كلمات كليدي : دور اروگوئه، دور كندي، دور توكيو، موافقت نامه عمومي تعرفه و تجارت (GATT)، طرح دانكل
نویسنده : فريد اسماعيليان
دور اروگوئه، هشتمین و آخرین دور از ادوار مذاکراتی موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات GATT) است. این دور که در خلال سال‌های 1986 تا 1994 برگزار گردید طولانی‌ترین دور مذاکرات تجاری در جهان محسوب می‌شد. نتیجه اصلی این دور از مذاکرات تجاری پایان عمر موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) و تأسیس سازمان تجارت جهانی (WTO) به‌عنوان جانشین آن بود.
تا تأسیس سازمان تجارت جهانی، یعنی در خلال سال‌های 1947 تا 1994 که گات نهاد اصلی ناظر بر تجارت جهانی بود، هشت دور مذاکره تجاری چندجانبه در چارچوب موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) انجام گرفت. پنج دور اول، صرفا به تعرفه‌ها پرداختند. از دور کندی (ششم) به بعد، توجهات به‌سوی محدودیت‌های تجاری غیر تعرفه‌ای و مسأله تجارت محصولات کشاورزی هم معطوف شد. هرچند در دور کندی، فقط به موانع غیر تعرفه‌ای پرداخته شد که قبلا در گات مطرح شده بود؛ ولی در دور توکیو (هفتم) به سیاست‌هایی پرداخته شد که مشمول مقررات و ترتیبات گات نبود (نمونه بارز آن استانداردهای محصولات و خریدهای دولتی بود). این روند در دور اروگوئه ادامه یافت و در این دور مذاکراتی، تجارت خدمات (GATS)، مالکیت فکری (TRIPS) و قواعد مبدأ هم مطرح شد، یعنی مسائلی که در گات چندان به آن‌ها پرداخته نشده بود. دور مذاکراتی مزبور، به‌مقتضای محل برگزاری کنفرانس دور اروگوئه نامیده شد.[1]
ادوار قبل از دور اروگوئه
ادوار مذاکراتی که قبل از دور اروگوئه برگزار شدند، عبارتند از:[2]
دور اول، در 1947، در ژنو (سویس)، به‌مدت هفت ماه، با حضور 23 کشور، که موضوع آن، تعرفه‌ها و مصوبه اعضای گات و اعطاء 45000 امتیاز تعرفه‌ای با ارزش 10 میلیارد دلاربود.
دور دوم، در 1949 در آنسی (فرانسه)، با حضور 13 کشور، به‌مدت پنج ماه، در موضوع تعرفه‌ها و با این مصوبه که کشورها حدود 5000 هزار امتیاز تعرفه‌ای را تغییر (کاهش) دادند.
دور سوم، در 1951 در تارکی (انگلیس)، به‌مدت 8 ماه، با حضور 38 کشور، در موضوع تعرفه‌ها و با این مصوبه که کشورها تقریبا 8700 امتیاز تعرفه‌ای را تغییر (کاهش) دادند؛
دور چهارم، در 1956 در ژنو (سوئیس)، به‌مدت 5 ماه، با حضور 26 کشور در موضوع تعرفه‌ها، پذیرش ژاپن در گات، با تصویب 5/2 میلیارد دلار تخفیف مالیاتی.
دور پنجم (دور دیلن)، در 1960 در دیلن ژنو (سویس)، به‌مدت 11 ماه، با حضور 26 کشور، در موضوع تعرفه‌ها و تصویب 9/4 میلیارد دلار امتیازات تعرفه‌ای در تجارت جهانی.
دور ششم (دور کندی)، در 1964 در ژنو (سویس)، به‌مدت 37 ماه، با حضور 62 کشور در موضوع "تعرفه‌ها و اقدامات ضد دامپینگ" و تصویب 40 میلیارد دلار ارزش امتیازات تعرفه‌ای در تجارت جهانی.
دور هفتم(دور توکیو)، در 1973 در ژنو (سویس)، به‌مدت 74 ماه، با حضور 102 کشور، در موضوع "تعرفه‌ها، اقدامات یا پیشگیری‌های غیرتعرفه‌ای، موافقت‌نامه‌های چارچوب" و تصویب بیش از 300 میلیارد دلار تخفیفات تعرفه‌ای.
اهداف دور اروگوئه[3]
بر اساس بیانیه اجلاس اول دور اروگوئه در 1986 اهداف آن به شرح زیر اعلام شده است:
1. آزادسازی تجارت بی الملل در مقیاس وسیع تر؛
2. تقویت نقش گات در تجارت بین الملل و قرار دادن بخش‌های دیگری از تجارت بین امللی تحت پوشش مقررات گات؛
3. افزایش قدرت پاسخگویی مقررات گات به اقتصاد متغیر جهانی؛
4. تقویت روح همکاری در سطح ملّی و بین‌المللی برای تحکیم روابط سیاستهای تجاری و سایر سیاستهای اقتصادی که به رشد و توسعه کمک می‌کند.
توافق‌ها و نتایج اساسی دور اروگوئه[4]
آخرین و طولانی‌ترین مذاکرات تجاری جهان پس از هفت سال بحث و گفتگو و با تصویب پیش‌نویس سند نهایی آن موسوم به طرح دانکل، توسط 117 کشور شرکت‌کننده که 114 کشور از آن‌ها عضو کامل گات بوند و حدودا 90درصد تجارت جهان را تشکیل می‌دادند، در آوریل 1993 به سرانجام رسید. سند نهایی دور اروگوئه مشتمل بر 550 صفحه و حاوی موافقت‌نامه‌های متعدد، از جمله تأسیس سازمان تجارت جهانی (WTO) بود. توافق‌های این دور از مذاکرات حول محورهای اساسی به شرح زیر صورت پذیرفت:
1. توافق بر سر موضوعاتی در خصوص معیارهای اندازه‌گیر سوبسیدهای صادراتی به‌خصوص در ارتباط با محصولات کشاورزی و امور مرتبط با سرمایه‌گذاری تجاری(TRIMs[5])
2. توافق‌هایی بر سر تجارت خدمات (GATS) در زمینه‌های مختلف دریایی، ارتباطات راه دور، خدمات مالی، بیمه و بانکداری
3. توافق‌هایی بر سر روش‌های اخذ عوارض ضد دامپینگ، روش‌های اعطای سوبسید بر هواپیماهای ساخت داخل، حمایت‌ها و اقدامات حفاظتی
4. دسترسی به بازارهای وسیع‌تر از طریق کاهش نرخ تعرفه، حذف غیر تعرفه‌ها و تبدیل آن‌ها به موانع تعرفه‌ای و کاهش و حذف تدریجی آن‌ها.
5. توافق‌هایی برای تجارت منسوجات، پوشاک و محصولات کشاورزی
6. مشمول کردن جنبه‌های مرتبط با تجارت حقوق مالکیت معنوی (TRIPS) در قالب مقررات تجارت جهانی
7. توافق بررسی شرایط ویژه تجارت با کشورهای در حال توسعه
8. تأسیس سازمان تجارت جهانی
بدین ترتیب، نهایتا پس از هفت سال مذاکرات فشرده و طولانی، کشورهای عضو گات به جامع‌ترین، گسترده‌ترین بلندپروازانه‌ترین توافق در زمنیه آزادسازی تجاری که جهان تا آن زمان شاهد آن بوده، دست یافتند و مذاکرات دور اروگوئه در ضرب‌الاجل تعیین‌شده (15 دسامبر 1993) به پایان رسید. سند نهایی حاوی نتایج مذاکرات تجاری چندجانبه دور اروگوئه در 15 آوریل 1994 در کشور مراکش به امضای وزیران تجارت کشورهای عضو گات رسید.[6]
به‌طور کلی باید گفت که در دور اروگوئه روند گسترش دستور کار مذاکرات ادامه یافت، تعداد کشورهای شرکت‌کننده افزایش یافت و مدت مذاکرات هم طولانی‌تر شد. در این دور، علاوه‌بر سیاستهای مؤثر بر تجارت کالا به اقدامات مؤثر بر سرمایه‌گذاری، تجارت خدمات و مالکیّت فکری هم پرداخته شد. بر اثر این مذاکرات سازمان تجارت جهانی تأسیس شد، تا بر اجرای گات، موافقت‌نامه عومی تجارت خدمات (گاتس) و موافقت‌نامه جنبه‌های تجاری حقوق مالکیت فکری (تریپس) نظارت کند. بدین ترتیب دور اروگوئه به تأسیس سازمان تجارت جهانی منجر شد و به آرزوی کشورهای شرکت‌کننده در کنفرانس هاوانا (1948) برای تأسیس سازمان تجارت بین‌المللی جامه عمل پوشاند.[7]