كلمات كليدي : مفهوم قبولي، تشريفات قبولي، قبولي مشروط ، قبول برات، ارائه¬ي برات
نویسنده : محمد حسين رامين
برات نوشته‌ای است که به موجب آن، شخصی به دیگری دستور می‌دهد مبلغی وجه را در موعد معیّن به شخص ثالثی بپردازد. دستور دهنده را براتکش یا صادر کننده یا برات دهنده می‌نامند و به شخصی که دستور را دریافت می‌کند براتگیر می‌گویند و شخص ثالث نیز دارنده‌ی برات نامیده می‌شود.[1]
زمانی که دارنده، برات را به براتگیر ارائه می‌دهد، ممکن است او برات را قبول نموده و یا آن را رد کند. که در این مبحث به بررسی قبول برات توسط براتگیر خواهیم پرداخت.
مفهوم قبولی برات
برات در هنگام صدور فقط دارای امضای براتکش است ولی برای آن که کامل شود؛ بعداً باید امضاهای دیگری به آن اضافه شود. یکی از مهم‌ترین این امضائات، امضای براتگیر است. چرا که او با درج امضای خود در برات متعهد می‌شود که وجه برات را در سررسید به دارنده بپردازد.[2] چنین تعهدی را اصطلاحاً "قبول برات" می‌گویند.[3] البته براتگیر می‌تواند بجای امضا، مهر خود را در ورقه برات درج نماید.[4]
ارائه‌ی برات به براتگیر به منظور قبول
مسلماً لازمه‌ی قبول شدن برات توسط براتگیر این است که برات به او ارائه شود.[5] و این ارائه ممکن است، لحظه‌ای قبل از فرا رسیدن موعد برات[6] صورت پذیرد.[7] حتی این امکان وجود دارد که دارنده، برات را به نماینده‌ی خود بسپارد تا او برات را برای قبول به براتگیر ارائه دهد.[8]
لازم به ذکر است که براتگیر به هنگام ارائه‌ی برات نمی‌تواند تقاضا کند که برای نوشتن قبولی، ورقه‌ی برات نزد او باقی بماند چرا که او ممکن است با سوء نیت ورقه برات را از بین ببرد.[9]
در مورد ارائه‌ی برات به منظور قبول، ذکر چند نکته لازم است و آن اینکه:
1- براتکش می‌تواند حین صدور برات، در آن قید کند که دارنده بعد از مدت معینی مثلاً یک‌ماه، برات را برای قبولی به براتگیر ارائه کند. در چنین موردی دارنده نباید قبل از موعدی که برای ارائه در ورقه برات قید شده است، آن را به براتگیر ارائه کند. قید چنین موعدی در برات ممکن است به منظور فراهم آوردن مهلت برای رساندن محل برات[10] به براتگیر و حصول اطمینان از قبول وی باشد.[11]
2- در صورتی که برات به رؤیت باشد،[12] یعنی در آن قید شود که وجه برات باید به محض ارائه، به دارنده پرداخته شود؛ نیازی نیست که برای قبولی ارائه شود.[13] البته این بدین مفهوم نیست که برات به رؤیت نیازی به قبول ندارد. بلکه مقصود این است که می‌شود برات به رؤیت را در همان زمان رویت، قبول و بلافاصله پرداخت کرد و لازم نیست قبلا جداگانه برای قبولی ارائه شود[14]
3- در صورتی که برات به رویت باشد، دارنده‌ی برات باید آن را ظرف یک سال از تاریخ صدور، برای قبولی به براتگیر ارائه کند. در صورتیکه دارنده بعد از مهلت مقرر برای کسب قبولی به براتگیر مراجعه کند و براتگیر برات را قبول نکند، دارنده نمی‌تواند برای دریافت وجه برات به ظهرنویس‌ها[15] و یا برات دهنده‌ای که محل برات را به براتگیر رسانده است مراجعه کند. حال اینکه اگر ظرف مهلت مقرر برای دریافت قبولی به براتگیر مراجعه می‌کرد براتگیر برات را قبول نمی‌کرد، حق مراجعه‌ی ظهرنویس‌ها و یا در برات دهنده را می‌داشت.[16]
تشریفات قبولی برات
قبولی برات باید مطابق با شرایط و تشریفاتی باشد که قانون تجارت معین نموده است. در این مبحث به مهم‌ترین شرایط و تشریفات قبولی برات اشاره می‌کنیم؛
الف- به استناد ماده‌ی 228 قانون تجارت، قبولی برات باید در خود ورقه‌ی برات نوشته شود و قبولی تلفنی و شفاهی اعتبار ندارد. در عین حال می‌توان قبولی را پشت یا روی ورقه‌ی برات نوشت.[17]
ب- عبارت قبولی، لازم نیست که صریح و منجّز[18] باشد. چرا که به استناد ماده‌ی 229 ق.ت[19] هر عبارتی که براتگیر در برات نوشته و امضا یا مهر کند، قبولی محسوب می‌شود. مگر اینکه آن عبارت صریحا دلالت بر عدم قبول داشته باشد.[20]
ج- در صورتی که عبارت نوشته شده در برات دلالت بر عدم قبول یک جزء از برات داشته باشد، مابقی وجه برات قبول شده محسوب می‌شود.[21]
د- در صورتی که براتگیر بدون نوشتن هیچ عبارتی، برات را امضا یا مهر نماید، برات قبول شده محسوب می‌گردد.[22]
هـ- براتگیر ممکن است مبلغی به براتکش بدهکار باشد و بخواهد فقط تا میزان همان مبلغ، برات را قبول نماید. در چنین صورتی باید عبارتی دال بر عدم قبولی مازاد بر مبلغ بدهی خود را در برات نوشته و بقیه وجه برات را قبول نماید.[23]
م- به استناد ماده‌ی 228 ق.ت علاوه بر مهر یا امضای براتگیر، قید تاریخ قبولی نیز لازم و ضروری است. لیکن باید توجه داشت که که عدم ذکر تاریخ بر خلاف فقدان مهر یا امضاء، موجب بطلان قبولی نیست. بلکه در چنین موردی تاریخ صدور برات، تاریخ رؤیت و قبولی برات به حساب می‌آید.[24]
البته قانون‌گذار در مورد اینکه آیا تاریخ باید به حروف نوشته شود یا به رقم تکلیفی معین نکرده است.
قبولی مشروط
به موجب ماده‌ی 233 ق.ت اگر برات بصورت مشروط قبول شود، برات نکول[25] شده محسوب می‌شود. در عین حالی که قبول کننده در حدود شرطی که نوشته است مسؤل پرداخت وجه برات است[26] بعنوان مثال براتگیر می‌تواند در برات قید کند به شرط اینکه براتکش در تاریخ معینی کالایی را به وی برساند، برات را قبول می‌کند. چنین شرطی در روابط بین براتکش و براتگیر و دارنده‌ی برات تأثیرگذار است. بدین توضیح که چون قید شرط در قبولی برات، نکول محسوب می‌شود، دارنده‌ی برات می‌تواند از امتیازاتی که قانون برای دارنده‌ی یک برات نکول شده مقرر نموده است، استفاده کند. این امتیاز عبارت است از اینکه دارنده‌ی چنین براتی می‌تواند به براتکش و ظهرنویس مراجعه کرده و از آنها بخواهد که یا وجه برات را فوراً بپردازند یا برای پرداخت وجه برات در سر وعده، ضامنی معرفی نمایند.[27]
از سو ی دیگر براتگیر در حدود شرطی در هنگام قبولی نوشته است، مسؤل پرداخت وجه برات است، یعنی در صورت تحقق شرط، براتگیر باید وجه برات مشروط را پرداخت نماید.[28]
اثر قبول برات
ارائه‌ی برات برای قبولی، الزامی نیست و عدم تحصیل قبولی موجب نقصان در اعتبار برات نمی‌شود. لیکن با قبول اجزای تشکیل دهنده‌ی برات جمع و کامل می‌شود و برات، کاملترین اثر خود را به بار می‌آورد و این اثر عبارت است از تعهد غیرقابل بازگشت براتگیر به پرداخت وجه برات در موعد معین[29] به موجب ماده‌ی 231 ق.ت براتگیر پس از اینکه برات را قبول کرد دیگر نمی‌تواند آن را رد کند. چرا که امنیت معاملات ایجاب می‌نماید که وقتی براتگیر قبولی خود را اعلام نمود. دیگر نتواند از زیر بار تعهدی که پذیرفته است شانه خالی کند. در دنیای تجارت، پرداخت‌ها باید به موقع انجام شود تا دارنده‌ی برات بتواند بر وصول وجه برات در موعد معین حساب کند[30]
اثر دیگر قبولی برات، از بین رفتن ایراداتی است که براتگیر می‌توانسته است در مقابل براتکش به آنها استناد کند.[31] براتگیر با امضای خود در ورقه‌ی برات، برای خود تعّهدی ایجاد می‌کند که صرفاً ناشی از همان امضا است و ارتباطی به رابطه‌ی بین براتکش و براتگیر ندارد. براتگیر نمی‌تواند به این بهانه که تعهد قبلی او در مقابل براتکش از بین رفته یا باطل بوده است، از پرداخت وجه برات به دارنده امتناع نماید[32] بنابراین، براتگیر نمی‌تواند برای عدم پرداخت وجه برات در سر وعده، به عدم وجود محل استناد نماید. چرا که اصل استقلال تعهد براتی از تعهد اصلی، حکم می‌کند که براتگیر، با عدم وجود محل نیز در مقابل دارنده‌ی برات مسؤل تلقی شود.[33]