آیات
1- وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتی قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمینَ [1]
(به خاطر آورید) هنگامى كه خداوند، ابراهیم را با وسایل گوناگونى آزمود. و او به خوبى از عهده این آزمایشها برآمد. خداوند به او فرمود: من تو را امام و پیشواى مردم قرار دادم! ابراهیم عرض كرد: از دودمان من (نیز امامانى قرار بده!) خداوند فرمود: پیمان من، به ستمكاران نمىرسد! (و تنها آن دسته از فرزندان تو كه پاك و معصوم باشند، شایسته این مقامند).
2- وَ أَمَّا الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَیُوَفِّیهِمْ أُجُورَهُمْ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ الظَّالِمینَ [2]
امّا آنها كه ایمان آوردند، و اعمال صالح انجام دادند، خداوند پاداش آنان را بطور كامل خواهد داد و خداوند، ستمكاران را دوست نمىدارد.
3- مَثَلُ ما یُنْفِقُونَ فی هذِهِ الْحَیاةِ الدُّنْیا كَمَثَلِ ریحٍ فیها صِرٌّ أَصابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَأَهْلَكَتْهُ وَ ما ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَ لكِنْ أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ [3]
آنچه آنها در این زندگى پست دنیوى انفاق مىكنند، همانند باد سوزانى است كه به زراعت قومى كه بر خود ستم كرده (و در غیر محل و وقت مناسب، كشت نمودهاند)، بوزد و آن را نابود سازد. خدا به آنها ستم نكرده بلكه آنها، خودشان به خویشتن ستم مىكنند.
4- وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِكَ عُدْواناً وَ ظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلیهِ ناراً وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ یَسیراً [4]
و هر كس این عمل را از روى تجاوز و ستم انجام دهد، بزودى او را در آتشى وارد خواهیم ساخت و این كار براى خدا آسان است.
5- وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحیماً [5]
كسى كه كار بدى انجام دهد یا به خود ستم كند، سپس از خداوند طلب آمرزش نماید، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد یافت.
6- إِنِّی أُریدُ أَنْ تَبُوءَ بِإِثْمی وَ إِثْمِكَ فَتَكُونَ مِنْ أَصْحابِ النَّارِ وَ ذلِكَ جَزاءُ الظَّالِمینَ [6]
من مىخواهم تو با گناه من و خودت (از این عمل) بازگردى (و بار هر دو گناه را به دوش كشى) و از دوزخیان گردى. و همین است سزاى ستمكاران!
7- فَقُطِعَ دابِرُ الْقَوْمِ الَّذینَ ظَلَمُوا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ [7]
و (به این ترتیب،) دنباله (زندگى) جمعیّتى كه ستم كرده بودند، قطع شد. و ستایش مخصوص خداوند، پروردگار جهانیان است.
8- قُلْ أَ رَأَیْتَكُمْ إِنْ أَتاكُمْ عَذابُ اللَّهِ بَغْتَةً أَوْ جَهْرَةً هَلْ یُهْلَكُ إِلاَّ الْقَوْمُ الظَّالِمُونَ [8]
بگو: به من خبر دهید اگر عذاب خدا بطور ناگهانى (و پنهانى) یا آشكارا به سراغ شما بیاید، آیا جز جمعیّت ستمكار هلاك مىشوند؟!
9- فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أَوْ كَذَّبَ بِآیاتِهِ إِنَّهُ لا یُفْلِحُ الْمُجْرِمُونَ [9]
چه كسى ستمكارتر است از آن كس كه بر خدا دروغ مىبندد، یا آیات او را تكذیب مىكند؟! مسلماً مجرمان رستگار نخواهند شد!
10- وَ كَذلِكَ أَخْذُ رَبِّكَ إِذا أَخَذَ الْقُرى وَ هِیَ ظالِمَةٌ إِنَّ أَخْذَهُ أَلیمٌ شَدیدٌ [10]
و اینچنین است مجازات پروردگار تو، هنگامى كه شهرها و آبادیهاى ظالم را مجازات مىكند! (آرى،) مجازات او، دردناك و شدید است!
11- وَ لا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَ ما لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیاءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ [11]
و بر ظالمان تكیه ننمایید، كه موجب مىشود آتش شما را فرا گیرد و در آن حال، هیچ ولىّ و سرپرستى جز خدا نخواهید داشت و یارى نمىشوید!
12- وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنینَ وَ لا یَزیدُ الظَّالِمینَ إِلاَّ خَساراً [12]
و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است براى مؤمنان، نازل مىكنیم و ستمگران را جز خسران (و زیان) نمىافزاید.
13- قالَ أَمَّا مَنْ ظَلَمَ فَسَوْفَ نُعَذِّبُهُ ثُمَّ یُرَدُّ إِلى رَبِّهِ فَیُعَذِّبُهُ عَذاباً نُكْراً [13]
گفت: اما كسى را كه ستم كرده است، مجازات خواهیم كرد سپس به سوى پروردگارش بازمىگردد، و خدا او را مجازات شدیدى خواهد كرد!
14- وَ كَمْ قَصَمْنا مِنْ قَرْیَةٍ كانَتْ ظالِمَةً وَ أَنْشَأْنا بَعْدَها قَوْماً آخَرینَ [14]
چه بسیار آبادیهاى ستمگرى را در هم شكستیم و بعد از آنها، قوم دیگرى روى كار آوردیم!
15- وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبیلاً [15]
و (به خاطر آور) روزى را كه ستمكار دست خود را (از شدّت حسرت) به دندان مىگزد و مىگوید: اى كاش با رسول (خدا) راهى برگزیده بودم!
16- إِلاَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ ذَكَرُوا اللَّهَ كَثیراً وَ انْتَصَرُوا مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا وَ سَیَعْلَمُ الَّذینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ [16]
مگر كسانى كه ایمان آورده و كارهاى شایسته انجام مىدهند و خدا را بسیار یاد مى كنند، و به هنگامى كه مورد ستم واقع مىشوند به دفاع از خویشتن (و مؤمنان) برمىخیزند (و از شعر در این راه كمك مىگیرند) آنها كه ستم كردند به زودى مىدانند كه بازگشتشان به كجاست!
17- فَیَوْمَئِذٍ لا یَنْفَعُ الَّذینَ ظَلَمُوا مَعْذِرَتُهُمْ وَ لا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ [17]
آن روز عذرخواهى ظالمان سودى به حالشان ندارد، و توبه آنان پذیرفته نمىشود.
18- فَالْیَوْمَ لا یَمْلِكُ بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ نَفْعاً وَ لا ضَرًّا وَ نَقُولُ لِلَّذینَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذابَ النَّارِ الَّتی كُنْتُمْ بِها تُكَذِّبُونَ [18]
(آرى) امروز هیچ یك از شما نسبت به دیگرى مالك سود و زیانى نیست! و به ظالمان مىگوییم: بچشید عذاب آتشى را كه تكذیب مىكردید!
19- وَ لَوْ أَنَّ لِلَّذینَ ظَلَمُوا ما فِی الْأَرْضِ جَمیعاً وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لاَفْتَدَوْا بِهِ مِنْ سُوءِ الْعَذابِ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ بَدا لَهُمْ مِنَ اللَّهِ ما لَمْ یَكُونُوا یَحْتَسِبُونَ [19]
اگر ستمكاران تمام آنچه را روى زمین است مالك باشند و همانند آن بر آن افزوده شود، حاضرند همه را فدا كنند تا از عذاب شدید روز قیامت رهایى یابند و از سوى خدا براى آنها امورى ظاهر مىشود كه هرگز گمان نمىكردند!
روایات
الكافی
1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ الظُّلْمُ ثَلَاثَةٌ ظُلْمٌ یَغْفِرُهُ اللَّهُ وَ ظُلْمٌ لَا یَغْفِرُهُ اللَّهُ وَ ظُلْمٌ لَا یَدَعُهُ اللَّهُ فَأَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لَا یَغْفِرُهُ فَالشِّرْكُ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی یَغْفِرُهُ- فَظُلْمُ الرَّجُلِ نَفْسَهُ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لَا یَدَعُهُ فَالْمُدَایَنَةُ بَیْنَ الْعِبَادِ [20]
حضرت باقر علیه السّلام فرمود: ستم بر سه گونه است: ستمى كه خدا بیامرزد، و ستمى كه خدا نیامرزد، و ستمى كه خدا از آن صرف نظر كند، اما آن ستمى كه خداوند نیامرزد شرك است، و اما آن ستمى كه خدا بیامرزد ستمى است كه انسانى بخویشتن كند میانه خود و خداى خود، و اما ستمى كه خدا صرف نظر نكند حقوقى است كه مردم بیكدیگر دارند.
2- عَنْهُ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ غَالِبِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصادِ قَالَ قَنْطَرَةٌ عَلَى الصِّرَاطِ لَا یَجُوزُهَا عَبْدٌ بِمَظْلِمَةٍ [21]
و از امام صادق علیه السّلام حدیث شده كه در (تفسیر) گفتار خداى عز و جل: و بدرستى كه پروردگارت در كمینگاه است (سوره فجر آیه 14) فرمود: (كه آن كمینگاه) پلى است بر صراط كه از آن نگذرد بنده كه بدهكار (بدیگران) است (و حقوق مردمان در گردن اوست).
3- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ وَهْبِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ وَ عُبَیْدِ اللَّهِ الطَّوِیلِ عَنْ شَیْخٍ مِنَ النَّخَعِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع إِنِّی لَمْ أَزَلْ وَالِیاً مُنْذُ زَمَنِ الْحَجَّاجِ إِلَى یَوْمِی هَذَا فَهَلْ لِی مِنْ تَوْبَةٍ قَالَ فَسَكَتَ ثُمَّ أَعَدْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ لَا حَتَّى تُؤَدِّیَ إِلَى كُلِّ ذِی حَقٍّ حَقَّهُ [22]
یكى از بزرگان قبیله نخع گوید: بحضرت باقر علیه السّلام عرضكردم: من از زمان (حكومت) حجاج تا كنون پیوسته والى (و فرماندار) بودهام آیا توبه براى من میسر است؟ گوید: آن حضرت سكوت كرد (و جوابم را نداد) من دوباره پرسیدم، فرمود: نه، تا به هر صاحب حقى حقش را بپردازى.
4- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ مَظْلِمَةٍ أَشَدَّ مِنْ مَظْلِمَةٍ لَا یَجِدُ صَاحِبُهَا عَلَیْهَا عَوْناً إِلَّا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَ [23]
امام صادق علیه السّلام فرمود: هیچ ستمكارى سختتر از آن ستمكارى نیست كه صاحبش یاورى جز خداى عز و جل نیابد.
5- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِی مَنْصُورٍ عَنْ عِیسَى بْنِ بَشِیرٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ لَمَّا حَضَرَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع الْوَفَاةُ ضَمَّنِی إِلَى صَدْرِهِ ثُمَّ قَالَ یَا بُنَیَّ أُوصِیكَ بِمَا أَوْصَانِی بِهِ أَبِی ع حِینَ حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ وَ بِمَا ذَكَرَ أَنَّ أَبَاهُ أَوْصَاهُ بِهِ قَالَ یَا بُنَیَّ إِیَّاكَ وَ ظُلْمَ مَنْ لَا یَجِدُ عَلَیْكَ نَاصِراً إِلَّا اللَّهَ [24]
حضرت باقر علیه السّلام فرمود: هنگامى كه مرگ (پدرم) على بن الحسین در رسید مرا بسینه خود چسبانید سپس فرمود: اى فرزند سفارش كنم ترا بآنچه پدرم هنگام مرگش بمن سفارش كرد، و بهمان چیزى كه او یاد آور شد كه پدرش بآن سفارش كرده بود، اى فرزند مبادا ستم كنى بكسى كه یاورى در برابر تو جز خدا نیاید.
6- عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ حَفْصِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ص مَنْ خَافَ الْقِصَاصَ كَفَّ عَنْ ظُلْمِ النَّاسِ [25]
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه فرمود: هر كه از قصاص (و جزاى كردار) بترسد، خود را از ستم كردن بمردم نگهدارد.
7- أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ أَصْبَحَ لَا یَنْوِی ظُلْمَ أَحَدٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا أَذْنَبَ ذَلِكَ الْیَوْمَ مَا لَمْ یَسْفِكْ دَماً أَوْ یَأْكُلْ مَالَ یَتِیمٍ حَرَاماً [26]
اسحاق بن عمار گوید: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هر كه صبح كند و در دل قصد ستم كردن بكسى را نكند خداوند هر گناهى كه آن روز كرده بیامرزد تا خونى نریزد، و مال یتیمى را بحرام (و ناحق) نخورد.
8- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَصْبَحَ لَا یَهُمُّ بِظُلْمِ أَحَدٍ غَفَرَ اللَّهُ مَا اجْتَرَمَ [27]
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: كه رسول خدا (ص) فرموده: هر كه بامداد كند و قصد ستم بكسى را نداشته باشد، خداوند گناهى را كه مرتكب شود بیامرزد.
9- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ ظَلَمَ مَظْلِمَةً أُخِذَ بِهَا فِی نَفْسِهِ أَوْ فِی مَالِهِ أَوْ فِی وُلْدِهِ [28]
و نیز حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هر كه ستم بكسى كند بهمان ستم گرفتار شود، در خودش باشد یا در مالش یا در فرزندش.
10- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اتَّقُوا الظُّلْمَ فَإِنَّهُ ظُلُمَاتُ یَوْمِ الْقِیَامَةِ [29]
و نیز فرمود: كه رسول خدا (ص) فرموده: خود را از ستم باز دارید كه آن تاریكى روز قیامت است.
11- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ مَا مِنْ أَحَدٍ یَظْلِمُ بِمَظْلِمَةٍ إِلَّا أَخَذَهُ اللَّهُ بِهَا فِی نَفْسِهِ وَ مَالِهِ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ فَإِذَا تَابَ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ [30]
حضرت باقر علیه السّلام فرمود: هیچ كس نیست كه بكسى ستم كند جز آنكه خدا او را بهمان ستم بگیرد، در باره خودش باشد یا مالش، و اما ستمى كه میانه او و خدا باشد، هر گاه توبه كند خدا بیامرزد.
12- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ حَكِیمٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى مَوْلَى آلِ سَامٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مُبْتَدِئاً مَنْ ظَلَمَ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِ مَنْ یَظْلِمُهُ [أَوْ عَلَى عَقِبِهِ] أَوْ عَلَى عَقِبِ عَقِبِهِ قُلْتُ هُوَ یَظْلِمُ فَیُسَلِّطُ اللَّهُ عَلَى عَقِبِهِ أَوْ عَلَى عَقِبِ عَقِبِهِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ- وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْیَقُولُوا قَوْلًا سَدِیداً [31]
عبد الاعلى مولى آل سام گوید: حضرت صادق علیه السّلام شروع بسخن كرده و فرمود: هر كه ستم كند خداوند مسلط گرداند كسیرا كه باو یا بفرزندان او یا بفرزند فرزندش ستم كند، گوید: عرضكردم: او ستم كند و خدا بفرزندش یا فرزند فرزندش كسى را مسلط سازد؟ فرمود: خداى عز و جل فرموده: و باید بترسند آنان كه اگر باز گذارند پس از خود فرزندان ناتوانى میترسند بر ایشان پس بترسند خدا را و بگویند سخنى استوار (سوره نساء آیه 9).
13- عَنْهُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْحَى إِلَى نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِهِ فِی مَمْلَكَةِ جَبَّارٍ مِنَ الْجَبَّارِینَ أَنِ ائْتِ هَذَا الْجَبَّارَ فَقُلْ لَهُ إِنَّنِی لَمْ أَسْتَعْمِلْكَ عَلَى سَفْكِ الدِّمَاءِ وَ اتِّخَاذِ الْأَمْوَالِ وَ إِنَّمَا اسْتَعْمَلْتُكَ لِتَكُفَّ عَنِّی أَصْوَاتَ الْمَظْلُومِینَ فَإِنِّی لَمْ أَدَعْ ظُلَامَتَهُمْ وَ إِنْ كَانُوا كُفَّاراً [32]
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: كه خداى عز و جل به پیامبرى از پیمبرانش كه در كشور یكى از سركشان و جباران بود وحى فرستاد كه نزد این مرد جبار برو و باو بگو: كه من ترا نگماردم براى ریختن خونها و گرفتن اموال، همانا تو را گماردم تا نالههاى ستم رسیدگان را از من بازدارى، زیرا من از ستمى كه بایشان شده نگذرم اگر چه كافر باشند.
14- الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ مَنْ أَكَلَ مَالَ أَخِیهِ ظُلْماً وَ لَمْ یَرُدَّهُ إِلَیْهِ أَكَلَ جَذْوَةً مِنَ النَّارِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ [33]
ابو بصیر گوید: شنیدم از حضرت صادق علیه السّلام كه میفرمود: هر كه مال برادر (دینى) خود را بخورد، و (خودش یا عوضش را) باو برنگرداند، در روز قیامت پاره ای از آتش خورد.
15- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْعَامِلُ بِالظُّلْمِ وَ الْمُعِینُ لَهُ وَ الرَّاضِی بِهِ شُرَكَاءُ ثَلَاثَتُهُمْ [34]
و نیز آن حضرت علیه السّلام فرمود: ستمكار و كمككار او و آنكه بستم او راضى باشد هر سه آنان در ستم شریكند.
16- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ الْعَبْدَ لَیَكُونُ مَظْلُوماً فَمَا یَزَالُ یَدْعُو حَتَّى یَكُونَ ظَالِماً [35]
هشام بن سالم گوید: شنیدم كه حضرت صادق علیه السلام میفرمود: همانا بنده مظلوم شود، و پیوسته دعا كند تا ظالم گردد.
17- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی نَهْشَلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ مَنْ عَذَرَ ظَالِماً بِظُلْمِهِ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِ مَنْ یَظْلِمُهُ فَإِنْ دَعَا لَمْ یَسْتَجِبْ لَهُ وَ لَمْ یَأْجُرْهُ اللَّهُ عَلَى ظُلَامَتِهِ [36]
عبد اللَّه بن سنان گوید: حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هر كه براى ستم كارى در ستمى كه كرده است عذر بتراشد (و در صدد دفع سرزنش و ملامت مردمان نسبت باو برآید) خداوند بر او مسلط كند كسیرا كه باو ستم كند، و اگر دعا كند (كه آن ستم را از او دور كند) مستجاب نكند، و در برابر ستمى كه باو شده پاداشى باو ندهد.
18- عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ مَا انْتَصَرَ اللَّهُ مِنْ ظَالِمٍ إِلَّا بِظَالِمٍ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ كَذلِكَ نُوَلِّی بَعْضَ الظَّالِمِینَ بَعْضاً [37]
ابو بصیر گوید: كه امام باقر علیه السلام فرمود: خداوند از (هیچ) ستمكارى انتقام نگیرد مگر بوسیله ستمكار دیگرى، و اینست گفتار خداى عز و جل و بدینسان بگماریم بعضى از ستمگران را بر بعضى
19- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ ظَلَمَ أَحَداً فَفَاتَهُ فَلْیَسْتَغْفِرِ اللَّهَ لَهُ فَإِنَّهُ كَفَّارَةٌ لَهُ [38]
از امام صادق علیه السلام روایت شده است كه رسول خدا (ص) فرمود: هر كه بدیگرى ستم كرد و او را از دست داد (یعنى دسترسى باو نداشت كه از او رضایت بجوید) از خدا براى او طلب آمرزش كند، زیرا كه همان كفاره ستم او گردد.
20- أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْكُوفِیُّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَلَفٍ عَنْ مُوسَى بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْمَرْوَزِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَصْبَحَ وَ هُوَ لَا یَهُمُّ بِظُلْمِ أَحَدٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا اجْتَرَمَ [39]
حضرت موسى بن جعفر علیه السلام فرمود: رسول خدا (ص) فرمود: هر كه صبح كند و در دل قصد ستم كسى را نكند، خداوند هر گناهى كه از او سر زده بیامرزد.
21- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ دَخَلَ رَجُلَانِ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی مُدَارَاةٍ بَیْنَهُمَا وَ مُعَامَلَةٍ فَلَمَّا أَنْ سَمِعَ كَلَامَهُمَا قَالَ أَمَا إِنَّهُ مَا ظَفِرَ أَحَدٌ بِخَیْرٍ مِنْ ظَفَرٍ بِالظُّلْمِ أَمَا إِنَّ الْمَظْلُومَ یَأْخُذُ مِنْ دِینِ الظَّالِمِ أَكْثَرَ مِمَّا یَأْخُذُ الظَّالِمُ مِنْ مَالِ الْمَظْلُومِ ثُمَّ قَالَ مَنْ یَفْعَلِ الشَّرَّ بِالنَّاسِ فَلَا یُنْكِرِ الشَّرَّ إِذَا فُعِلَ بِهِ أَمَا إِنَّهُ إِنَّمَا یَحْصُدُ ابْنُ آدَمَ مَا یَزْرَعُ وَ لَیْسَ یَحْصُدُ أَحَدٌ مِنَ الْمُرِّ حُلْواً وَ لَا مِنَ الْحُلْوِ مُرّاً فَاصْطَلَحَ الرَّجُلَانِ قَبْلَ أَنْ یَقُومَا [40]
ابو بصیر گوید: دو مرد براى كشمكش و معامله كه با هم داشتند خدمت حضرت صادق علیه السلام آمدند، همین كه حضرت سخن هر دو را شنید، فرمود: هر آینه بدرستى كه كسى دست نیابد بچیزى مانند كسى كه بوسیله ستم بچیزى دست یابد (یعنى مظلوم واقع شود و بوسیله ستمى كه باو شده بپاداشهاى بسیارى رسد) هر آینه بدرستى كه مظلوم از دین ظالم بگیرد بیش از آنچه ظالم از مال مظلوم گرفته است، سپس فرمود: هر كه بمردم بدى كند، نباید بدى را زشت شمارد آنگاه كه باو بد كنند، همانا آدمیزاده درو كند همان را كه بكارد، و هیچ كس از دانه تلخ شیرین درو نكند، و نه از شیرین تلخ (درو كند) پس آن دو مرد پیش از آنكه از جا برخیزند با هم سازش كردند.
22- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ خَافَ الْقِصَاصَ كَفَّ عَنْ ظُلْمِ النَّاس [41]
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه فرمود: هر كه از قصاص (و جزاى كردار) بترسد، خود را از ستم كردن بمردم نگهدارد.
23- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ قَالَ صَعِدَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع بِالْكُوفَةِ الْمِنْبَرَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ الذُّنُوبَ ثَلَاثَةٌ ثُمَّ أَمْسَكَ فَقَالَ لَهُ حَبَّةُ الْعُرَنِیُّ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قُلْتَ الذُّنُوبُ ثَلَاثَةٌ ثُمَّ أَمْسَكْتَ فَقَالَ مَا ذَكَرْتُهَا إِلَّا وَ أَنَا أُرِیدُ أَنْ أُفَسِّرَهَا وَ لَكِنْ عَرَضَ لِی بُهْرٌ حَالَ بَیْنِی وَ بَیْنَ الْكَلَامِ نَعَمْ الذُّنُوبُ ثَلَاثَةٌ فَذَنْبٌ مَغْفُورٌ وَ ذَنْبٌ غَیْرُ مَغْفُورٍ وَ ذَنْبٌ نَرْجُو لِصَاحِبِهِ وَ نَخَافُ عَلَیْهِ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَبَیِّنْهَا لَنَا قَالَ نَعَمْ أَمَّا الذَّنْبُ الْمَغْفُورُ فَعَبْدٌ عَاقَبَهُ اللَّهُ عَلَى ذَنْبِهِ فِی الدُّنْیَا فَاللَّهُ أَحْلَمُ وَ أَكْرَمُ مِنْ أَنْ یُعَاقِبَ عَبْدَهُ مَرَّتَیْنِ وَ أَمَّا الذَّنْبُ الَّذِی لَا یُغْفَرُ فَمَظَالِمُ الْعِبَادِ بَعْضِهِمْ لِبَعْضٍ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى إِذَا بَرَزَ لِخَلْقِهِ أَقْسَمَ قَسَماً عَلَى نَفْسِهِ فَقَالَ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا یَجُوزُنِی ظُلْمُ ظَالِمٍ وَ لَوْ كَفٌّ بِكَفٍّ وَ لَوْ مَسْحَةٌ بِكَفٍّ وَ لَوْ نَطْحَةٌ مَا بَیْنَ الْقَرْنَاءِ إِلَى الْجَمَّاءِ فَیَقْتَصُّ لِلْعِبَادِ بَعْضِهِمْ مِنْ بَعْضٍ حَتَّى لَا تَبْقَى لِأَحَدٍ عَلَى أَحَدٍ مَظْلِمَةٌ ثُمَّ یَبْعَثُهُمْ لِلْحِسَابِ وَ أَمَّا الذَّنْبُ الثَّالِثُ فَذَنْبٌ سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَى خَلْقِهِ وَ رَزَقَهُ التَّوْبَةَ مِنْهُ فَأَصْبَحَ خَائِفاً مِنْ ذَنْبِهِ رَاجِیاً لِرَبِّهِ فَنَحْنُ لَهُ كَمَا هُوَ لِنَفْسِهِ نَرْجُو لَهُ الرَّحْمَةَ وَ نَخَافُ عَلَیْهِ الْعَذَاب[42]
عبد الرحمن بن حماد در حدیثى مرفوع از برخى از اصحابش نقل كند كه امیر المؤمنین علیه السّلام در كوفه بر منبر برآمد، خدا را سپاس گفت و ستایش كرد سپس فرمود: اى مردم همانا گناهان سه گونهاند (این را فرمود و خاموش نشست) و از سخن گفتن خود دارى كرد، حبه عرنى (كه یكى از اصحاب آن حضرت بود) بوى عرضكرد: اى امیر مؤمنان فرمودى گناهان سه گونهاند و دم فروبستى؟ فرمود: من آنها را یاد نكردم جز اینكه میخواستم شرح دهم ولى تنگى نفسى بر من عارض شد كه میان من و سخنم حائل شد، آرى گناهان سه گونهاند: گناهى كه آمرزیده است، و گناهى كه آمرزیده نشود، و گناهى كه بر صاحبش هم امیدوار و هم بیمناكم، عرضكرد: اى امیر مؤمنان آنها را براى ما بیان فرما. فرمود: آرى اما گناه آمرزیده: گناه آن بندهاى است كه خداوند او را در دنیا بر گناهش عقوبت كند. پس خدا بردبارتر و كریمتر از آن است كه بنده خود را دو بار عقوبت كند، و اما گناهى كه آمرزیده نشود. ستمكاریهائى است كه بندگان برخى ببرخى كنند، زیرا چون خداوند تبارك و تعالى (بوسیله پیمبران و احكام) بر خلقش عیان شد بخودش سوگند یاد كرده و فرموده است: بعزت و جلالم سوگند كه ستم هیچ ستمكارى (بدون كیفر) از من نگذرد گرچه زدن مشتى بمشتى باشد یا مالیدن (دستى) بدستى باشد (از روى لذت و هوسرانى) و گرچه شاخ زدن شاخدارى به بیشاخى باشد پس براى بندگان از یك دیگر قصاص گیرد تا ستمى از كسى بر كسى (بدون كیفر) نماند، سپس آنها را (خداوند) براى حساب برانگیزد، و اما گناه سوم گناهى است كه خداوند بر خلقش پنهان داشته، و توبه از آن را بر گنهكار روزى كرده، و بوضعى درآمده كه از گناهش بیمناك و بپروردگارش امیدوار است، پس ما براى او (یعنى این شخص گنهكار) همان حال را داریم كه خودش آن حال را براى خود دارد امید رحمت براى او داریم، و از عذاب نیز بر او بیمناكیم.
24- الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَمَ الْبَغْیُ وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُورِثُ النَّدَمَ الْقَتْلُ وَ الَّتِی تُنْزِلُ النِّقَمَ الظُّلْمُ وَ الَّتِی تَهْتِكُ السِّتْرَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ الَّتِی تَحْبِسُ الرِّزْقَ الزِّنَا وَ الَّتِی تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ قَطِیعَةُ الرَّحِمِ وَ الَّتِی تَرُدُّ الدُّعَاءَ وَ تُظْلِمُ الْهَوَاءَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْن [43]
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: گناهانى كه نعمتها را دگرگون سازند تجاوز (بدیگران) است، و گناهانى كه پشیمانى ببار آورند كشتن (و آدمكشى) است، و آن گناهانى كه بلاها نازل كند ستم است، و آنها كه پرده را بدرند شرابخواریست، و آنها كه روزى را نگهدارند (و در نتیجه كم شود) زنا است، و آنها كه در نابودى شتاب كنند قطع رحم است؛ و آنها كه دعا را برگردانند و فضا را تیره و تار كنند نافرمانى و آزردن پدر و مادر است.
25- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ أَخِیهِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ أَبِی یَقُولُ اتَّقُوا الظُّلْمَ فَإِنَّ دَعْوَةَ الْمَظْلُومِ تَصْعَدُ إِلَى السَّمَاء [44]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: پدرم میفرمود: از ستم بپرهیزید زیرا دعاى ستمدیده بآسمان بالا رود.
26- ابْنُ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ مَنْ یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ قَالَ كُلُّ ظُلْمٍ إِلْحَادٌ وَ ضَرْبُ الْخَادِمِ فِی غَیْرِ ذَنْبٍ مِنْ ذَلِكَ الْإِلْحَاد[45]
امام صادق علیه السلام ـ در پاسخ به سؤال از آیه و هر كه در آن به ستم كج راهه بپوید ـ فرمود : هر گونه ستمى[در مکه] ، نوعی الحاد است و كتك زدن خدمتكار بى آن كه گناهى مرتكب شده باشد از جمله همین الحاد است.
27- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْكِنَانِیِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ مَنْ یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ أَلِیمٍ فَقَالَ كُلُّ ظُلْمٍ یَظْلِمُهُ الرَّجُلُ نَفْسُهُ بِمَكَّةَ مِنْ سَرِقَةٍ أَوْ ظُلْمِ أَحَدٍ أَوْ شَیْءٍ مِنَ الظُّلْمِ فَإِنِّی أَرَاهُ إِلْحَاداً وَ لِذَلِكَ كَانَ یُتَّقَى أَنْ یُسْكَنَ الْحَرَم[46]
از حضرت ابا عبد اللَّه علیه السّلام راجع به فرموده حق تعالى: وَ مَنْ یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ أَلِیمٍ (و كسى كه در آن جا اراده الحاد و تعدى كرده عذاب دردناك به او مىچشانیم) سؤال كردم؟ حضرت فرمودند: هر ظلمى كه شخص در مكّه به نفس خویش نموده همچون سرقت یا در آن جا به احدى ستم نماید من آن را الحاد مىدانم فلذا به خاطر همین جهت است كه از سكونت در حرم نهى شده است.
بحارالأنوار
باب الظلم و أنواعه و مظالم العباد و من أخذ المال من غیر حله فجعله فی غیر حقه و الفساد فی الأرض
1- لی، [الأمالی للصدوق] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَنْ خَافَ رَبَّهُ كَفَّ ظُلْمَهُ [47]
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: کسی که از پروردگارش ترسید ظلمش را باز داشت.
2- لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ مُوسَى عَنِ الصُّوفِیِّ عَنِ الرُّویَانِیِّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع بِئْسَ الزَّادُ إِلَى الْمَعَادِ الْعُدْوَانُ عَلَى الْعِبَادِ [48]
و فرود: چه بد توشه ای است برای آخرت, ستم بر بندگان!
3- فس، [تفسیر القمی] أَبِی عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ یَقُولُ مَنْ زَرَعَ حِنْطَةً فِی أَرْضٍ فَلَمْ یُزَكِّ أَرْضَهُ وَ زَرْعَهُ وَ خَرَجَ زَرْعُهُ كَثِیرَ الشَّعِیرِ فَبِظُلْمِ عَمَلِهِ فِی مِلْكِ رَقَبَةِ الْأَرْضِ أَوْ بِظُلْمٍ لِمُزَارِعِهِ وَ أَكَرَتِهِ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِینَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَیْهِمْ طَیِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ [49]
امام صادق ع: هر كس گندمى در زمینى بكارد و فزونى پیدا نكند، یا محصول آن جو فراوان در خود داشته باشد، نتیجه ظلم او در مالك شدن زمین، یا ستمگرى نسبت به زارعان و مزدوران است، چه خداى متعال مىفرماید: فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِینَ هادُوا، حَرَّمْنا عَلَیْهِمْ طَیِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ به سبب ظلمى كه یهودیان كردند، چیزهاى پاكیزهاى را كه براى ایشان حلال بود، بر آنان حرام كردیم.
4- ل، [الخصال] ابْنُ الْمُتَوَكِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ثَلَاثَةٌ إِنْ لَمْ تَظْلِمْهُمْ ظَلَمُوكَ السَّفِلَةُ وَ زَوْجَتُكَ وَ خَادِمُكَ [50]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: سه نفرند که اگر به ایشان ظلم هم نکنی به تو ظلم می کنند: انسان فرومایه, زوجه ات و خدمتکارت.
5- ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ یَا بُنَیَّ لِلظَّالِمِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ یَظْلِمُ مَنْ فَوْقَهُ بِالْمَعْصِیَةِ وَ مَنْ دُونَهُ بِالْغَلَبَةِ وَ یُعِینُ الظَّلَمَةَ الْخَبَرَ [51]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ستمگر را سه نشانه است : زیرْ دستِ خود را از طریقِ زور مقهور مى كند ، بالا دستِ خود را از طریق نافرمانى به ستوه مى آورد ، و پشتیبان ستمگران است .
6- ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] ابْنُ الْمُتَوَكِّلِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الرَّیَّانِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ أَنْشَدَنِی الرِّضَا ع لِعَبْدِ الْمُطَّلِبِ
یَعِیبُ النَّاسُ كُلُّهُمْ زَمَاناً وَ مَا لِزَمَانِنَا عَیْبٌ سِوَانَا
نَعِیبُ زَمَانَنَا وَ الْعَیْبُ فِینَا وَ لَوْ نَطَقَ الزَّمَانُ بِنَا هَجَانَا
وَ إِنَّ الذِّئْبَ یَتْرُكُ لَحْمَ ذِئْبٍ وَ یَأْكُلُ بَعْضُنَا بَعْضاً عِیَاناً [52]
به نقل از ریّان بن صلت ـ : حضرت رضا علیه السلام این ابیات را از عبد المطّلب براى ما خواند :
-
تمام مردم از زمانه ایراد مى گیرند
-
حال آن كه زمانه را عیبى جز ما نیست
-
ما از زمانه خود ایراد مى گیریم حال آن كه عیب در خود ماست
-
و اگر زمانه زبان داشت ما را هجو مى كرد
-
گرگ گوشت گرگ را نمى خورد
-
ولى ما آشكارا یكدیگر را مى خوریم
-
ولى ما آشكارا یكدیگر را مى خوریم
-
فریبكارانه پوستهاى فریبا بر تن مى كنیم
-
و واى بر غریبى كه نزد ما آید.
7- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْفَحَّامُ عَنِ الْمَنْصُورِیِّ عَنْ عَمِّ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الصَّادِقِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ قَالَ ثَلَاثُ دَعَوَاتٍ لَا یُحْجَبْنَ عَنِ اللَّهِ تَعَالَى دُعَاءُ الْوَالِدِ لِوَلَدِهِ إِذَا بَرَّهُ وَ دَعْوَتُهُ عَلَیْهِ إِذَا عَقَّهُ وَ دُعَاءُ الْمَظْلُومِ عَلَى ظَالِمِهِ وَ دُعَاؤُهُ لِمَنِ انْتَصَرَ لَهُ مِنْهُ وَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ دَعَا لِأَخٍ لَهُ مُؤْمِنٍ وَاسَاهُ فِینَا وَ دُعَاؤُهُ عَلَیْهِ إِذَا لَمْ یُوَاسِهِ مَعَ الْقُدْرَةِ عَلَیْهِ وَ اضْطِرَارِ أَخِیهِ إِلَیْهِ [53]
امام صادق علیه السلام : سه دعاست كه از درگاه خداوند متعال رد نمى شود : دعاى پدر براى فرزندش ، هر گاه كه به او نیكى كند ، و نفرینش در حقّ او ، آن گاه كه از او نافرمانى نماید ؛ نفرین ستم دیده در حقّ كسى كه به او ستم كرده است ، و دعایش براى كسى كه انتقام او را از ستمگرى گرفته است ؛ و دعاى مرد مؤمن براى برادر مؤمنش كه به خاطر ما نسبت به او مواسات كرده است ، و نفرینش در حقّ او كه مى توانسته به وى كمك كند و نكرده ، در حالى كه وى به آن محتاج بوده است.
8- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] حَمَّوَیْهِ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ مُقْبِلٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّخَعِیِّ عَنْ مِسْعَرِ بْنِ یَحْیَى عَنْ شَرِیكٍ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنِ الْحَارِثِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اشْتَدَّ غَضَبِی عَلَى مَنْ ظَلَمَ مَنْ لَا یَجِدُ نَاصِراً غَیْرِی [54]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عزّ و جلّ مى فرماید : خشم من بر آن كه به كسى ستم كند كه یاورى جز من نمى یابد، سخت است .
9- ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى عَنْ نَوْفٍ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ أَوْحَى إِلَى عِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ قُلْ لِلْمَلَإِ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ لَا یَدْخُلُوا بَیْتاً مِنْ بُیُوتِی إِلَّا بِقُلُوبٍ طَاهِرَةٍ وَ أَبْصَارٍ خَاشِعَةٍ وَ أَكُفٍّ نَقِیَّةٍ وَ قُلْ لَهُمْ اعْلَمُوا أَنِّی غَیْرُ مُسْتَجِیبٍ لِأَحَدٍ مِنْكُمْ دَعْوَةً وَ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِی قِبَلَهُ مَظْلِمَةٌ الْخَبَرَ [55]
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود : خداوند عزّ و جلّ به عیسی وحى فرمود كه : به بزرگان بنی اسرائیل بگو كه به خانه اى (مسجد) از خانه هاى من قدم نگذارند ، مگر با دلهایى پاك و دیدگانی خاشع و دستهایى پاكیزه. و به ایشان بگو: بدانید که من هیچ دعایی از کسی که مظلمه اى از خلق من به گردن دارد مستجاب نمی کنم.
10- ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى یُبْغِضُ الشَّیْخَ الْجَاهِلَ وَ الْغَنِیَّ الظَّلُومَ وَ الْفَقِیرَ الْمُخْتَالَ [56]
امام باقر علیه السلام : خداوند تبارك و تعالى از پیر مردِ نادان و توانگرِ ستمكار و تهیدستِ متكبّر نفرت دارد.
11- ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَالِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا أُجِیبُ دَعْوَةَ مَظْلُومٍ دَعَانِی فِی مَظْلِمَةٍ ظُلِمَهَا وَ لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِثْلُ تِلْكَ الْمَظْلِمَةِ [57]
على بن سالم گوید: شنیدم كه امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند متعال گوید: به عزت و جلالم سوگند، جواب ندهم به دعاى مظلومى كه ظلم شده است در حالى كه او نیز بر دیگرى همین گونه ظلم كرده باشد.
12- ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ ظَلَمَ أَحَداً فَفَاتَهُ فَلْیَسْتَغْفِرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ فَإِنَّهُ كَفَّارَةٌ لَهُ [58]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هركه به كسى ظلم كند و او را از دست بدهد (براى رضایت طلبى ، به او دسترسى نداشته باشد) باید برایش از خداوند آمرزش بطلبد ؛ زیرا همین كفّاره ستم اوست .
13- سن، [المحاسن] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَا یُونُسُ مَنْ حَبَسَ حَقَّ الْمُؤْمِنِ أَقَامَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ خَمْسَمِائَةِ عَامٍ عَلَى رِجْلَیْهِ حَتَّى یَسِیلَ مِنْ عَرَقِهِ أَوْدِیَةٌ وَ یُنَادِی مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ هَذَا الظَّالِمُ الَّذِی حَبَسَ عَنِ اللَّهِ حَقَّهُ قَالَ فَیُوَبَّخُ أَرْبَعِینَ یَوْماً ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَى النَّارِ [59]
امام صادق علیه السلام فرمود: اى یونس هر كه حق مؤمنى را حبس كند خداى عز و جل در روز قیامت پانصد سال او را روى دو پا نگهدارد تا عرقش یا خونش (تردید از راوى حدیث است) جارى شود، و منادى از جانب خداوند ندا كند: این است آن ستمكارى كه حق خدا را از او حبس كرده، حضرت فرمود: پس چهل روز سرزنش شود، سپس فرمان شود او را بدوزخ برند.
14- سن، [المحاسن] فِی رِوَایَةِ الْمُفَضَّلِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَیُّمَا مُؤْمِنٍ حَبَسَ مُؤْمِناً عَنْ مَالِهِ وَ هُوَ یَحْتَاجُ إِلَیْهِ لَمْ یَذُقْ وَ اللَّهِ مِنْ طَعَامِ الْجَنَّةِ وَ لَا یَشْرَبُ مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ [60]
امام صادق علیه السلام : هر مؤمنى كه برادر مؤمن نیازمند خود را از مال خویش محروم كند ، به خدا قسم كه طعم خوراك بهشت را نچشد و از شراب ناب سر به مهر [بهشت ]ننوشد.
15- سن، [المحاسن] النَّوْفَلِیُّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَفْضَلُ الْجِهَادِ مَنْ أَصْبَحَ لَا یَهُمُّ بِظُلْمِ أَحَدٍ [61]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : برترین جهاد آن است كه انسان روز خود را آغاز كند در حالى كه در اندیشه ستم كردن به احدى نباشد.
16- صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنِ الرِّضَا ع عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِیَّاكُمْ وَ الظُّلْمَ فَإِنَّهُ یُخَرِّبُ قُلُوبَكُمْ [62]
رسول خدا صلی الله علیه و آله: از ظلم بپرهیزید که دلهایتان را نابود می کند.
17- ین، [كتاب حسین بن سعید و النوادر] فَضَالَةُ عَنِ ابْنِ بُكَیْرٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَقُولُ فِی خُطْبَتِهِ سِبَابُ الْمُؤْمِنِ فِسْقٌ وَ قِتَالُهُ كُفْرٌ وَ أَكْلُ لَحْمِهِ مَعْصِیَةُ اللَّهِ وَ حُرْمَةُ مَالِهِ كَحُرْمَةِ دَمِهِ [63]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دشنام دادن به مؤمن گناه است و جنگیدن با او كفر و خوردن گوشتش (غیبت كردن از وى) نافرمانى خدا و حرمت مالش، چون حرمت خون اوست.
18- دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِیِّ، قَالَ النَّبِیُّ ص أَ لَا أُخْبِرُكُمْ بِخِیارِكُمْ قَالُوا بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ هُمُ الضُّعَفَاءُ الْمَظْلُومُونَ [64]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آیا بهترین شما را برایتان معرفی نکنم؟ گفتند بله بفرمایید. فرمود: ضعیفان مظلوم!
19- نهج، [نهج البلاغة] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع لِلظَّالِمِ الْبَادِی غَداً بِكَفِّهِ عَضَّةٌ
وَ قَالَ ع یَوْمُ الْمَظْلُومِ عَلَى الظَّالِمِ أَشَدُّ مِنْ یَوْمِ الظَّالِمِ عَلَى الْمَظْلُومِ
وَ قَالَ ع مَا ظَفِرَ مَنْ ظَفِرَ الْإِثْمُ بِهِ وَ الْغَالِبُ بِالشَّرِّ مَغْلُوبٌ
وَ قَالَ ع یَوْمُ الْعَدْلِ عَلَى الظَّالِمِ أَشَدُّ مِنْ یَوْمِ الْجَوْرِ عَلَى الْمَظْلُومِ
وَ قَالَ ع أَلَا وَ إِنَّ الظُّلْمَ ثَلَاثَةٌ فَظُلْمٌ لَا یُغْفَرُ وَ ظُلْمٌ لَا یُتْرَكُ وَ ظُلْمٌ مَغْفُورٌ لَا یُطْلَبُ فَأَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لَا یُغْفَرُ فَالشِّرْكُ بِاللَّهِ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَكَ بِهِ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی یُغْفَرُ فَظُلْمُ الْعَبْدِ نَفْسَهُ عِنْدَ بَعْضِ الْهَنَاتِ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لَا یُتْرَكُ فَظُلْمُ الْعِبَادِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً الْقِصَاصُ هُنَاكَ شَدِیدٌ لَیْسَ هُوَ جَرْحاً بِاْلمُدَى وَ لَا ضَرْباً بِالسِّیَاطِ وَ لَكِنَّهُ مَا یُسْتَصْغَرُ ذَلِكَ مَعَهُ
وَ قَالَ ع فِی وَصِیَّتِهِ لِابْنِهِ الْحَسَنِ ع ظُلْمُ الضَّعِیفِ أَفْحَشُ الظُّلْمِ [65]
امیر مؤمنان على علیه السلام فرمود : آغازگر ستم ، فرداى قیامت دستش را [از ندامت ]بگزد .
و فرمود: روز ستمدیده بر ستمگر ، سخت تر از روز ستمگر بر ستمدیده است.
و فرمود: روز عدالت براى ستمگر ، سخت تر از روز ستم بر ستمدیده است .
و فرمود: بدانید كه ظلم بر سه گونه است : ظلمى كه هرگز بخشیده نمى شود ، ظلمى كه بازخواست مى شود و ظلمى كه بخشوده مى شود و بازخواست نمى گردد . اما ظلمى كه هرگز بخشیده نمى شود ، شرك ورزیدن به خداست که خداوند فرمود: إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَكَ بِهِ... اما ظلمى كه بخشوده مى شود ستمى است كه بنده با ارتكاب بعضى گناهان كوچك به خود روا مى دارد و اما ظلمى كه بازخواست خواهد شد ، ستم بندگان به یكدیگر است. قصاص در آنجا سخت است. زخمزدن با كارد یا زدن با تازیانه نیست، بلكه چیزى است كه اینها در برابر آن ناچیز است.
و فرمود: ستم کردن به ناتوان زشت ترین ستم است.
20- كَنْزُ الْكَرَاجُكِیِّ، رَوَى عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سِنَانٍ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَوْحَى اللَّهُ إِلَى نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِهِ ...إِذَا ظُلِمْتَ بِمَظْلِمَةٍ فَارْضَ بِانْتِصَارِی لَكَ فَإِنَّ انْتِصَارِی لَكَ خَیْرٌ مِنِ انْتِصَارِكَ لِنَفْسِكَ
وَ رُوِیَ أَنَّ فِی التَّوْرَاةِ مَكْتُوباً مَنْ یَظْلِمْ یَخْرَبْ بَیْتُهُ
وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یُمْهِلُ الظَّالِمَ حَتَّى یَقُولَ أَهْمَلَنِی ثُمَّ إِذَا أَخَذَهُ أَخْذَةً رَابِیَةً وَ قَالَ ص إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى حَمِدَ نَفْسَهُ عِنْدَ هَلَاكِ الظَّالِمِینَ فَقَالَ فَقُطِعَ دابِرُ الْقَوْمِ الَّذِینَ ظَلَمُوا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ
وَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع لَا یَكْبُرَنَّ عَلَیْكَ ظُلْمُ مَنْ ظَلَمَكَ فَإِنَّمَا یَسْعَى فِی مَضَرَّتِهِ وَ نَفْعِكَ وَ لَیْسَ جَزَاءُ مَنْ سَرَّكَ أَنْ تَسُوءَهُ وَ مَنْ سَلَّ سَیْفَ الْبَغْیِ قُتِلَ بِهِ وَ مَنْ حَفَرَ بِئْراً لِأَخِیهِ وَقَعَ فِیهَا وَ مَنْ هَتَكَ حِجَابَ أَخِیهِ انْهَتَكَتْ عَوْرَاتُ بَیْتِهِ بِئْسَ الزَّادُ إِلَى الْمَعَادِ الْعُدْوَانُ عَلَى الْعِبَادِ
وَ قَالَ ع اذْكُرْ عِنْدَ الظُّلْمِ عَدْلَ اللَّهِ فِیكَ وَ عِنْدَ الْقُدْرَةِ قُدْرَةَ اللَّهِ عَلَیْكَ [66]
خداوند به یكى از پیامبران خود وحى فرمود كه ... هرگاه به تو ستمى شد ، به این كه من انتقام تو را بگیرم رضایت ده و كار را به من وا گذار ؛ زیرا انتقام گرفتن من بهتر است از این كه خودت انتقامت را بگیرى.
و روایت شده که درتورات نوشته است: کسی که ظلم می کند خانه اش خراب شود.
و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند به ستمگر چندان مهلت مى دهد كه مى گوید مرا وا گذاشته است، سپس او را به گرفتنى سخت فرو گرفت. خداوند پس از نابود كردن ستمگران، خود را حمد و سپاس گفته و فرموده است : و دنباله گروهى كه ستم مى كردند قطع شد و خدا را سپاس كه پروردگار جهانیان است .
و امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: ستم كسى كه بر تو ستم راند به دیدهات گران نیاید زیرا او به زیان خویش و سود تو مىكوشد.
پاداش آن كس كه دلشادت سازد این نیست كه به او بدى كنى.
هر كه تیغ ستم بركشد، [خودش] با همان كشته شود و هر كه براى برادر خود چاهى بكَنَد، خود در آن افتد. هر كه بگشاید پرده برادر خود را گشوده شود عورتهاى خانه او.
چه بد توشه ایست برای روز بازگشت ستم بر بندگان!
هنگام ستم ، عدالت خداوند را كه با تو خواهد داشت به یاد آر و هنگام قدرت ، از قدرت خدا بر خودت یاد كن.
21- كِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ خَلَفٍ عَنْ مُوسَى بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الظُّلْمُ نَدَامَةٌ [67]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ستم, موجب پشیمانی است.