نویسنده: بیتا مهدوی
رمضان؛ ماه پاکسازی روح و نفس
رمضان را ماه پاکسازی روح و نفس انسان نامیده اند و از اینرو است که در این ماه مبارک از میزان جرایم به میزان چشمگیری کاسته می‌شود و جامعه بار دیگر ایام بالنسبه آرامی را تجربه می‌کند.
حسین باهر ـ دکترای رفتارشناسی معتقد است که هر سال با فرارسیدن ماه مبارک رمضان و پایان آن، شاهد آن هستیم که مسئولان نیروی انتظامی اعلام می‌کنند در این ماه، میزان وقوع جرایم کاهش یافته است.
طبق تازه‌ترین خبری که از سوی نیروی انتظامی اعلام شده است، در سال گذشته میزان وقوع جرم در ماه رمضان 40 درصد کاهش داشته است: گفتنی است که در قدیم‌الایام با شروع ماه مبارک رمضان، شرورهای محلات دست از کارهای خلاف خود می‌کشیدند و به نوعی، خود به خود آرامش به این محله‌ها برای یک ماه هم که شده بود، باز می‌گشت.
دکتر باهر می‌افزاید: در حال حاضر هم باید به این گونه دستاوردهای ماه رمضان نگاه کرد و اینکه به دلیل قداستی که مردم برای ماه مبارک رمضان و روزه‌داری قائلند و از طرف دیگر به خاطر اینکه این احترام و قداست نسل به نسل به مردم عصر حاضر منتقل شده، این موضوع در ملت ایران نهادینه شده است.
با شروع ماه مبارک رمضان بخش عمده‌ای از جوانان با خود عهد می‌کنند گرد رفتارهای خلاف شرع و انسانیت نروند، تا جایی که همین شیوه برای آنها عادتی می‌شود تا پس از ماه مبارک رمضان، راه خیر و صلاح و انسان دوستی را در پیش گیرند.
روزه در ادیان مختلف به معنای «پرهیز» و «ترک» آمده است و مردم تمامی ادیان با این عبارت به خداشناسی، تزکیه نفس، تعدیل اراده در امور دنیوی و رعایت اصول اخلاقی، بهداشتی و اجتماعی دعوت می‌شوند و این امور تنها از طریق کانون خانواده میسر می‌شود.
هر جا که مبانی اخلاقی کم شود،جرایم نفوذ پیدا می‌کند، یعنی هر زمان که امر به معروف و نهی‌از منکر کاهش یابد، ارتکاب جرایم اخلاقی بیشتر می‌شود و از این رو در جامعه‌ای که پایبندی به اخلاق حاکم شود، جرایم نمی‌توانند رشد کنند.
راز نهفته در روزه
دکتر احمد علی نوربالا ـ روانپزشک و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در مصاحبه با رسانه‌های گروهی اظهار داشته است: با روزه گرفتن به توانایی‌های ما افزوده می‌شود، یعنی مجموعه‌ای از اصول بهداشت روانی در روزه آموزش داده شده و با یک تمرین مکرر در مدت 30 روز برای ما در نظر گرفته شده است، مانند تمرین عزم و اراده و تصمیم‌گیری، تمرین‌صبر، شناخت زمان و مدیریت آن شناخت طبیعت و فصل شناسی و تطبیق باخود،به تاخیر انداختن ارضای حوایج طبیعی و یکسری آموزش‌های دیگر.
وی می‌افزاید: برای انجام هر کاری به مقدماتی نیاز است، اگر اراده کردی و نیت روزه داشتی، حق نداری رفیق نیمه راه باشی و تا آخر راه یعنی افطار باید پای تصمیم‌ات بمانی(به غیر از موارد پزشکی)، این تمرین به خصوص برای کسانی که دارای اختلال شخصیت هستند و در تصمیم‌گیری‌هایشان مرددند، یا تصمیم‌هایشان را به طور مکرر عوض می‌کنند، لازم است. البته باید این تمرین را درست اجرا کنند تا به مهارت‌های لازم برسند.
این روانپزشک یادآوری می‌کند: ایام ماه مبارک رمضان هر سال 10 روز با سال گذشته متفاوت است و در طول فصل‌های تابستان،پاییز، زمستان و بهار می‌چرخد. مردم باید تمرین کنند و خودشان را با شرایط طبیعی طوری تطبیق بدهند که گرمای تابستان و عطش آن یا سرمای زمستان و ضعفش بر آنان غلبه نکند.
این تغییرات ناگهانی نیستند، بلکه بسیار تدریجی‌اند و چند سال طول می‌کشد تا رمضان از تابستان بگذرد. به مردم زمان داده شده است تا به آهستگی خود را تطبیق بدهند، این درس بزرگی است اگر آگاه باشید که گردش طبیعت متغیر است، نمی‌توانید بگویید حاضرم 40 روز در زمستان روزه بگیرم، اما تابستان نه!
افرادی که اعتماد به نفس ندارند همیشه شروع هر کاری برایشان سخت است، ماه مبارک رمضان بهترین فرصت برای تقویت اعتماد به نفس است. خالق ما دستور داده است روزه بگیرید من جوانب را سنجیده‌ام و اجازه نمی‌دهم آسیبی به شما برسد.
و ما با اراده خود با اینکه همه خوراکی‌ها را در اختیار داریم، از خوردن آنها خودداری می‌کنیم و لااقل ساعاتی شبیه فقرا می‌شویم. از سوی دیگر، مانند پارسایان، از گناهان می‌ترسیم و از زشتی، دروغ و غیبت جدا می‌شویم و بیشتر اوقات را به تامل در قرآن می‌پردازیم.
دکتر نور بالا در مورد شب‌های قدر می‌گوید: در این شب همه افرادی که تلاش کرده‌اند و مدارک لازم برای دریافت رحمت بی‌انتهای خداوند و عافیت وعده داده شده را آماده کرده‌اند، و با اعتقاد به منبع و سرچشمه نامتناهی علم، قدرت، زیبایی و محبت، از او انرژی می‌گیرند. این منبع عظیم امواج انرژی را می‌فرستد و به خود اشخاص بستگی دارد که چقدر طول موج‌های لازم را دریافت دارند. هرچه در محدوده تعریف شده او قدم برداشته باشند، برای هر قدم برنامه‌ریزی و تفکر کرده باشند و حریم کسی را نشکنند، با آمادگی بهتر امواج قدرت، عشق و علم را خواهند گرفت: ما باید حواسمان باشد چه می‌گوییم، چه فکر می‌کنیم و چه عملی انجام می‌دهیم؟ به فرموده پیامبر اکرم(ص) ما انسان‌ها گویا در یک خارزار حرکت می‌کنیم اگر کمی بی دقت شویم، خاری به پایمان می‌رود. این معنی تقوی است. کسی که بدون فکر حرف می‌زند و عمل می‌کند، بی‌پروا یابی تقوی است. او در زندگی‌اش هیچ گاه امواج شفاف را از سرچشمه پروردگار نخواهد گرفت و روان سالمی نخواهد داشت، کسب مهارت‌های گفته شده در این آزمون الزامی است.
دکتر نوربالا همچنین اظهار می‌دارد: روزه و ماه رمضان برای همه ما است. درست است که عده‌ای به دلیل مصرف دارو یا نیاز مبرم به آشامیدن و خوردن، روزه نمی‌گیرند، اما این حس خوب روانی ربطی به منع خوردن و آشامیدن ندارد آنان می‌توانند تمرین‌های یاد شده و شبیه پارسایان بودن را اجرا کنند و مطمئن باشند که مفاد امتحانی آنان متفاوت است و به دلیل رنج و بیماری قطعاً بر آنان نگاه ویژه‌ای می‌شود.
وظیفه شما حفظ نعمت سلامت است. پس بکوشید که وظیفه خود را به نحو احسن انجام دهید.
کدام بیماران اعصاب و روان می‌توانند روزه بگیرند ؟
دکتر رضا حسینی ـ روانپزشک در مورد این که کدام بیماران اعصاب و روان می‌توانند روزه بگیرند به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: اختلالات روانی را به یک معنا به دو دسته اختلالات «سایکوتیک» (روان پریشی) و اختلالات «نوروتیک» (روان نژندی) طبقه‌بندی می‌کنند. در دیدگاه عامه واژه «جنون» معادل واژه تخصصی «سایکوتیک» و اصطلاح ناراحتی اعصاب معادل «نوروتیک» است. در بین اختلالات سایکوتیک به نظر می‌رسد که افراد مبتلا به «سایکوز» حاد نتوانند روزه بگیرند. از نظر شرعی نیز آمده است که روزه شخص مجنون هرچند ادواری باشد، خواه جنون درتمام روز باشد یا قسمتی از روز، صحیح نیست.
اما درمورد بیماران غیر سایکوتیک اگر از طریق مشاوره و روان درمانی درمان می‌شوند، شواهد و قرائنی وجود ندارد که نشان دهد روزه‌داری برای آنان مضر است. بلکه ممکن است روزه‌داری آثار روان درمانگرانه هم داشته باشد.
بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد میزان استرس به دلیل مشارکت بیشتر در فعالیت‌های روحی و معنوی و کاهش استعمال دخانیات و مصرف کافئین در ماه رمضان در کشورهای اسلامی به طور محسوسی کاهش پیدا می‌کند. روزه گرفتن می‌تواند با تقویت گرایش‌های مذهبــــی درمیان مؤمنان به مذهب و کسانی که به صورت درونی با مذهب ومعنویت ارتباط بـــرقرار کرده‌اند، به ارتقای سلامت روانی آنان کمک کند و آنان را از ارتکاب به برخی رفتارهای خود تخریبی و از جمله خودکشی باز دارد.
او می‌افزاید: روزه‌داری موجب تقویت اراده انسان می‌شود. به علاوه روانشناسان معتقدند که « ارضای فوری تمایلات»، یکی از مشخصه‌ها و عوامل خطر ابتلا به برخی اختلالات از جمله اعتیاد به مواد مخدر و سوء مصرف الکل و مواد دیگر است، که روزه گرفتن مانعی بر سر راه آنها محسوب می‌شود.
افراد عجول و بیش فعال نیز در به تعویق انداختن تمنیات درونی خود مشکل دارند. این خصلت، آثار زیانبار اجتماعی و خانوادگی فراوانی نیز دارد. بسیاری از کسانی که حقوق دیگران را رعایت نمیکنند چه بسا دارای این خصیصه‌اند. یکی از جلوه‌های روزه، تمرین به تعویق انداختن ارضای تمنیات درونی است. به نحوی که آمار نشان می‌دهد پرخاشگری‌های شخصی و برخوردهای فیزیکی در کشورهای اسلامی در ماه مبارک رمضان و ایام روزه‌داری، کاهش می‌یابد.
تحقیقات انجام شده
این روانپزشک در مورد تحقیقات انجام شده درباره روزه‌داری توسط پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید: این بررسی‌ها نشان
می‌دهد که روزه‌داری می‌تواند از میزان اضطراب در گروه‌های مورد آزمایش به میزان قابل توجهی بکاهد.
براساس همان تحقیقات، اقدام به خودکشی در ماه مبارک رمضان کاهش می‌یابد و تعداد مراجعه‌کنندگان به اورژانس بیمارستان‌ها نیز در این ماه سیر نزولی دارد.
پژوهشگران همچنین معتقدند که روزه، بر کاهش افسردگی مؤثر است. این نتیجه که حاصل طرح پژوهشی در دانشکده پرستاری و مامایی ارومیه است، بر روی 162 دانشجو انجام شده و نتایج حاصل از آن نشانگر تقاوت معنی‌داری بین میزان افسردگی واحدهای مورد پژوهش قبل و بعد از ماه مبارک رمضان بوده است.
همچنین در مطالعه دیگری از همین پژوهشگران، نتایج نشان داده است که روزه بر کاهش اختلالات خواب مؤثر است. به عبارت کلی روزه می‌تواند بر سوخت و ساز مواد در بدن، بر غلظت هورمون‌ها، فعالیت کلیه‌ها، کبد، دستگاه گوارش، قلب و عروق، سیستم عصبی و بر کاهش وزن اثر داشته باشد.
در مطالعات دیگری که با عنوان تأثیر روزه‌داری بر قند، لیپید، وزن و فشار خون بیماران دیابتی نوع دو در مورد 30 بیمار دارای بیماری قند انجام گرفت، نتایج نشان داد که روزه‌داری نه تنها برای بیماران دیابتی که از لحاظ قند خون تحت کنترل باشند زیان‌آور نیست، بلکه اثرات مفیدی هم دارد.
براساس مطالعه‌ای دیگر که بر روی 67 دانشجو در رفسنجان انجام شد، محققین نتیجه گرفتند که تفاوت معنی داری بین میزان عزت نفس دانشجویان پس از ماه مبارک رمضان در مقایسه با قبل از آن وجود دارد و روزه‌داری عزت نفس را افزایش می‌دهد.
در مطالعه بعدی در سمنان گروهی از افراد سیگاری که سیگار کشیدن را در ماه مبارک رمضان ترک کرده بودند مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج نشان داد که ترک سیگار می‌تواند باعث سیالیت خون در این افراد شود.
در صورتی که عدم ترک آن می‌توانست باعث تغلیظ خون و اختلال خون رسانی به بافت‌ها و آسیب‌های جدی شود. براساس مطالعات انجام شده روزه تأثیر درمانی بسزایی در درمان بیماری‌های روانی و به ویژه اسکیزوفرنی داشته است.
تصمیم‌گیری در مورد روزه
دکتر حسینی همچنین می‌گوید: تصمیم‌گیری برای این که فردی که بیماری خاصی دارد آیا می‌تواند روزه بگیرد یا نه بر عهده پزشک معالج است و پزشک می‌بایست بر اساس آگــــاهی کامل از وضعیت کنــــونی بیمار و اطلاعات علمی در مورد بیماری و ارتباط آن با نخوردن آب و غـــذا برای مدت خاصی تصمیم مقتضی اتخاذ کند.
از بررسی مدارک علمی موجود چنین استنباط می‌شود که به جز در فوریت‌ها (موارد اورژانس) به دلیل قوه بدنی و یا شدت بیماری و یا انجام اعمال مناسب تشخیصی و درمانی که روزه گرفتن ممکن است مضر باشد، در سایر موارد روزه‌گرفتن توصیه می‌شود.
در مواردی نیز متأسفانه از روی ناآگاهی عدم انجام فریضه روزه به برخی افراد توصیه می‌گردد، در حالی که روزه گرفتن آنان امکان پذیر و مؤثر بوده است.
بسیار دیده شده است به بیماری که قند، اوره، اسید اوریک و یا چربی‌های وی مختصری افزایش دارد و یا دچار بیماری‌هایی مانند امراض قلبی، روانی، غدد مترشحه و اعصاب بوده و تحت کنترل است گفته می‌شودکه از روزه‌گرفتن بپرهیزد، حال آنکه این افراد ممکن است بتوانند بدون شبهه به انجام فریضه روزه بپردازند. به عنوان مثال بیماران دیابتی چاق به ویژه آنان که دارو مصرف نمیکنند، از روزه‌داری فایده می‌برند، ولی بیمارانی که انسولین دریافت می‌کنند بهتر است از روزه‌داری اجتناب ورزند. اگرچه در گروه دوم تاکنون هیچ اثر سوءیی دیده نشده است، آنچه مسلم است در زمینه رابطه روزه گرفتن با بیماری‌ها ضروری است تحقیقات گسترده‌ای انجام شود و میزان آگاهی کادرهای پزشکی از آثار اجرای این واجب شرعی افزایش یابد چرا که رعایت آن می‌تواند باعث ایجاد روابط بهتری میان پزشکان و بیماران شود.