رسانه های همگانی

كلمات كليدي : رسانه هاي همگاني، وسائل ارتباط جمعي، خبررساني، تفريح، تبليغ، اندازه تأثير

رسانه‌های همگانی Mass Media

«رسانه‌های همگانی عبارتند از تمام ابزارهای غیر شخصی ارتباط که بدان وسیله پیام‌های بصری و یا سمعی مستقیماً به مخاطبان انتقال می‌یابند. تلوزیون، رادیو، سینما، روزنامه‌ها، مجلات، کتابها و تابلوهای آگهی همه در زمره رسانه‌های همگانی هستند»[1]. روزنامه‌ها، نشریات ادواری و مجلات از پایان قرن هجدهم به بعد در غرب رواج یافتند. گسترش رسانه‌های همگانی متکی بر اسناد چاپی، به زودی با ارتباطات الکترونیکی همراه گردید. با پیدایی رادیو و تلوزیون امروزه جوامعی که از تأثیر رسانه‌های همگانی بر کنار مانده باشند، حتی در میان فرهنگهای سنتی‌تر، بسیار معدودند. همچنین ارتباطات الکترونیکی نظیر دسترسی به اینترنت از طریق کامپیوتر نیز حتی در دور افتاده‌ترین نواحی کشورهای جهان سوم امری عادی است.

اصطلاح رسانه‌های همگانی مختصر شده کلمه رسانه‌های ارتباط همگانی است که به دلیل دو ویژگی عمده یعنی وسایل فنی ارسال پیام و دیگری مخاطب داشتن، این نام را به خود گرفته است. ج .د . ویب دو خصوصیت و مشخصه اساسی برای رسانه‌های همگانی را یکی هزینه پائین آنها می‌داند بطوری که برای اکثر افراد از لحاظ مادی قابل دسترس است و دیگر آنکه از آنجایی که تعداد زیادی از مردم و یا اکثریت آنها را دربرمی‌گیرد، همگانی تلقی می‌شود. لوئیس ورث نیز معتقد است رسالت رسانه‌های ارتباط همگانی از حد علایق گروههای خاص فراتر رفته و توجهشان به سوی جذب توده‌ها معطوف است.

کارکردهای رسانه‌های همگانی

وسایل ارتباط جمعی یا رسانه‌های همگانی در زمینه‌های متعددی همچون علوم اطلاع‌رسانی و خبررسانی، گذراندن اوقات فراغت، تبلیغات تجاری و سیاسی و... مورد استفاده قرار می‌گیرند اما سه وظیفه عمده آن که مورد بررسی اندیشمندان علوم ارتباطات قرار می‌گیرند عبارتند از:

1- وظائف خبری و آموزشی: جامعه شناسان معتقدند که وسائل ارتباط جمعی با پخش اطلاعات و معلومات جدید به موازات کوشش معلمان و استادان، وظیفه آموزشی انجام می‌دهند و دانستنی‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی مردم را تأمین می‌کنند.

2- وظائف راهنمایی و رهبری: رسانه‌های گروهی با گسترش اندیشه‌های نو، وجدان اجتماعی افراد را بیدار می‌سازند و به این طریق مبارزه با بیسوادی، گسترش رفاه اجتماعی از طریق آگاهی دادن و آماده سازی افراد برای دفاع از حقوق فردی و اجتماعی‌شان، تأثیر بسزایی در توسعه جوامع دارند.

3- وظایف تفریحی و تبلیغی: جامعه‌شناسان معتقدند در دنیای کنونی و معاصر به دلیل فشار کار روزانه و زندگی ماشینی انسانها بیش از پیش نیاز به استراحت دارند از این رو یکی از رسالتهای عمده تلوزیون و سینما و رادیو پخش برنامه‌های شاد و متنوع و...است. روزنامه‌ها و مجلات نیز بخشی از مطالب خود را به صورت داستان، سرگرمی، جداول، حوادث و...برای سرگرم کردن افراد اختصاص می‌دهند. از طرف دیگر وسائل ارتباط جمعی به منافع صاحبان سرمایه نیز کمک می‌کنند و این امر گاه به میزان افراطی جلوه‌گر می‌شود بطوری که وسائل ارتباط جمعی به وسائل تبلیغاتی بدل می‌گردند. زیرا دائماً مردم را به خرید و مصرف هر چه بیشتر کالاهای غیر ضروری ترغیب می‌نمایند. اندیشمندان علوم ارتباطات معتقدند که چون در برخی کشورها وسایل ارتباط جمعی بصورت ابزاری با تأثیر بسیار در دست قدرتهای صنعتی صاحبان سرمایه و گروههای سیاسی قرار می‌گیرد، لزوماً کنترل آن در جهت تأمین منافع عمومی و مطلوب جامعه باید مطمح نظر قرار گیرد.

اندازه تأثیر

در رابطه با اندازه تأثیر رسانه‌های همگانی بر روی مخاطبین نظرات افراطی و تفریطی زیادی مطرح شده است. عده‌ای همچون مک‌لوهان تأثیر را ذاتی تکنولوژی بکار رفته در رسانه می‌دانند. عده دیگری نیز قائل به هیچگونه تأثیر از خود رسانه نبوده و فقط محتوا را دخیل در تأثیر یا عدم تأثیر بر مخاطب عنوان می‌کنند. دنیس مک کوایل در رابطه با اینکه تأثیر رسانه‌ها علی و صد در صدی نیست می‌گوید: « ما نیازمند ترکیبی از تحلیل محتوای برنامه‌های حزبی، شواهد مربوط به تغییر عقیده در طول زمان در میان گروه خاصی از مخاطبین، تحلیل محتوای نشان‌گر توجه رسانه به موضوع‌های مختلف در دوره‌های مرتبط و نشانه‌هایی از استفاده مناسب مخاطبان مورد نظر رسانه‌هاست.»[2]

منابع

1. اسدی، علی؛ مقدمه‌ای بر جامعه شناسی رسانه‌های همگانی، تهران، پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ایران، چاپ اول 1358، ص 21 و 22.

2. اینککس، فرد؛ نظریه رسانه‌ها، ترجمه محمود حقیقت کاشانی، تهران، مرکز تحقیقات و مطالعات و سنجش برنامه‌ای صدا و سیما، چاپ اول 1377.

3. بیرو، آلن؛ فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، تهران، کیهان، چاپ چهارم 1380، ص 219.

4. گولد، جولیوس و کولب، ویلیام ل؛ فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه از کیا و دیگران، تهران، مازیار، چاپ اول 1376، ص436 و ص 437.

5. گیدتر، آنتونی؛ جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نی، چاپ پنجم 1378، ص 472 تا 478.

6. مک کوایل، دنیس؛ وسایل ارتباط جمعی، پرویز اجلالی، تهران، دفتر مطالعه و توسعه رسانه‌ها، 1385، 388.

7. معتمد نژاد، کاظم؛ وسائل ارتباط جمعی، تهران، دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی، چاپ اول، بی تا، ص 11 تا 19.