شخص ثالث باشد در این صورت هم رضایت مدیون شرط است.
آثار تبدیل تعهد:
از انجایی که در تبدیل تعهد، تعهد اول کلاً از بین می‌رود و تعهد جدید جانشین تعهد سابق می‌شود و هر تعهدی هم برای خود دارای آثار و احکام مخصوص به خود دارد قهراً این تبدیل، به آثار تعهد سابق هم سرایت خواهد کرد و برای خود آثاری به همراه خواهد داشت از جمله:
1-سقوط تعهد اول: که تعهد اولی با تمام آثار و احکام خاص خود ساقط و ذمه متعهد نسبت به آن بری خواهد شد
2- زوال تضمینات تعهد سابق: با سقوط تعهد اول تضمینات آن نیز ساقط می‌شود زیرا این تضمینات وجود مستقل حقوقی ندارند.
3-پیدایش تعهد جدید: همزمان با سقوط تعهد قبلی، تعهد جدید به وجود می‌آید که دارای شرایط و احکام خاص خود می‌باشد از آنجایی که تبدیل تعهد ماهیت قرار دادی دارد و خود تعهد جدید و مستقلی است قهراً طرفین تعهد باید شرایط اساسی صحت معاملات و تعهدات را داشته باشند مثل: اهلیت، قصدانشاء، رضایت، مشروعیت جهت تبدیل، شرا دارا باشند والّا تبدیل تعهدی صورت نخواهد گرفت.