دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

حکمت 199 نهج البلاغه : مراحل خودسازى

حکمت 199 نهج البلاغه به موضوع "مراحل خودسازى" می پردازد.
No image
حکمت 199 نهج البلاغه : مراحل خودسازى

متن اصلی حکمت 199 نهج البلاغه

موضوع حکمت 199 نهج البلاغه

ترجمه مرحوم فیض

ترجمه مرحوم شهیدی

شرح ابن میثم

ترجمه شرح ابن میثم

شرح مرحوم مغنیه

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

شرح لاهیجی

شرح ابن ابی الحدید

شرح نهج البلاغه منظوم

متن اصلی حکمت 199 نهج البلاغه

199 وَ قَالَ عليه السلام مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفَلَ عَنْهَا خَسِرَ وَ مَنْ خَافَ أَمِنَ وَ مَنِ اعْتَبَرَ أَبْصَرَ وَ مَنْ أَبْصَرَ فَهِمَ وَ مَنْ فَهِمَ عَلِمَ

موضوع حکمت 199 نهج البلاغه

مراحل خودسازى

(اخلاقى، تربيتى)

ترجمه مرحوم فیض

199- امام عليه السّلام (در پند و اندرز) فرموده است

1- هر كه بحساب خويش رسيدگى نمود سود برد، و هر كه از آن غافل ماند زيان كرد، 2- و هر كه (از خدا) ترسيد (از عذاب و كيفر روز رستخيز) آسوده باشد، 3- و هر كه (از دنيا) پند گرفت (در كار آخرت) بينا گرديد، و هر كه بينا شد (نيك و بد را) فهميد و دريافت، و هر كه فهميد (بخدا شناسى) دانا گرديد.

( ترجمه وشرح نهج البلاغه(فيض الاسلام)، ج 6 ص 1180)

ترجمه مرحوم شهیدی

208 [و فرمود:] آن كه حساب نفس خود كرد سود برد، و آن كه از آن غافل ماند زيان ديد، و هر كه ترسيد ايمن شد و هر كه پند گرفت بينا گرديد. و آن كه بينا شد فهميد و آن كه فهميد دانش ورزيد.

( ترجمه مرحوم شهیدی، ص 396)

شرح ابن میثم

193- و قال عليه السّلام: ثلاث كلمات:

مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفَلَ عَنْهَا خَسِرَ- وَ مَنْ خَافَ أَمِنَ وَ مَنِ اعْتَبَرَ أَبْصَرَ- وَ مَنْ أَبْصَرَ فَهِمَ وَ مَنْ فَهِمَ عَلِمَ

إحداها: من حاسب نفسه ربح

لأنّ المحاسب لنفسه على أعمالها يعلم خسرانه من ربحه فيعمل للربح و يحترز من الترك المستلزم للخسران.

الثانية: و من غفل عنها خسر

و ذلك أنّ قربها من اللذّات الحاضرة يستلزم ميلها إليها ما لم يجذب عنها بالجواذب الإلهيّة من الزواجر و المواعظ المذكّرة فالغفلة عن جذبها و تنبيهها من مراقد الطبيعة بتذكير وعد اللّه و وعيده يستلزم إهمالها للأعمال الصالحة الّتي يلزمها ربح السعادة الاخرويّة و الحصول على تركها ذلك هو الخسران.

الثالثة: و من خاف أمن

أى أمن من عذاب اللّه، و عمل للخلاص منه ليأمن لحوقه.

الرابعة: و من أعتبر أبصر

أى من نظر مواقع العبرة بعين الفكر و الاعتبار أبصر الطريق إلى الحقّ، و من أبصرها فهم المعبور منها إليه، و من فهم ذلك حصل له العلم النافع بالحقّ.

( شرح ابن میثم، ج 5 ص 348 و 349)

ترجمه شرح ابن میثم

193- امام (ع) فرمود: سه جمله:

مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفَلَ عَنْهَا خَسِرَ- وَ مَنْ خَافَ أَمِنَ وَ مَنِ اعْتَبَرَ أَبْصَرَ- وَ مَنْ أَبْصَرَ فَهِمَ وَ مَنْ فَهِمَ عَلِمَ

ترجمه

«هر كس خود به حساب خويشتن رسيد، سود برد، و هر كس غافل ماند، زيان برد. و هر كس از خدا ترسيد، آسوده است. و هر كس از دنيا پند آموخت، بينا شد، و هر كه بينا شد دريافت و هر كس دريافت دانا شد.»

شرح

1- هر كس به حساب خود رسيد سود برد. زيرا كسى كه از اعمال خود، براى خويشتن حسابى داشته باشد، سود و زيان خود را مى فهمد و براى سود، كار مى كند و از خلافى كه باعث زيان باشد دورى مى جويد.

2- و هر كس غافل ماند زيان كرد. توضيح آن كه نفس به لذّتهاى حاضر دسترسى دارد و در نتيجه به آنها علاقه مند مى شود مگر اين كه جاذبه هاى الهى او را به خود جذب كنند از قبيل موانع و مواعظى كه انسان را به ياد خدا مى اندازند، پس غفلت از جذب نفس و هشدار نسبت به گرفتاريهاى طبيعى، وسيله يادآورى وعده و وعيدهاى الهى، باعث سهل انگارى نسبت به كارهاى شايسته اى مى گردد كه نتيجه آنها سعادت اخروى، و خوددارى از آن اعمال، زيانكارى است.

3- هر كس از خدا ترسيد آسوده گشت. يعنى از عذاب خدا آسوده گشت، و براى نجات از آن كار كرد تا از عذاب آسوده گردد.

4- هر كس از دنيا پند آموخت، بينا شد. يعنى هر كس به موارد پند، با چشم انديشه و عبرت نگريست راه حق را شناخت و هر كس راه حق را شناخت از نحوه عبور آگاه شد، و هر كس آن را دريافت، علم و دانايى مفيد نسبت به حق پيدا كرد.

( ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5 ص 590 و 591)

شرح مرحوم مغنیه

207- من حاسب نفسه ربح، و من غفل عنها خسر، و من خاف أمن، و من اعتبر أبصر، و من أبصر فهم، و من فهم علم.

المعنى

من لا يثق بنفسه و لا يطلق لها العنان، و يضع قاعدة لميولها و رغباتها حتى إذا غفلت أو شذّت لامها و أنّبها، من فعل هذا نجح و ربح، ما في ذلك ريب، و من أطلق لها العنان فمآله الى الوبال و الخسران (و من خاف أمن) من صدق يقينه باللّه خاف منه، و من خاف منه عمل بطاعته و طاعة رسوله: وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِيماً- 71 الأحزاب.

(و من اعتبر أبصر) من انتفع بالعبر و العظات أدرك العواقب (و من أبصر فهم إلخ).. من كان له وعي و فهم، و سمع من الأستاذ و فكّر فيما سمع و قرأ استطاع أن يميز بين الخطأ و الصواب، و أن يؤيّد و يفنّد على أساس من المنطق، و له كل الحق في أن يرفض ما لا يقتنع به حتى و لو كان بأسلوب أدبي أو فلسفي، اما من يحفظ الأرقام و المعادلات عن ظهر قلب بلا فهم و علم فهو بالاسطوانة أشبه. و قديما قيل: العلم بلا تفكير أكثر خطورة من التفكير بلا علم.

( فی ضلال نهج البلاغه، ج 4 ص 343)

شرح شیخ عباس قمی

294- من حاسب نفسه ربح، و من غفل عنها خسر، و من خاف أمن، و من اعتبر أبصر، و من أبصر فهم، و من فهم علم.

قد جاء في الحديث: حاسبوا أنفسكم قبل أن تحاسبوا. قوله عليه السلام: «و من خاف أمن» أي من اتّقى اللّه أمن من عذابه.

«و من اعتبر أبصر» أي من قاس الأمور بعضها ببعض، و اتّعظ بآيات اللّه و أيّامه أضاءت بصيرته، و من أضاءت بصيرته فهم، و من فهم علم.

و الفهم ها هنا معرفة المقدّمات، و العلم هو معرفة النتيجة.

( شرح حکم نهج البلاغه شیخ عباس قمی، ص224)

شرح منهاج البراعة خویی

السابعة و التسعون بعد المائة من حكمه عليه السّلام

(197) و قال عليه السّلام: من حاسب نفسه ربح، و من غفل عنها خسر، و من خاف أمن، و من اعتبر أبصر، و من أبصر فهم و من فهم علم.

المعنى

من أهمّ المسائل في حياة الإنسان المادّية و المعنويّة المحاسبة على أعماله و معاشه و معاده.

و قد نبّه اللَّه في آيات من القرآن فقال «5- يونس: «هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِياءً وَ الْقَمَرَ نُوراً وَ قَدَّرَهُ مَنازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَ الْحِسابَ» فجعل الشمس و القمر المحسوسين لمحاسبة الأعمال و تنظيم البرامج للمعاش و الامور المادّية، فمن لم يحاسب معاشه و يقاس نفعه على ضرّه في مكاسبه و خرجه على دخله في معاشه فقد خسر في أمر دنياه.

و جعل الشرائع مقائيس لحساب النفس و السّعادة الاخروية، و بعث الأنبياء و نصب الأوصياء مصابيح في طريق هذه المحاسبة المعنويّة، و قرّر الوظائف و الأحكام ميزانا عدلا للأنام في هذا المقام.

فمن لم يحاسب نفسه مع هذا الميزان فقد خسر، و إن حاسب نفسه و عرضها عليه يخاف من اللَّه و يتدارك أمر آخرته فيأمن من العذاب و ينظر إلى الدّنيا و ما فيها نظر العبرة، فتفتح عين بصيرته، و يفهم حقيقة حياته و يعلم ما ينجيه من الشقاوة و يصله إلى السعادة.

الترجمة

هر كه خود را محاسبه كرد بهره برد، و هر كه از آن غفلت ورزيد زيان ديد هر كس بيم كرد امنيّت يافت، و هر كس عبرت گرفت بينا شد، و هر كه بينا شد حق را فهميد، و هر كه حق را فهميد دانشمند گرديد.

  • هر كس برسد حساب خود را سودى ببرد ز زشت و زيبا
  • غافل ز حساب در زيانستخائف ز خداى در امانست
  • بينا شود آنكه يافت عبرت فهميد و بعلم يافت و صلت

( منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی) ج 21 ص278و279)

شرح لاهیجی

(238) و قال (- ع- ) من حاسب نفسه ربح و من غفل عنها خسر و من خاف امن و من اعتبر ابصر و من ابصر فهم و من فهم علم يعنى و گفت (- ع- ) كه كسى كه در فكر حساب نفس خود باشد سود برده است و كسى كه غافل باشد از حساب نفس خود زيان كرده است و كسى كه بترسد از عذاب خدا ايمن گذشته است از عذاب زيرا كه خود را وا مى پايد و كسى كه عبرت از دنيا گرفت بينا شده است در امر دين و دنيا و كسى كه بينا شد فهميد خير و شرّ و نيك و بد را و كسى كه فهميد خير و شرّ و نيك و بد را دانشمند شد در معرفت خدا

( شرح نهج البلاغه (لاهیجی) ص 311)

شرح ابن ابی الحدید

204: مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفَلَ عَنْهَا خَسِرَ- وَ مَنْ خَافَ أَمِنَ وَ مَنِ اعْتَبَرَ أَبْصَرَ- وَ مَنْ أَبْصَرَ فَهِمَ وَ مَنْ فَهِمَ عَلِمَ

قد جاء في الحديث المرفوع حاسبوا أنفسكم قبل أن تحاسبوا

- . قوله و من خاف أمن- أي من اتقى الله أمن من عذابه يوم القيامة- . ثم قال و من اعتبر أبصر- أي من قاس الأمور بعضها ببعض- و اتعظ بآيات الله و أيامه أضاءت بصيرته- و من أضاءت بصيرته فهم و من فهم علم- . فإن قلت الفهم هو العلم- فأي حاجة له إلى أن يقول و من فهم علم- قلت الفهم هاهنا هو معرفة المقدمات- و لا بد أن يستعقب معرفة المقدمات معرفة النتيجة- فمعرفة النتيجة هو العلم- فكأنه قال من اعتبر تنور قلبه بنور الله تعالى- و من تنور قلبه عقل المقدمات البرهانية- و من عقل المقدمات البرهانية علم النتيجة الواجبة عنها- و تلك هي الثمرة الشريفة التي في مثلها يتنافس المتنافسون

( شرح نهج البلاغة(ابن أبي الحديد)، ج 19 ، صفحه ى 28)

شرح نهج البلاغه منظوم

[198] و قال عليه السّلام:

من حاسب نفسه ربح، و من غفل عنها خسر و من خاف أمن، و من اعتبر أبصر، و من أبصر فهم، و من فهم علم.

ترجمه

هر آن كس حساب خويش را رسيد سود برد، و هر آنكه غافل ماند زيان ديد، هر آنكه ترسيد آسوده شد، هر آنكه پند گرفت بينا گرديد، هر آنكه بينا گرديد فهميد، و هر آنكه فهميد دانشمند شد (و نيك و بد امور را بدانست).

نظم

  • ز نفس خويش هر كس در حساب استز بخت و عمر و دولت بهره ياب است
  • وز آن هر كس تغافل مى گزيندبجز خسر و زيان و بد نبيند
  • دو چشم پند هر كس گرم ديد استبچشم قلب او بينش پديد است
  • هر آن كس را درون شد پر ز بينششود دانا بامر و نهى دينش
  • هر آن كس امر و نهى دين بداندسمند عزّت از گردون جهاند
  • فشاند بال و پرز آميزش خاكشود عنقاى اوج قاف افلاك

( شرج نهج البلاغه منظوم، ج 9 ص 225)

منبع:پژوهه تبلیغ

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

رفتار و منش امام خمینی (ره) با دختران

در همۀ جوامع بشری، تربیت فرزندان، به ویژه فرزند دختر ارزش و اهمیت زیادی دارد. ارزش‌های اسلامی و زوایای زندگی ائمه معصومین علیهم‌السلام و بزرگان، جایگاه تربیتی پدر در قبال دختران مورد تأکید قرار گرفته است. از آنجا که دشمنان فرهنگ اسلامی به این امر واقف شده‌اند با تلاش‌های خود سعی بر بی‌ارزش نمودن جایگاه پدر داشته واز سویی با استحاله اعتقادی و فرهنگی دختران و زنان (به عنوان ارکان اصلی خانواده اسلامی) به اهداف شوم خود که نابودی اسلام است دست یابند.
تبیین و ضرورت‌شناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری

تبیین و ضرورت‌شناسی مساله تعامل مؤثر پدری-دختری

در این نوشتار تلاش شده با تدقیق به اضلاع مسئله، یعنی خانواده، جایگاه پدری و دختری ضمن تبیین و ابهام زدایی از مساله‌ی «تعامل موثر پدری-دختری»، ضرورت آن بیش از پیش هویدا گردد.
فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری

فرصت و تهدید رابطه پدر-دختری

در این نوشتار سعی شده است نقش پدر در خانواده به خصوص در رابطه پدری- دختری مورد تدقیق قرار گرفته و راهبردهای موثر عملی پیشنهاد گردد.
دختر در آینه تعامل با پدر

دختر در آینه تعامل با پدر

یهود از پیامبری حضرت موسی علیه‌السلام نشأت گرفت... کسی که چگونه دل کندن مادر از او در قرآن آمده است.. مسیحیت بعد از حضرت عیسی علیه‌السلام شکل گرفت که متولد شدن از مادری تنها بدون پدر، در قرآن کریم ذکر شده است.
رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل

رابطه پدر - دختری، پرهیز از تحمیل

با اینکه سعی کرده بودم، طوری که پدر دوست دارد لباس بپوشم، اما انگار جلب رضایتش غیر ممکن بود! من فقط سکوت کرده بودم و پدر پشت سر هم شروع کرد به سرزنش و پرخاش به من! تا اینکه به نزدیکی خانه رسیدیم.

پر بازدیدترین ها

راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن

راههای رسیدن به آرامش روانی از نگاه قرآن

قرآن کریم که بزرگترین معجزه پیامبراکرم(ص) است و تمام آنچه را که بشر برای هدایت نیاز داشته ودر آن آمده است، کاملترین نسخه برای آرامش روح است.
تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان ʆ) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

تعامل اعراب مسلمان و ایرانیان (6) نقش امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در فتح ایران

این نوشتار در نقد سلسله مقالاتی است که فتح ایران توسط اعراب مسلمان را یکی از مقاطع تلخ تاریخ معرفی نموده‌اند.
رساله حقوق امام سجاد(ع)

رساله حقوق امام سجاد(ع)

اشاره: برخی محققان میراث علمی امام سجاد(ع) را به سه بخش تقسیم کرده‌اند: روایات، ادعیه (به‌ویژه در صحیفه سجادیه)و رساله حقوق.
Powered by TayaCMS